گزارشی که مشابه آن سال گذشته درست روز بعد از اجرایی شدن برجام منتشر شد و همین مساله باعث می‌شود داده‌ها به مستندی در زمینه تاثیر برجام بر تولید نفت خام و به تبع آن درآمدهای نفتی ایران بدل شود. طبق محاسبات «تعادل» ایران در 12ماه سال 2016 توانسته است، تولید نفت خام خود را 20درصد افزایش دهد. گزارش «تعادل» در این زمینه را در ادامه می‌خوانید.
سال گذشته گزارش ماهانه ژانویه اوپک که حاوی داده‌های تولید کشورها در ماه دسامبر 2015 بود، درست یک روز پس از اجرایی شدن برجام منتشر شد. فضای آن روزهای بازار نفت به‌شدت متاثر از بازگشت ایران به سطوح سابق تولید و تاثیر این افزایش عرضه بر قیمت‌های به‌شدت پایین طلای سیاه بود. اکنون یک‌سال از آن روزها می‌گذرد و گزارش ماه ژانویه 2017 اوپک منتشر شده است. این گزارش داده‌ها برای قضاوت سال نفتی 2016 برای ایران را کامل کرد.
سالی که با اجرایی شدن برجام آغاز شد و آمارها نشان می‌دهد در حوزه تولید و به تبع آن صادرات نفت، تاثیری غیر قابل انکار بر ایران گذاشت.
1- 2016 به بدترین شکل برای تولیدکنندگان نفت آغاز شد؛ وضعیت ایران نیز در کلیت از همین شرایط تبعیت می‌کرد اما نوید افزایش تولید باعث می‌شد ایران نسبت به دیگر تولیدکنندگان وضعیت بهتری داشته باشد. نخستین ماه میلادی سال 2016 با کاهش 21درصدی متوسط سبد اوپک نسبت به واپسین ماه 2015 آغاز شد. قیمت نفت سنگین ایران نیز سهمی بیش از 7دلاری از این کاهش نسبت به ماه دسامبر 2015 داشته و به کانال 24دلاری وارد شده بود. منابع ثانویه اوپک در این ماه تولید ایران را 2میلیون و 994 هزار بشکه در روز اعلام کردند. ایران البته خود باور داشت که 3میلیون و 370هزار بشکه نفت خام در این ماه تولید کرده است.
2- با اجرایی شدن برجام، اوضاع برای تولید نفت ایران بهتر شد و تولید نفت خام ایران در دومین ماه 2016 به استناد منابع ثانویه برای نخستین‌بار در چند سال به بالای 3میلیون بشکه و معادل 3میلیون و 152 هزار بشکه در روز رسید. ایران همچنین در اعلام مستقیم این ماه تولید خود را 3میلیون و 385هزار بشکه در روز عنوان کرد. ایران در این ماه که با جهش نسبی قیمت نیز همراه شد، تنها کشور عضو اوپک بود که توانست تولید نفت خام خود را به طرز قابل توجهی افزایش دهد.
3- در ماه مارس هم روند افزایش تولید نفت خام ادامه یافت و منابع ثانویه این‌بار افزایش تولیدی نزدیک به 100هزار بشکه را برای ایران اعلام کرده و تولید را برابر 3میلیون و 253هزار بشکه در روز عنوان کردند. تولیدی که از دیدگاه وزارت نفت ایران معادل 3میلیون و 400هزار بشکه بود. در این ماه زمزمه‌های اقدام مشترک تولیدکنندگان اوپک و غیراوپک برای کنترل بازار، فشار زیادی را به ایران که سودای افزایش تولید در سر داشت، وارد کرد.
4- ماه آوریل با افزایش 6دلاری بهای نفت خام ایران، ماهی نسبتا خوش برای این کشور بود. این ماه با شروع و شکست چانه‌زنی عربستان و روسیه بر سر کاهش تولید در دوحه مصادف شد، شکستی که عربستان سعی داشت آن را به عدم مشارکت ایران در برنامه کاهش تولید مرتبط کند؛ به هر روی چاه‌های نفت خام ایران در چهارمین ماه 2016 از دیدگاه منابع ثانویه، روزانه 3میلیون و 473هزار بشکه نفت تراوش کردند.
