دست‌اندازهای صنایع شیرینی و شکلات

حیدر توکلی شانجانی / مدیرعامل شرکت صنایعغذایی آیسودا: صنعت شیرینی و شکلات طی دهههای اخیر فراز و نشیبهای بسیاری را تجربه کرده است. این صنعت رشد خوبی را از دهه هشتاد تجربه کرده است. از نظر کیفیت میتوان محصولات کارخانههای شیرینی و شکلات ایران را با صنایع شکلاتسازی اروپا قیاس کرد.

صنعت شیرینی و شکلات کشور طی دهها سال به پیشرفتهای خوبی رسیده و میتوان گفت به لحاظ کیفیت جایگاه قابلتوجهی را به خود اختصاص داده است. این صنعت بیشترین میزان ارزآوری را در میان صنایعغذایی دارد و بهعنوان اولین صادرکننده در این صنایع محسوب میشود.

اواخر دهه هشتاد ارزآوری این صنعت از طریق صادرات از مبادی قانونی حدود یک میلیارد دلار بوده است. بعد از دوران شیرینی که این صنعت در دهه هشتاد تجربه کرد با تلخکامی مواجه شد و صادراتش دچار افت شد؛ اما در چند سال اخیر دوباره این صنعت در مسیر رشد قرار گرفته و درحالحاضر از وضعیت خوبی برخوردار است. قرار گرفتن در مسیر رشد و نزدیک شدن به وضعیت ۱۰ سال قبل به این معنا نیست که شرایط پیش پای صنعت شیرینی و شکلات کاملا مطلوب است و هیچ مشکلی سر راه تولید و صادرات در این صنعت قرار ندارد، مشکلات و موانع همواره وجود داشته و درحالحاضر هم تولید و صادرات ما با موانعی روبهرو است. مشکلات مربوط به مواد بستهبندی محصولات کارخانههای شیرینی و شکلات یکی از عواملی است که این صنعت را تحتتاثیر قرار میدهد.

از نیمه دوم دهه هشتاد بخشی از محصولات بستهبندی در کشور تولید میشود که این محصولات پایه پتروشیمی دارند و مواد اولیه آن مادهای مثل پلیاتیلن است؛ اما با این حال برخی مواد شیمیایی دیگر برای بستهبندی نیازمند واردات است.

تولید مواد موردنیاز صنایع بستهبندی به علت قرار داشتن در دست چندین شرکت محدود، نوعی انحصار ایجاد کرده و باعث شده قیمت محصولات بستهبندی در انحصار شرکتهایی خاص باشد و بهصورت انحصاری تعیین شود. یکی از مشکلات مربوط به مواد بستهبندی در صنعت ما انحصاری بودن کارخانههای بستهبندی است.

صنعت شیرینی و شکلات در مورد تامین برخی از مواد اولیه نیز با مشکل مواجه است؛ اما در کل حدود ۴۰ درصد از مواد اولیه شرکتهای تولید شکلات وارداتی است. حدود ۶۰ درصد از مواد اولیه موردنیاز این صنایع از شکر گرفته تا سلفون بستهبندی تولید داخل است. برخی از افزودنیها مورد نیاز صنایع ما تولید داخل است. قیمت برخی از افزودنیهای داخلی نسبت به افزودنیهای خارجی بالاتر است؛ اما با این حال به علت کیفیت بالاتری که این افزودنیها نسبت به موارد مشابه خارجی دارند، در صنایع مورد استفاده قرار میگیرند.

صادرات از سال گذشته به علت نوسانات ارزی و شدت گرفتن تحریمها حال و روز خوشی ندارد. از زمانی که واردات شیرینی و شکلات خارجی ممنوع اعلام شد یک گام بزرگ برای کمک به تولید داخل برداشته شد؛ اما به علت آنکه زیرساختهای لازم برای تولید و تامین مواد اولیه در داخل وجود نداشت، این صنعت را با مشکلات بسیاری روبهرو کرد. با وجود تمام مشکلات سر راه تولید و فشارهای ناشی از تصمیم ممنوعیت واردات این محصولات، این صنعت توانست جان سالم به در ببرد. بالا رفتن نرخ ارز ورود غیرقانونی محصولات خارجی را هم بهشدت کاهش داد و همین عامل توانست به این صنعت کمک کند؛ با این حال مشکلات سر راه تولید تمامی ندارد.

موانع صادراتی از داخل و خارج دست و پای صادرات را میبندد و حمایت نشدن تولید از داخل کشور به تولیدکنندگان آسیب وارد میکند. در این میان تحریمها یکی از عوامل مهمی است که تولید و صادرات را تحت فشار قرار داده است. اگر بخشخصوصی تقویت شود، راهکار برداشتن موانع حاصل از تحریمها را به خوبی میشناسد. بخشخصوصی در دوران جنگ هم توانست به تولید و صادرات ادامه دهد و با تحریم‎ها مقابله کند. تولیدکنندگان کشور ما قدرت تولید و صادرات در شرایط سخت را دارند؛ اما به شرطی که با خود تحریمیهای داخلی مواجه نشوند. اعطای مجوز بهرهبرداری زمانی که بدون برنامهریزی و مدیریت صحیح انجام شود باعث رشد صنایع بینام و نشان خواهد شد.

این صنایع به بازار صنایع بزرگ و باکیفیت در داخل کشور لطمه میزنند و با صادرات محصولات بیکیفیت نام برندهای ایرانی را در بازار جهانی لکهدار میکنند. مجوزهای غیرکارشناسی که به افراد بسیاری تعلق میگیرد باعث شده سرمایه کشور در شرایطی که تولیدکنندگان واقعی به آن نیازمندند از بین برود. دولت باید از صنایعی که موفق هستند و قدرت صادرات دارند، حمایت کند. اگر سرمایه در گردش و ارز دولتی به تولیدکنندگان واقعی واگذار شود، میتوان صادرات را افزایش داد. کارخانههای بزرگ قدرت صادراتی بالایی دارند؛ اما به علت اینکه سرمایه در گردش ندارند و دولت هم در این زمینه از آنها حمایت کافی نمیکند، بسیاری از مشتریان بزرگشان را از دست میدهند.

اگر تولیدکننده حمایت شود در برخی از صنایع که تمام مواد اولیه داخلی است (مثل غذای کودک) اشتغالزایی بسیار خوبی توسط تولیدکنندگان ایجاد خواهد شد و در نتیجه سالانه میلیونها دلار ارز به کشور سرازیر میشود که همه اینها حمایت دولت را میطلبد. اگر صنایع شیرینی و شکلات حمایت شود میتوان با قاطعیت اعلام کرد که تا ۱۴۰۴ صادرات این صنعت به بیش از ۲ میلیارد دلار میرسد. دولت باید از صنایعی که تولید میکنند و باعث اشتغالزایی و صادرات میشوند حمایت کند. دولت باید تولیدکنندگان واقعی را شناسایی و به آنها سرمایه در گردش واگذار کند. صنعت شیرینی و شکلات ایران میتواند به یکی از قطبهای صادراتی منطقه تبدیل شود؛ چراکه ظرفیت تولید و صادرات در این صنعت وجود دارد. بازارهای خوب آسیای میانه و حاشیه خلیجفارس بستر مناسبی برای صادرات است.