امیر رضایی‌ وطن‌تبار/ تحلیلگر بازار سرمایه وضعیت تولید سیمان یک کشور، بیان‌کننده میزان رشد و توسعه صنعت عمران آن کشور است. از این‌رو توجه به وضعیت شاخص‌های پراهمیت و اثر‌گذار بر سودآوری و حیات این صنعت توجه ویژه‌ای را می‌طلبد. سرمایه‌گذاران و سهامداران همواره به دنبال پارامترهای ارزش‌گذاری براساس شرایط موجود و آینده هستند. هزینه‌های انرژی، دستمزد، منطقه کارخانه و عرضه و تقاضای محصول کارخانه‌ها مواردی هستند که در کانون توجه قرار دارند. در ادامه به این موارد به‌صورت خلاصه پرداخته شده است تا چشم‌انداز آینده این صنعت تا حدودی برآورد و تعیین شود که در چه صورتی این صنعت می‌تواند اهداف توسعه کشور را به دوش بکشد.

بررسی معاملات سیمان در بورس‌کالا طی ماه خرداد نشان می‌دهد که رکورد میانگین نرخ ماهانه سیمان تیپ۲ طی این ماه شکسته شده است. از ابتدای سال تا پایان خرداد ۱۴۰۲، مجموعا ۶میلیون و ۱۶۹هزار تن از این محصول به ارزش ۴هزار و ۷۳۸میلیارد تومان به فروش رسیده است. میانگین حجم ماهانه معاملات این محصول در بورس‌کالا ۲میلیون تن بوده و میانگین نرخ فروش ۷۷/ ۰میلیون تومان بوده است. همچنین در خرداد مجموعا ۲میلیون و ۱۰۱هزار تن به‌‌‌ارزش یک‌هزار و ۷۵۴میلیارد تومان با میانگین نرخ ۸۳/ ۰میلیون تومان به‌‌‌فروش رفته که میانگین نرخ معاملات این ماه نسبت به ماه گذشته ۱۵درصد رشد را تجربه کرده است.

فراز و فرود صنعت

آغاز به کار اولین واحد‌های سیمان در ایران در دهه‌های ۳۰ و ۴۰ بوده است که بعدها با حمایت دولت واحد‌های سیمانی زیادی در کشور احداث شدند. در حال حاضر میانگین عمر شرکت‌های سیمانی کشور به ۳۰سال می‌رسد. با افزایش ظرفیت سیمان کشور و تولید مازاد، صادرات سیمان نیز از سال ۱۳۸۸ شدت گرفت. با توجه به اینکه تولید سیمان مصرف بالای انرژی را در پی دارد و معمولا به دلیل قیمت پایین سیمان نسبت به هزینه حمل و عدم‌توجیه اقتصادی حمل سیمان در مسافت‌های بالای ۳۰۰کیلومتر، در نهایت با اعلام انجمن صنفی سیمان شرکت‌ها ملزم به تولید کمتر از ظرفیت موجود شدند. سیمان به دو صورت فله و پاکتی عرضه می‌شود. عناصر اصلی تشکیل‌‌‌دهنده سیمان در حدود ۶۵‌درصد آهک زنده، ۲۰‌درصد سیلیس و ۱۵درصد سایر مواد معدنی است که برای تولید سیمان ابتدا کلینکر را تولید کرده و با افزودن حدود ۵/ ۴‌درصد گچ و مصرف برق، سیمان تولید می‌شود. سیمان انواع مختلفی دارد که معروف‌‌‌ترین آنها تیپ۲، پوزولانی و سیمان‌‌‌سفید هستند. در حال حاضر چهار شرکت بزرگ تولیدکننده کلینکر کشور، شامل سیمان آبیک با ۵میلیون تن، سیمان تهران با ۴میلیون تن، سیمان سپاهان با ۳میلیون و سیمان خوزستان با ۴/ ۲میلیون تن هستند. اجزای تشکیل‌‌‌دهنده بهای تمام‌‌‌شده به این صورت است که در مبلغ بهای تمام‌شده سیمان، سربار ۷۴درصد، مواد مستقیم ۲۱‌درصد و دستمزد مستقیم ۵‌درصد سهم دارند که هزینه انرژی ۱۹‌درصد کل بهای تمام‌‌‌شده را به خود اختصاص می‌دهد. برای تولید هر تن سیمان در حدود ۱۱۰مترمکعب گاز و در حدود ۱۱۰کیلووات ساعت برق نیاز است. در حال حاضر حاشیه سود ناخالص صنعت در حدود ۴۵‌درصد تخمین زده می‌شود که اگر استهلاک واقعی محاسبه شود، این عدد ممکن است حتی به ۲۰‌درصد نیز نرسد.

انرژی قطره‌چکانی

ظرفیت اسمی تولید سیمان کشور در حدود ۹۰میلیون تن است؛ اما در عمل رسیدن به این میزان تولید تقریبا غیر‌ممکن است. از موانع تولید این صنعت می‌توان به نداشتن‌توجیه اقتصادی، استهلاک انباشته در سال‌های گذشته، قطعی گاز در زمستان و قطعی برق در تابستان و افزایش دستمزد‌ها اشاره کرد. به دلیل قطعی‌های برق و گاز شرکت‌های سیمانی، این صنعت آسیب‌پذیر شده است؛ هر چند در سال ۱۴۰۱ شرکت‌ها با تجربه سال‌های ۱۴۰۰ و قبل‌تر، تا حدودی توانستند این مشکل را مدیریت و با برنامه‌ریزی، تولید کلینکر و سیمان را به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که آسیب کمتری ببینند. در عین حال قطعی‌های بدون برنامه‌ریزی سبب آسیب‌های جدی به کوره‌های کارخانه‌ها شده است. همچنین روی‌آوردن به صادرات کلینکر به جای سیمان سبب کاهش مصرف برق شده است. به‌طور میانگین صادرات کلینکر در سال‌های اخیر ۹میلیون تن و سیمان ۵میلیون تن بوده است. همچنین به دلیل طولانی بودن بازگشت سرمایه در این صنعت، انگیزه سرمایه‌گذاری در واحدهای سیمانی به‌شدت کاهش پیدا کرده، به‌‌‌طوری‌‌‌که در هشت‌سال گذشته ظرفیت قابل قبولی به ظرفیت موجود اضافه نشده و افزایش میزان مصرف سه‌برابر ظرفیت تولید جدید بوده است.