5- ماه مه اما با کاهش شیب افزایش تولید نفت خام ایران که شروعی کوبنده در 4 ماه ابتدایی داشت همراه شد، منابع ثانویه در ابتدا تولید ایران در این ماه را 3میلیون و 563هزار بشکه در روز اعلام کردند که در تجدیدنظر ماه بعد این رقم 3میلیون و 567 هزار بشکه در روز شد. قیمت نفت سنگین ایران نیز در این ماه به‌طور میانگین 41دلار و 67سنت بوده که نشان‌دهنده گران‌شدن این نفت به میزان 5دلار و 2سنت بود. ماه مه و چندین ماه بعد از آن، وزارت نفت ایران شاهد یکی از شدیدترین هجمه‌ها علیه خود درباره موضوع بازنگری در قراردادهای نفتی بود. مساله‌یی که خود موجب می‌شد وقت و تمرکز وزارتخانه بیش از آنکه بر برنامه‌های افزایش تولید باشد، به پاسخگویی انتقادهای بی‌پایه و اساس بگذرد.
6- شیب کند افزایش تولید نفت خام در ماه ژوئن نیز ادامه‌دار شد، آغاز ژوئن 2016 مصادف با از سرگیری زمزمه‌ها در مورد کاهش تولید نفت خام سازمان اوپک در آستانه برگزاری نشست 168 این سازمان بود. زمزمه‌هایی که هیچ‌گاه به واقعیت تبدیل نشد. منابع ثانویه اوپک در تجدیدنظر نهایی، تولید نفت خام ایران در این ماه را 3میلیون و 617هزار بشکه در روز اعلام کردند. تا به این جای کار و با گذشت 6 ماه از اجرایی شدن برجام ایران توانسته بود در مجموع 623هزار بشکه به تولید نفت خام خود اضافه کند که طبق محاسبات «تعادل» نزدیک به 18درصد افزایش را نشان می‌داد.
ایران حالا به قسمت‌های سخت ماجرا نزدیک‌تر می‌شد، چاه‌های فرسوده و نبود منابع مالی و تکنولوژیک در سال‌های تحریم سبب شده بود که شیب افزایش تولید نتواند بسیار سریع پیش برود؛ اما همین سرعت ایران در افزایش نیز موجب شگفتی تمام نظاره‌گران بازار بود.
7- ماه جولای و در واقع نیمه دوم سال 2016 فصل بالا گرفتن رقابت نفتی ایران و عربستان بود، در روزهای ابتدایی این ماه اخباری مبنی بر اینکه ایران پس از عربستان قیمت نفت خام خود برای مشتریان را افزایش داده است منتشر شد، در این ماه ایران توانست برخی مشتریان نفتی خود مانند لهستان را دوباره جذب کرده و همچنین بخش مهمی از بدهی نفتی هند را دریافت کند؛ نتیجه البته چندان دندان‌گیر نبود و منابع ثانویه تولید ایران در جولای را معادل 3میلیون و 631هزار بشکه در روز اعلام کردند.
8- انتشار گزارش اوپک در 12 سپتامبر نیز نشان داد، تولید و قیمت نفت خام ایران در آگوست هشتمین ماه میلادی با افزایش همراه بوده است؛ هر چند در این ماه نیز برای سومین ماه متوالی تولید نفت خام در ایران حول 3میلیون و 600هزار بشکه باقی مانده و به 3میلیون و 643هزار بشکه در روز رسید. آگوست نیز مانند چند ماه قبل خود با چک و چانه‌ها و تغییرات فراوان در متن قراردادهای جدید نفتی ایران که قرار بود، سرمایه و تکنولوژی خارجی را وارد صنعت نفت کنند، همراه بود.
9- ماه سپتامبر اما ماهی متفاوت برای تولیدکنندگان نفت خام بود، در روزهای پایانی این ماه پایتخت سفید الجزایر برای نخستین‌بار پس از حدود 8 سال شاهد توافق اولیه کشورهای اوپک مبنی بر کاهش تولید بود. وضعیت ایران که در این ماه طبق آمار منابع ثانویه تولید نفت خام را به 3میلیون و 663 هزار بشکه در روز افزایش داده بود، در پی این توافق تا مدت‌ها محل ابهام بود. ابهامی که تا برگزاری نشست 170 اوپک به طول انجامید. ایران البته خود در این ماه تولید را معادل 3میلیون و 710هزار بشکه در روز به اوپک اعلام کرد و در گفت‌وگوها نیز معتقد بود؛ نزدیک به 3میلیون و 800هزار بشکه در روز تولید می‌کند.
