دارای ذخایر شناخته‌شده بیش از ۲/۵ میلیارد تن در ۴۶ نوع ماده معدنی شامل کرومیت، سنگ‌آهن، سنگ مس، اکسید منیزیم، کائولین، سیلیس، سرب، زغال‌سنگ، خاک‌های نسوز، فیروزه و طلا و نقره است و با توجه به وجود ذخایر عظیم معادن سنگ‌آهن سنگان خواف، ۱۴ طرح مهم فولادسازی در استان در دست اجرا است.
استان خراسان رضوی، دارای معادنی است که در سطح ایران و حتی خاورمیانه و گاهی نیز در سطح دنیا منحصر به‌فرد بوده که از آن جمله می‌توان به معادن فیروزه نیشابور، کائولین گناباد، سنگ‌های الوان بجستان، سیلیس تربت جام و سنگ‌آهن سنگان خواف اشاره کرد. سایر ذخایر رسوبی استان ذخایر کربنات، ذغال‌سنگ، گچ، نمک و سنگ‌های کربناته و سنگ‌های تزئینی است. البته رکود حاکم بر معدن و صنایع معدنی، جذب نکردن سرمایه‌گذار، فرسوده بودن ماشین‌آلات و ناقض و شفاف‌نبودن قوانین معدنی در جهت جذب سرمایه‌گذار، مشکلاتی است که معادن این استان با آن دست به گریبان است.
صنایع معدنی استان خراسان رضوی
درباره صنایع معدنی استان خراسان‌رضوی، معاون امور معادن و صنایع معدنی در این استان با اشاره به مهم‌ترین صنایع معدنی که در استان شکل گرفته‌اند، در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: مهم‌ترین صنایع معدنی در استان صنعت کاشی و سرامیک، شن‌شویی و فولادسازی و کنسانتره و گندله در منطقه خواف فعال است.
رضا شجاعی با اشاره به اینکه فرآوری مواد معدنی شامل چندین مرحله و فرآیند زمان‌بری است، اظهار کرد: فرآوری دارای مراحلی زمان‌بر است. در استان خراسان‌رضوی ممکن است فرآوری در برخی صنایع طی مراحلی در استان انجام شود. برای مثال سنگ‌آهن در فرآوری تبدیل به شمش فولاد می‌شود. البته در اینجا شمش فولاد تولید نمی‌کنیم، اما سنگ‌آهن تبدیل به کنسانتره شده و پس از این مرحله به استان‌های دیگر صادر می‌شود.
شجاعی با اشاره به برنامه‌هایی که در دست اقدام است، خاطرنشان کرد: تکمیل عملیات اکتشاف در سطح منطقه خواف انجام شده و ۳۹ نقطه امیدبخش مشخص شده که در حال حاضر به‌دنبال بحث واگذاری و مزایده آنها هستیم. لازم به یادآوری است، مهم‌ترین واحد فرآوری معدنی استان خراسان‌رضوی شامل تولید شمش فولاد در نیشابور، سیمان در تربت جام، تولید اسیدسیتریک در جوین، کاشی فیروزه در مشهد، طلا در طرقبه، آهن پلاسر در سنگان، آهن در خواف، مس در تربت حیدریه و کرومتی در جغتای است. البته با توجه به رکود چند سال گذشته، بر معادن و صنایع معدنی استان خراسان‌رضوی نیز رکود حاکم شده است.
عامل رکود، تضاد قوانین
مدتی است صنایع معدنی در استان خراسان رضوی در حالت رکود به‌سر می‌برد. در این‌باره رییس انجمن معدن خراسان‌رضوی گفت: با وجود متغیر بودن و تضاد برخی از قوانین سازمان‌های ذی‌ربط بخش معدن همواره در رکود باقی خواهند ماند. حسین حسین‌زاده با بیان اینکه معدن زنجیره‌ای از بخش تولید است، عنوان کرد: برای بررسی وضعیت معدن باید وضعیت تولید را بررسی کرد؛ چراکه وقتی بخش تولید در رکود باشد معدن هم در رکود خواهد بود.
وی با تاکید بر اینکه بخش معدن تولیدکننده مواد اولیه صنایع است، اظهار کرد: مواد اولیه کارخانه‌هایی همچون سیمان، فولاد و... از طریق معادن تهیه می‌شود و چون این کارخانه‌ها در رکود هستند، بخش معدن نیز به خواب فرو رفته است. حسین‌زاده با اشاره به اینکه سال گذشته در تمام بخش‌ها به‌ویژه بخش اقتصاد کشور دچار رکود بوده است، عنوان کرد: بخش معدن هم از این رکود نجات پیدا نکرد، اما خوشبختانه در امسال با توجه به برجام و تحولات منطقه شاهد تحولی در بخش معدن بودیم که امیدواریم با برنامه‌های جدی دولت در بخش تولید گشایشی در معدن نیز داشته باشیم. رییس انجمن معدن خراسان رضوی بیشترین مقدار حجم افزایش صادراتی را مربوط به صنایع فولادی دانست و افزود: در سال گذشته به‌دلیل نیاز به ارز و منابع داخلی که دچار بحران بود رکود داشتیم، اما در ۳ ماهه امسال صادرات فولادی افزایش پیدا کرد.
حسین‌زاده در ادامه تصریح کرد: البته در بخش سنگ‌آهن شاهد افت صادرات بودیم که علت آن تنها موارد داخلی نبود، بلکه سال گذشته در سطح جهانی قیمت فلزات اساسی افت پیدا کرده و عاملی شد تا برخلاف سال ۹۲ که صادرات زیادی داشتیم به افت رسیده و بسیاری از معادن سنگ‌آهن از دور تولید خارج شوند.
