فرصت نفتی ایران در جنگ تجاری

تعرفه واردات ۵ درصدی بر نفت آمریکا به این معناست که قیمت هر بشکه نفت این کشور برای پالایشگران چینی حدود ۳ دلار افزایش خواهد یافت. این موضوع واردات نفت از آمریکا را از به صرفه بودن از لحاظ اقتصادی خارج خواهد کرد.

در شرایطی که بهنظر می‎رسد پالایشگران چینی باید بهدنبال منبعی برای تامین نفت موردنیاز خود باشند، آمار گمرک چین از واردات نفت در ماه جولای که روز گذشته منتشر شد نشان میدهد که پکن بار دیگر بهطور رسمی تحریمها و فشارهای آمریکا برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران را نقض کرده است. آنطور که سایت اساندپی گلوبالپلاتس روز گذشته خبر داده، واردات نفت خام چین از ایران در ماه جولای نسبت به ماه پیش از آن ۷/ ۴ درصد افزایش یافته و به بیش از ۴/ ۲۳۷ هزار بشکه در روز رسیده است. پلاتس مینویسد: «میزان صادرات نفت ایران در ماه ژوئن نیز رشد کرده و با ثبت رقم ۲/ ۸ درصدی از نظر تنمتریک به ۹۲۶ هزار تن (حدود ۲۲۶ هزار بشکه در روز) رسیده بود. رشد ماه به ماه صادرات در حالی رخ داده است که معافیت از تحریمهای آمریکا علیه نفت ایران در تاریخ ۲ ماه مه به پایان رسید.» بنابراین حال این گمانه مطرح است که نفت ایران به بازیگری مهم در تنشهای تجاری پکن و واشنگتن بدل شود.

زیر پا گذاشتن دستورات آمریکا

آمریکا در مه سال ۲۰۱۸ از برجام خارج شد و به فاصله ۶ ماه پس از آن یعنی در نوامبر همان سال تحریمهای نفتی علیه ایران را بازگرداند. با این حال این کشور به ۸ خریدار نفت ایران از جمله چین اجازه داد که به واردات نفت خود طی شش ماه بعد از آن ادامه دهند. آنطور که دادههای منتشرشده از سوی تامسون رویترز نشان میدهد، چین در فاصله ۶ماهه معافیتها یعنی از نوامبر ۲۰۱۸ تا پایان آوریل ۲۰۱۹ بهطور متوسط روزانه بیش از ۵۰۰ هزار بشکه از ایران نفت خریداری کرده است. این رقم نسبت به مدت مشابه سال پیش از آن تنها افت ۱۰۹ هزار بشکهای (معادل ۱۸ درصد) را نشان می‎دهد.

این میزان افت در حالی است که دیگر خریداران نفت ایران، کاهشهای شدیدی را در میزان واردات نفت خود از کشور لحاظ کردند. بهطور مثال هند حدود ۴۰ درصد، کرهجنوبی ۴۲ درصد و ژاپن بیش از ۴۱ درصد در مدت ۶ ماهه معافیت‎ها نسبت به مدت مشابه سال پیش از آن واردات نفت از ایران را محدود کردند. حتی کشورهای ایتالیا و یونان بهعنوان دو کشور اروپایی که در لیست معافشدگان دولت ترامپ قرار داشتند، بعد از تحریمهای نوامبر ۲۰۱۸ خرید نفت از ایران را متوقف کردند؛ بنابراین در زمان معافیتها نیز مشخص شد که چین به اندازه دیگر کشورها از تحریمهای آمریکا علیه ایران تبعیت نمیکند. این کشور بارها معاملات و تجارت خود با ایران را مجاز و تابع قوانین بینالملل خوانده است.