10- اکتبر شروعی محتاط در قیمت برای اوپک داشت، کشورهای عضو در حال چانه‌زنی بر سر یافتن مدلی برای مشخص شدن سهم هر یک از کشورها از کاهش تولید بودند؛ ایران اما همچنان در پی این بود که بتواند تولید نفت خام خود را به 4میلیون بشکه در روز نزدیک‌تر کند. تلاشی که در اکتبر بالاخره توانست تولید نفت خام ایران از منظر منابع ثانویه را به بالای 3میلیون و 700هزار بشکه در روز رسانده و عقربه‌ها را روی 3میلیون و 709هزار بشکه در روز متوقف کند. در این ماه البته آمار اعلامی ایران از آمار اوپک فاصله چشمگیر گرفته و وزارت نفت با تجدیدنظر، تولید را 3میلیون و 980هزار بشکه در روز اعلام کرد.
11- در ماه نوامبر و درست در روزهایی که مذاکرات و مکالمات پشت پرده، برای به ثمر رسیدن توافق اعضای اوپک برای کاهش سطح تولید به اوج خود رسیده بود، کشورهای عضو کارتل در حال تلاش برای تولید هر چه بیشتر بودند. منابع ثانویه اوپک ابتدا در گزارشی که در نیمه دوم ماه دسامبر منتشر شد، تولید ایران را 3میلیون و 703هزار بشکه در روز اعلام کردند اما این آمار در گزارش روز 18 ژانویه 2017 اوپک بازنگری شده و به 3میلیون و 710هزار بشکه ارتقا یافت. این آمار یازدهمین ماه از سال 2016 بود که تا روز گذشته آخرین منبع بررسی تولید کشورهای عضو این سازمان تلقی می‌شد.
12- دسامبر آخرین ماه 2016 و در واقع آخرین ماهی بود که اوپکی‌ها اجازه داشتند بی‌حد و مرز تولید کنند، با برگزاری نشست 170 سازمان در روزهای پایانی ماه نوامبر سقف تولید 32میلیون و 500هزار بشکه‌یی برای اوپک در نظر گرفته شد. سقفی که البته ایران توانست با تکیه به تجربه و درایت وزیر، سهمی بیشتر از معمول برای خود دست و پا کند. طبق گزارشی که اوپک دیروز 18 ژانویه منتشر کرد، منابع ثانویه سازمان بر این باور هستند که ایران در این ماه تولید خود را به 3 میلیون و 720 هزار بشکه در روز رسانده است. هرچند ایران در این گزارش اوپک از اعلام تولید خود امتناع کرده است اما با توجه به اعلام تولید 3میلیون و 990هزار بشکه‌یی در ماه پیش و اینکه منابع ثانویه افزایش 10هزار بشکه‌یی تولید را تایید کرده‌اند، ایران اکنون از منظر خود به تولید 4 میلیون بشکه‌یی دست پیدا کرده است.
ره‌آورد دلاری 2016
آمار تولید 3میلیون و 720هزار بشکه‌یی ایران در آخرین ماه سال 2016 اگر با آمار همین منابع در ابتدای سال 2016 مقایسه شود، نشان می‌دهد ایران توانسته در این مدت 726 هزار بشکه در روز به تولید نفت خام خود اضافه کند، از سویی اوپک متوسط قیمت نفت خام ایران در سال 2016 را 39دلار و 57سنت در هر بشکه اعلام کرده است. به این ترتیب، افزایش 726هزار بشکه‌یی تولید با این پیش‌فرض که تقاضای داخلی نفت ایران ثابت بوده و این مقدار وارد مجرای صادرات شده باشد به معنای افزایش روزانه نزدیک به 29میلیون دلار در درآمدهای نفتی است. این درحالی است که قیمت نفت ایران اکنون به تبعیت از قیمت نفت جهانی به‌شدت رو به افزایش است و این رقم قطعا بالاتر از این خواهد بود. درنهایت طبق محاسبات، ایران در 12ماه سال 2016 بیش از 20درصد به تولید نفت خام خود اضافه کرده اس
اندر ارقام و آمار اوپک
اما فارغ از وضعیت ایران، گزارش اوپک که روز گذشته منتشر شد از جنبه‌های مهم دیگری نیز برخوردار است، سازمان در گزارش جدید خود اعلام می‌کند که قیمت نفت سبد مرجع این سازمان در ماه دسامبر با 20درصد افزایش مواجه شده و به سطح 51دلار و 67سنت در هر بشکه رسید. ثبت قیمت بیش از 50دلاری برای نفت اوپک برای نخستین‌بار پس از 18ماه اتفاق می‌افتد. هرچند اوضاع قیمت در ماه آخر سال 2016 بر وفق مراد اوپکی‌ها بوده اما میانگین سالانه قیمت نفت اوپک نشان از بدترین وضعیت در 12سال اخیر دارد و به سطح 40دلار و 76سنت در هر بشکه رسیده است.
