معرفی صنایع پرریسک و پیشران

این اقدام در راستای معرفی صنایع کمریسک و جلوگیری از هدررفت منابع مالی صورت گرفته تا به این طریق زمینه برای هدایت سرمایه به سمت صنایع پیشران فراهم شود. در لیست تهیه شده از سوی این وزارتخانه ۳۰ رشته صنعتی و ۱۳۵۵ کد آیسیک مرتبط با رشتههای پرریسک به سرمایهگذاران معرفی شده است؛ در کنار معرفی طرحهای پرریسک به سرمایهگذاران این وزارتخانه صنایع پیشران را نیز در ۱۰ گروه و ۵۱ رشته به سرمایهگذاران معرفی کرده است.

سیاستهای توسعه سرمایهگذاری در بخش صنعت، معدن و تجارت، در سالهای اخیر موجب شد ظرفیتهای تولیدی و خدماتی زیادی در کشور ایجاد شود و رشتههای صنعتی خاصی مورد توجه سرمایهگذاران قرار گیرد، روندی که صدور بیبرنامه مجوزها را به همراه داشت و این امر در برخی رشتههای صنعتی به هدررفت سرمایه منجر شد. علاوه بر هدررفت سرمایه، افزایش درخواست مجوز برای برخی رشتههای صنعتی در سالهای اخیر افزایش طرحهای نیمه تمام را نیز به همراه داشت، عاملی که وزارت صنعت، معدن و تجارت را برآن داشت تا تکمیل طرحهای نیمه تمام موجود را جایگزین صدور جواز تاسیس جدید کند. بر این اساس، برای سال جاری سه پیششرط «واگذاری واحدهای نیمهتمام»، «کمک برای افزایش ظرفیت واحدهای موجود» و «صدور جواز تاسیس برای طرحهایی که تولید داخل ندارند (بهطور مثال طرحهای دانشبنیان)» برای صدور جواز جدید در نظر گرفته شد تا به این طریق از صدور جوازهای تاسیس بدون اولویت جلوگیری شود. در نظر گرفتن پیششرط برای صدور جواز در حالی است که متولیان این وزارتخانه همواره براین نکته تاکید کردهاند که طبق قانون تسهیل رقابت و منع انحصار، هیچ وزارتخانهای حق ندارد به دلیل اشباع بازار، مجوز صادر نکند که همین قانون مشکلات فراوانی در این خصوص ایجاد کرده است که میتوان به انباشت مجوز صادره و طرحهای نیمهتمام اشاره کرد؛ مشکلاتی که برای عبور از آن این وزارتخانه سعی دارد تا با ارائه اصلاحیهای به مجلس شرایط را برای عبور از این مشکل فراهم کند؛ اعلام لیست پرریسکها یکی از راهکارهایی است که این وزارتخانه میتواند بدون اصلاحیه قانونی و با سرعت بیشتری نسبت به صدور جواز برای اینگونه رشتهها اقدام کند و از سوی دیگر این امکان نیز برای سرمایهگذاران فراهم میشود تا با دید کاملتری در مسیر سرمایهگذاری گام بردارند.

براساس فهرست تهیه شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت، صنایع اشباع و دارای ریسک سرمایهگذاری در ۳۰ رشته دستهبندی شدهاند و ۱۳۵۵ کد آیسیک محصولات مشمول صنایع اشباع معرفی شدهاند. رشتههایی که به اعتقاد متولیان این بخش بهرغم تلاش وزارت صنعت، معدن و تجارت در هدایت سرمایهگذاران، در برخی رشته فعالیتها، ظرفیتهای ایجاد شده از نیاز کشور بیشتر بوده؛ روندی که موجب شد برخی رشتههای صنعتی زیرظرفیت به فعالیت خود ادامه دهند و برخی دیگر نیز عطای تولید را به لقایش ببخشند و به دلیل مقرون به صرفه نبودن، واحدهای تولیدی را به حال خود رها کنند.