وی با تاکید بر اینکه افت قیمت‌های جهانی در سال گذشته میزان صادرات را نیز کاهش داده است، خاطرنشان کرد: خوشبختانه بهار امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد ۴۷ درصدی صنایع معدنی و فولادی در کشور داشتیم که بیشترین گشایش درباره مس در استان بود و همزمان قیمت‌های جهانی فولاد نیز افزایش پیدا کرد.
رییس انجمن معدن خراسان‌رضوی درباره وضعیت صنایع تبدیلی استان نیز گفت: صنایع تبدیلی درواقع همان صنایع فرآوری هستند؛ مانند سنگ‌آهن که تبدیل به کنسانتره و گندله می‌شود، اما صنایع فولادی محصول نهایی تولید می‌کنند. وی با اشاره به اینکه در سطح استان اتفاق‌های خوبی در زمینه صنایع تبدیلی افتاده است، اظهار کرد: در بخش تولید صنایع کنسانتره و گندله‌سازی کارخانه‌ای در خواف تاسیس شد، همچنین چندین شرکت بزرگ نیز برای صنایع کنسانتره اقدام کردند و با توجه به نیاز کشور به این کارخانه‌ها امیدواریم مسائل مربوط به خام‌فروشی در سنگ‌آهن کاهش پیدا کند، البته هنوز در ابتدای کار هستیم.
حسین‌زاده با بیان اینکه صنایع معدنی زمان‌بر هستند و هنوز در ابتدای راه قرار داریم، تصریح کرد: در سال‌های آینده با گشایش‌های ارزی و رونق اقتصادی مواد اولیه فولادسازی تامین شده و با ارزش افزوده بالا صادر خواهد شد. رییس انجمن معدن خراسان‌رضوی ضمن اظهار تاسف از اینکه صنایع فولادی در چند سال گذشته به اهداف تعیین‌شده خود نرسیده است، گفت: مشکلات زیرساختی و نقدینگی مانع پیشرفت طرح‌ها شده و در عمل صنایع فولادسازی استان از برنامه پیش‌بینی‌شده خود عقب مانده است.
وی درباره برجام نیز خاطرنشان کرد: برجام را به دو بخش می‌توان تقسیم کرد که نخستین آن امیدبخشی به مسئولان و مردم بود که امضای تفاهمنامه‌ها باعث امیدبخشی به اقتصاد کشور شد و از سوی دیگر باوجود اینکه تبدیل تفاهمنامه به قرارداد تاکنون بسیار کم بوده است، اما امیدواریم با پشت‌سر گذاشتن موانع، کلید پروژه‌های عملیاتی خود را بزنیم.
ضرورت بروز رسانی اطلاعات
رییس انجمن معدن خراسان رضوی درباره مشکلات جذب سرمایه‌گذار خارجی نیز اظهار کرد: سرمایه‌گذاری در بخش معدن با چند اشکال عمده روبه‌رو است که مهم‌ترین آن نبود بسته جامع اطلاعاتی معادن که متضمن یک اکتشاف به نسبت کامل برای عرضه به سرمایه‌گذار خارجی باشد، است. وی در ادامه افزود: اطلاعاتی که درحال‌حاضر ارائه می‌شود کامل و مورد تایید نبوده و به سرمایه‌گذار برای سرمایه‌گذاری اطمینان نمی‌بخشد. حسین‌زاده وجود قوانین متعدد و پیچیده برای اکتشاف و بهره‌برداری از صنایع معدنی را مشکل دیگر در جذب سرمایه‌گذار دانست و گفت: اگر کسی بخواهد وارد بخش معدن شود باید بروکراسی طولانی را طی کند تا پروانه و مجوز را برای کار کسب کند که این خود عامل دفع سرمایه‌گذار است. وی با تاکید بر اینکه بخش معدن دیربازده است، خاطرنشان کرد: نمی‌توان بلافاصله پس از سرمایه‌گذاری سود خود را از معدن برداشت کرد و این انتظار کار را سخت کرده و از همه مهم‌تر اینکه بخش معدن برخلاف صنعت حالت انفال دارد یعنی سرمایه‌دار مالک معدن نیست، بلکه براساس قرارداد معدن را از دولت برای مدت مشخصی گرفته و از آن بهره‌برداری می‌کند.
نیاز به قوانین شفاف
رییس انجمن معدن خراسان رضوی با اشاره به اینکه نبود ثبات در قوانین عامل اصلی دفع سرمایه‌گذار است نیز عنوان کرد: قوانینی که هر روز تغییر کند و نتوان روی آن حساب کرد معدن را درگیر خود کرده و گاهی متضاد بودن قوانین سازمان‌های مختلف محیط‌زیست، شهرداری و... عاملی مزید بر علت می‌شود تا بخش معدن همواره در رکود باقی بماند.
وی با بیان اینکه درحال‌حاضر هیچ سرمایه‌گذار خارجی در بخش معدن استان نداریم، گفت: شاید مذاکراتی شده باشد، اما هنوز به مرحله عمل نرسیده و امیدواریم موانع این ارتباط به‌زودی رفع شود. حسین‌زاده ضمن اظهار امیدواری از آینده معدن نیز تصریح کرد: باید در کنار فعالیت‌های معدنی محور کار را به سمت کیفیت‌محور بودن ببریم تا با رعایت ضوابط، افزایش بهره‌وری و استفاده از فنون جدید بهره‌برداری فعالیت‌های دانش‌بنیان مبنای کار قرار گیرد.
صمت