کارشناسان اوپک بر این باورند که علت اصلی رشد اخیر قیمت نفت انتشار اخباری پیرامون توافق تاریخی اعضای اوپک و کشورهای غیراوپکی تولیدکننده نفت است. در همین حال قیمت دیگر بنچمارک‌های نفت نیز در آخرین ماه 2016 با افزایش قابل‌توجهی مواجه شدند. به نحوی که قیمت نفت برنت دریای شمال رشد 7/84درصدی و قیمت نفت WTI رشد 6/4درصدی را در ماه دسامبر تجربه کردند و به ترتیب به سطح 54دلار و 92سنت و 52دلار و 17سنت در هر بشکه رسیدند. همچنین میانگین قیمت این دو مرجع نفتی نیز به ترتیب 45دلار و 13سنت و 43دلار و 47سنت در هر بشکه است که رقمی بی‌سابقه در بازار نفت از سال 2004 تا به امروز است.
افزایش پیش‌بینی رشد اقتصاد جهان
پایان سال 2016 فرصت مناسبی برای اوپک است که برآورد خود از رشد اقتصاد جهانی را اعلام و آخرین اصلاحات را اعمال کند. در گزارش اخیر اوپک شاهد هستیم که این سازمان تخمین رشد اقتصاد 2016 و پیش‌بینی رشد 2017 را حدود 0/1درصد افزایش داده است. بدین‌ترتیب رشد اقتصاد جهان در سال قبل 3درصد و برای سال آینده 3/2درصد اعلام شده است. در این بین اوپک رشد اقتصادی کشورهای OECD را نیز افزایش داده و رشد سال 2016 به 1/7درصد و رشد 2017 را به 1/8درصد رسانده است. این وضعیت در رابطه با رشد اقتصادی هند نیز صدق می‌کند و آخرین آمار انتشار یافته توسط اوپک حاکی از رشد 7/2درصدی اقتصاد این کشور در حال توسعه در سال 2016 و ادامه این مسیر در سال 2017 با نرخ 7/1درصدی است.
هرچند گذشت یک‌ماه از آخرین گزارش اوپک نتوانسته تغییری در دیدگاه این سازمان نسبت به وضعیت اقتصاد چین ایجاد کند و کماکان رشد این کشور برای سال 2017 حدود 6/2درصد اعلام شده است. این درحالی است که اژدهای زرد در سال 2016 رشد 6/7درصدی را شاهد بود. اقتصاد دو کشور برزیل و روسیه که همواره در گزارش‌های اوپک مورد توجه هستند نیز به ترتیب با پیش‌بینی رشد 0/9درصدی و 0/4درصدی مواجه هستند تا پس از دو سال شاهد خروج این کشورها ازرکود باشیم.
تقاضای جهانی نفت
انتظارات اوپک از افزایش تقاضای جهانی نفت در سال 2016 حول یک‌میلیون و 250هزار بشکه می‌چرخد. این رقم نسبت به آخرین تخمین اوپک با افزایش 10هزار بشکه‌یی همراه شده است. افزایشی که بیشتر از هر چیز نشان‌دهنده عملکرد بهتر از انتظار کشورهای آسیا-پاسفیک و اروپایی عضو OECD است. انتظار می‌رود میانگین تقاضای جهانی نفت در سال 2016 معادل 94میلیون و 440هزار بشکه باشد. پیش‌بینی اوپک بر این است که این رقم در سال آینده رشد یک‌میلیون و 160هزار بشکه‌یی را تجربه کند و به میانگین 95میلیون و 600هزار بشکه در روز برسد. این پیش‌بینی اوپک نیز نسبت به ماه قبل با بهبود 10هزار بشکه‌یی مواجه شده و ریشه آن نیز در افزایش نیاز کشورهای OECD به نفت در سه‌ماهه اول سال جدید است.