اما تلاش آمریکا برای اعمال فشار حداکثری بر ایران از ماه مه شدت گرفت. این کشور بر خلاف پیشبینیهایی که از سوی کارشناسان انجام میشد، چند روز پیش از پایان مهلت معافیتها اعلام کرد که آنها را تمدید نخواهد کرد و همه کشورها باید خرید نفت از ایران را از تاریخ ۲ماه مه متوقف کنند. هرچند همانطور که منابع خارجی خود اعتراف دارند، در دوران تحریم فروش نفت کشور ادامه داشته، اما چین تنها کشوری است که بهطور رسمی به واردات نفت از ایران ادامه داده است. این کشور از ماه مه روزانه بیش از ۲۰۰ هزار بشکه از ایران نفت وارد کرده و آنطور که خبر روز گذشته پلاتس نشان میدهد روند صادرات با شیب ملایمی افزایشی بوده است. علاوه بر آمار وارداتی که توسط گمرک این کشور منتشر میشود، برخی منابع اعلام میکنند که ایران میلیونها بشکه از نفت خود را بعد از اعمال تحریمها در انبارهای امانی چین ذخیره کرده است. پالایشگران چینی میتوانند از نفت موجود در این ذخایر به دور از نظارت آمریکا برداشت کنند. این سیگنالها از زیر پاگذاشتن تحریمهای واشنگتن توسط پکن در حالی منتشر میشود که روابط دو کشور در ماههای اخیر با افزایش تنشهای تجاری رو به وخامت گذاشته و در حالحاضر روابط نفتی آنها را تحتتاثیر قرار داده است.

ورود نفت به جنگ تجاری

اختلافات تجاری چین و آمریکا از اوایل سال ۲۰۱۸ آغاز شد و با افزایش تعرفه بر واردات برخی کالاهای چینی از سوی واشنگتن و تلافی پکن در میانههای این سال اوج گرفت. با ظهور نشانههایی مبنیبر تضعیف اقتصاد جهانی در سه ماه پایانی ۲۰۱۸، روسای جمهور دو کشور در حاشیه اجلاس جی۲۰ در ژاپن آتشبس اعلام کرده و مقرر کردند در سال ۲۰۱۹ مذاکراتی را برای رسیدن به صلح آغاز کنند. در حالی که بهنظر می‎رسید توافق بین دو کشور در کوتاه مدت در دسترس قرار دارد، ترامپ بهطور غیرمنتظرهای تعرفه واردات بر ۲۵۰ میلیارد کالای چینی را ۱۰ درصد افزایش داد و به ۲۵ درصد رساند. در دومین گام او اخیرا اعلام کرده تعرفه واردات بر دیگر کالاهای وارداتی از چین به ارزش ۳۰۰ میلیارد دلار را نیز ۱۰ درصد افزایش خواهد داد. این اقدامات در مجموع به معنای پایان دادن به آتشبس تجاری بود، از اینرو پکن نیز هفته گذشته به این اقدامات با افزایش تعرفه بر واردات برخی کالاها واکنش نشان داد و نفت را نیز برای اولینبار وارد بازی جنگ تجاری با واشنگتن کند.

خرید نفت چین از آمریکا قدمت چندانی ندارد، چراکه تا همین اواخر صادرات نفتخام از آمریکا ممنوع بود. از ابتدای سال ۲۰۱۶، دولت باراک اوباما به قانون ۵۰ ساله منع صادرات نفتخام از این کشور پایان داد. از اینرو سال ۲۰۱۶ اولین محمولههای نفتخام واشنگتن به پکن صادر شد. بهدلیل هزینههای بالای انتقال نفت از آمریکا به آسیا که بعد مسافت موجب آن میشد، بسیاری از کارشناسان اعلام میکردند صادرات نفت آمریکا به کشورهای آسیایی نباید چندان پا بگیرد. با این حال، قیمت پایین نفت شاخص وستتگزاس اینترمدیت نسبت به دیگر نفتهای موجود در بازار موجب شد که خیلی زود نفت آمریکا جای خود را در بازار آسیا پیدا کند. در سال ۲۰۱۷ چین به یکی از خریداران ثابت نفت آمریکا بدل شد و در این سال بهطور متوسط روزانه حدود ۲۲۰ هزار بشکه از این کشور وارد کرد. با وجود شروع تنشهای تجاری در نیمه اول سال ۲۰۱۸ خرید نفت چین از آمریکا نهتنها ادامه یافت، حتی در ششمین ماه این سال به رکورد بیش از ۵۰۰ هزار بشکه در روز دست یافت. اما در ماه ژوئن پکن احتمال اعمال تعرفه بر واردات نفت چین را اعلام کرد، هرچند که این موضوع هیچگاه اجرایی نشد؛ اما موجب شد که پالایشگران چینی از خرید نفت آمریکا چشمپوشی کنند. از این رو از آگوست ۲۰۱۸ مبادلات نفتی دو کشور از روال خارج شد و تنها در برخی ماهها و به شکل محدود پکن از واشنگتن نفت خریداری کرد.