در کنار صنایع اشباع شده، وزارت صنعت، معدن و تجارت فهرست رشته فعالیتهای پیشران و دارای اولویت را نیز اعلام کرده است. براساس گزارش منتشر شده از سوی این وزارتخانه رشته فعالیتهای پیشران در ۹ گروه گنجانده شدهاند که شامل «محصولات شیمیایی و پتروشیمی»، «فلزات اساسی»، «غذایی و آشامیدنی»، «وسایل نقلیه موتوری و تجهیزات حمل و نقل دریایی»، «ماشینآلات و تجهیزات»، «لاستیک و پلاستیک»، «ماشینآلات و دستگاههای برقی، وسایل ارتباطی و تجهیزات پزشکی»، «نساجی و پوشاک» و «کاغذ و محصولات کاغذی» میشود؛ گروههایی که برای هر کدام از آنها زیرگروههای مرتبط تعریف شده است؛ بهطوریکه براساس دسته بندی صورت گرفته ۵۱ رشته اولویتدار برای پیشرانهای صنعتی در نظر گرفته شده است.

رشتههای اشباع شده

همزمان با دستهبندی رشتههای پرریسک و اشباع شده، وزارت صنعت، معدن و تجارت به منظور ساماندهی این صنایع نامهای به اکبر کمیجانی قائم مقام بانک مرکزی و حمیدرضا تیموری معاون بانکی و اعتباری صندوق توسعه ملی بانک مرکزی که از آنها میتوان بهعنوان یکی از متولیان تامین مالی بنگاههای تولیدی یاد کرد ارسال کرده تا به این طریق زمینه هدررفت منابع بانکی فراهم شود. در نامه ارسالی به این دو مقام آمده: «بهموجب سیاستهای توسعه سرمایهگذاری در بخش صنعت، معدن و تجارت، در سالهای اخیر ظرفیتهای تولیدی و خدماتی زیادی در کشور ایجاد شده است. بهرغم تلاش وزارت متبوع در هدایت سرمایهگذاران، در برخی از رشته فعالیتها، ظرفیتهای ایجادشده از نیاز کشور بیشتر است و بعضا موجب شده تا برخی واحدها با حداکثر ظرفیت فعالیت نکنند. اگرچه توسعه صادرات میتواند رافع این مشکل باشد، اما نوع محصولات و نداشتن صرفه و پتانسیل صادراتی، کیفیت تولیدات و... از موانع عملیاتی شدن این مهم است.» از سوی دیگر، «باتوجه به اهمیت صرف بهینه منابع جهت سرمایهگذاریهای جدید، با همکاری اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، خانه صنعت، معدن و تجارت ایران و معاونتهای تخصصی و سازمانهای تابعه این وزارتخانه، فعالیتهای اشباع و دارای ریسک سرمایهگذاری بالا که ایجاد ظرفیت جدید در آنها توصیه نمیشود شناسایی شده است که جهت بررسی و صدور دستور انعکاس و اطلاعرسانی به بانکهای عامل ارسال میشود و در کنار لیست محصولات کد آیسیک محصولات مشمول صنایع اشباع نیز ارائه میشود.»

در این نامه بر این نکته نیز تاکید شده است که «پرداخت تسهیلات به طرحهای نیمهتمام مشمول فهرست مذکور، که در ارکان اعتباری بانکهای عامل مصوب شده و پرونده تسهیلاتی آنها در دست اقدام است، همچنین طرح توسعه واحدهای فعالی که از متوسط تولید و صادرات مطلوبی برخوردار بودهاند، همچنان بلامانع خواهد بود.»