عرضه جهانی نفت
کاهش 710هزار بشکه‌یی تولید روزانه! رقمی که گزارش جدید اوپک از کاهش تولید نفت غیراوپکی‌ها در سال 2016 حکایت می‌کند. البته این رقم نسبت به تخمین ماه گذشته اوپک شاهد رشد 70هزار بشکه‌یی است که براساس تحلیل این سازمان ناشی از رشد بیش از انتظار تولید در کشورهایی نظیر نروژ، روسیه و ایالات‌متحده است. اوپک پیش‌بینی می‌کند که عرضه غیراوپکی‌ها در سال 2017 حدود 120هزار بشکه در روز افزایش یابد. اگر رقم120هزار بشکه در این گزارش اوپک را با رقم 180هزار بشکه گزارش ماه قبل مقایسه کنیم، تغییر نظر اوپک در رابطه با عرضه نفت رقبای خود را به خوبی درمی‌یابیم. هرچند سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام انتظار دارد که در سال جدید عرضه نفت روسیه، قزاقستان، چین، کنگو و نروژ با کاهش مواجه شود اما افزایش عرضه این کشورها از رشد 230هزار بشکه‌یی است که اوپک برای ایالات‌متحده پیش‌بینی کرده و سبب شده تا کاهش عرضه کشورهای مذکور جبران شود.
همچنین در این گزارش پیش‌بینی شده تولید ان‌جی‌ال اوپک در سال 2017 حدود 150هزار بشکه در روز افزایش یابد. یکی از مهم‌ترین قسمت‌های گزارش اوپک، آمار مربوط به تولید نفت اعضای این سازمان است. آماری که در این ماه و باتوجه به توافق اخیر کاهش تولید از اهمیت بیشتری نیز برخوردار است. انتظارها بر این بود که باتوجه به اجرایی شدن توافق از ماه ژانویه، اعضای اوپک از ماه دسامبر زمینه را برای کاهش تولید خود فراهم کنند. گزارش اوپک از تولید نفت این سازمان در ماه دسامبر موید این موضوع است و آمار منتشر شده از سوی منابع ثانویه نشان می‌دهد که 221هزار بشکه در روز از تولید کشورهای عضو اوپک کاسته شده و به میانگین 33میلیون و 85هزار بشکه در روز رسیده است.
افزایش تولید عراق تا آخرین نفس
بررسی آمار تولید تک‌تک اعضای اوپک نشان‌دهنده این است که عمده کشورهای اوپک و خصوصا بازیگران اصلی این سازمان در ماه دسامبر یا تولید خود را کاهش داده‌اند یا با افزایش اندکی روبه‌رو بوده‌اند و بدین‌ترتیب به پیشواز اجرای توافق نفتی رفته‌اند. عربستان کشوری است که بیشترین کاهش تولید را در آخرین ماه 2016 تجربه کرد و حدود 150هزار بشکه از تولید روزانه این کشور کم شد. عربستان در ماه دسامبر به‌طور میانگین 10میلیون و 474هزار بشکه در روز تولید کرده و عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده اوپک را کماکان دراختیار دارد.
پس از این کشور، نیجریه با بیش از 113هزار بشکه کاهش در تولید در رتبه دوم قرار دارد. نیجریه کشوری است که از اجرای توافق نفتی مستثنا شده اما تنش‌های داخلی این کشور هنوز اجازه بهره‌برداری از این فرصت را به آنها نداده است. این کشور بحران‌زده در ماه دسامبر یک‌میلیون و 542هزار بشکه در روز تولید داشت. ونزوئلا نیز با بیش از 45هزار بشکه کاهش روزانه تولید در رتبه سوم از این لحاظ قرار دارد. تولید نفت این کشور نیز در ماه دسامبر معادل 2میلیون و 21هزار بشکه بوده است. کشورهایی نظیر گابن، الجزایر، قطر و امارات‌متحده‌عربی نیز کاهشی اندک و زیر 10هزار بشکه در روز را در ماه دسامبر به چشم دیده‌اند.
در این بین عراق کشوری است که در این ماه بیشترین افزایش تولید را اعمال کرد و از آخرین فرصت‌های باقی‌مانده پیش از اجرای توافق استفاده کرد و با افزایشی 45هزار بشکه‌یی تولید خود را به 4میلیون و 632هزار بشکه در روز رساند و پس از عربستان در جایگاه دومین کشور تولیدکننده اوپک قرار گرفت. بررسی وضعیت ایران نشان می‌دهد که این کشور در ماه دسامبر کمتر از 10هزار بشکه به تولید خود افزود و آن را به 3میلیون و 720هزار بشکه در روز رساند. قیمت هر بشکه نفت‌خام ایران نیز در ماه دسامبر 51دلار و 41سنت اعلام شده که نسبت به قیمت 42دلار و 42 سنتی ماه نوامبر، حدود 9دلار افزایش در هر بشکه را نشان می‌دهد.
تعادل