خرید نفت چین از آمریکا از فوریه سال جاری میلادی هرچند در ابعداد محدودتر اما بهطور مداوم ادامه یافت. رویترز اعلام می‎کند که یونیپک، بازوی تجاری ساینوپک(شرکت دولتی نفت چین) آن خریداری بوده که واردات نفت از آمریکا را از سر گرفته است. آنطور که جدیدترین آمار گمرک چین نشان میدهد واردات این کشور از نفت آمریکا در ماه جولای رشد کرده و به بیشترین سطح طی ۱۳ ماه اخیر رسیده است. بر این اساس آمریکا با صادرات ۴/ ۳۶۲ هزار بشکه در روز جایگاه هشتمین تامینکننده بزرگ نفت چین را در ماه جولای به دست آورده است. این نخستین بار از آگوست سال ۲۰۱۸ است که آمریکا وارد جمع ۱۰ کشور برتر تامینکننده نفت چین میشود. با این حال آمار نشان میدهد که میزان واردات چین در جولای نسبت به مدت مشابه سال پیش با افت ۴۵ درصدی مواجه بوده است. همچنین بهدلیل واردات صفر در ژانویه ۲۰۱۹، متوسط واردات در ۷ ماه ابتدای سال ۱۲۶ هزار بشکه در روز بوده که حدود ۶۳درصد نسبت به ۷ ماه ابتدایی ۲۰۱۸ کاهش را نشان میدهد. این کاهشها نشان از تاثیر جنگ تجاری بر واردات نفت چین از آمریکا پیش از اعمال تعرفهها از سوی پکن دارد.

فرصت ایران در اختلافات تجاری

پکن هفته پیش اعلام کرد که از ابتدای ماه آینده یعنی تنها ظرف چند روز دیگر واردات نفت از آمریکا را مشمول تعرفه ۵ درصدی خواهد کرد. این یعنی هزینه خرید هر بشکه نفتخام از آمریکا برای پالایشگران چینی حدود ۳دلار بیشتر میشود. این موضع موجب شده که شرکت ساینوپک بهعنوان بزرگترین پالایشگر چین و آسیا از دولت این کشور بخواهد از تعرفهها معاف شود؛ چراکه طبق اطلاعات شرکتهای رفاینیتیو و کپلر که تردد نفتکشها را ردیابی میکنند، در سپتامبر و اکتبر در مجموع ۸ میلیون بشکه نفت خریداری شده از آمریکا توسط ساینوپک به چین میرسد. به گفته منابع آگاه در صورتی که ساینوپک موفق به کسب معافیتها نشود، این شرکت این محمولهها را در مخازن گمرکی نگه خواهد داشت یا به مقصدهای دیگر ارسال خواهد کرد. افزایش هزینه خرید نفت از آمریکا در حالی است که نفت ایران با هزینه کمتر حمل و نقل و جذابیت بیشتر قیمتی در بازار وجود دارد.

به گفته تحلیلگران، روابط دو کشور در وخیمترین حالت از زمان جنگ سرد قرار دارد. در چنین شرایطی این احتمال بیش از پیش مطرح است که چین با افزایش خرید نفت از ایران نهتنها به نیاز پالایشگران خود پاسخ دهد، بلکه یکی از مهمترین سیاستهای خارجی ترامپ را به چالش بکشد. به باور ناظران بازار در صورتی که پکن تصمیم بگیرد از نفت ایران علیه واشنگتن در اختلافات اخیر استفاده کند، قیمت نفت نسبت به سطوح کنونی افت شدیدتری را تجربه خواهد کرد. نفت روز گذشته رشد محدودی را تجربه کرد، قیمت نفت شاخص برنت به بیش از ۵۹ دلار بر بشکه و بهای نفت‎خام آمریکا به ۵۴ دلار بر بشکه رسید. بانک مریل لینچ پیش از این اعلام کرده بود که استفاده از نفت ایران بهعنوان سلاح در برابر ترامپ میتواند بهای نفت را تا ۳۰ دلار بر بشکه کاهش دهد.