براساس دستهبندی وزارت صنعت، معدن و تجارت ۱۳۵۵ کد آیسیک در میان گروههای دارای ریسک قرار گرفته است. دستهبندی صورت گرفته از وزارت صنعت، معدن و تجارت در حالی است که این وزارتخانه بر این نکته نیز تاکید کرده که سیاست این وزارتخانه ممنوعیت برای تاسیس این واحدها نیست، چرا که به لحاظ قانونی هم امکانپذیر نخواهد بود، اما تمهیداتی در سال ۹۹ اتخاذ خواهد شد تا سرمایهگذاران به طرف صنایع پیشران و اولویت دار حرکت کنند و تلاش این وزارتخانه در این است که سیاستهای حمایتی خود را به سمت صنایع پیشران به حرکت در بیاورد. براساس فهرست اعلامشده از سوی این وزارتخانه صنایع اشباع و دارای ریسک سرمایهگذاری بالا شامل «آرد»، «تولید فرآوردههای حجیم غلات»، «بستهبندی آب (معدنی- آشامیدنی)»، «چیپس سیبزمینی»، «فرآوردههای گوشتی (انواع کنسرو گوشتی)»، «انواع محصولات لبنی از شیر»، «تصفیه روغن نباتی و روغنکشی»، «بستهبندی دستمال کاغذی»، «سیمان خاکستری»، «آجر»، «شن و ماسه»، «کاشی»، «محصولات سفالی و سرامیکی ساختمانی نسوز»، «گچ ساختمانی»، «بتن آماده»، «شمش فولادی با تکنولوژی کوره القایی»، «میلگرد فولادی»، «مفتول فولادی»، «لوله و پروفیل فولادی»،«انواع سیم و کابل مسی»، «شیرآلات بهداشتی و ابزارآلات ساختمانی»، «مخازن CNG»، «لوله و اتصالات پلی اتیلن و PVC (پلاستیکی)»، «DOP (دیاکتیل فتالات)»، «ظروف پلاستیکی و یکبار مصرف»، «قیر»، «اتانول»، «سموم و کود»، «شویندهها» و «روغن موتور» میشود. قرارگیری این رشتهها در فهرست صنایع اشباع و دارای ریسک سرمایهگذاری بالا در حالی است که در سالهای اخیر این گروههای صنعتی همواره توانسته بودند در میان صنایع جذاب برای سرمایهگذاران قرار گیرند، اما اشباع مجوزهای صادره برای این گروهها موجب شده تا این رشتهها پس از سالها صدرنشینی در میان صنایع اشباع شده و دارای ریسک سرمایهگذاری بالا قرار گیرند.

البته وزارت صنعت، معدن و تجارت این نکته را نیز قید کرده که مطالعات زیادی درخصوص دو لیست صورت گرفته است، اما این وزارتخانه هر دو لیست را برای نظرخواهی بیشتر برای سایر مراکز جهت اظهارنظر ارسال کرد، به همین دلیل لیست تهیه شده قطعی و کامل نیست و قابل تغییر است، اما کلیات آن از نظر این وزارتخانه قطعی است.

علاوه بر لیست اعلامی از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزیر صنعت، معدن و تجارت چندی پیش با اشاره به اهمیت تامین مالی واحدهای صنعتی کشور عنوان کرده بود که این وزارتخانه به منظور تامین منابع مالی بنگاههای تولیدی سه محور اساسی را در دستور کار قرار داده که در این خصوص میتوان به اولویتهای شناسایی شده و اولویتهای این بخش براساس آمایش سرزمینی برای تخصیص منابع صندوق توسعه ملی اشاره کرد. محور دوم اقدامات تامین مالی بنگاههای تولیدی شامل معرفی صنایع پیشران و دارای اولویت به بانک مرکزی میشد. محور سوم اقدامات صورت گرفته از سوی این وزارتخانه شامل راهکارهای تامین مالی بر اساس بنگاهها و صنایع خاص میشود.

براساس آمار اعلام شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت از ابتدای سال جاری بالغ بر ۵۳۱ هزار میلیارد تومان تسهیلات بانکی در کشور پرداخت شده است که سهم بخش صنعت و معدن حدود ۱۶۲ هزار میلیارد تومان بوده که حدود ۳۰ درصد تسهیلات پرداختی را شامل میشود. علاوه بر موارد مذکور این وزارتخانه ماموریتی ویژه نیز به معاونت طرح و برنامه خود داده تا سایر روشهای نوین مالی را نیز شناسایی کرده و از آن برای تامین مالی بهرهبرداری کنند. با توجه به تدابیر در نظر گرفته شده شاید بتوان گفت از این پس شاهد ایجاد نظم برای صدور مجوزهای صنعتی باشیم و با شناسایی صنایع جدید سرمایههای پیشبینی شده به سمت صنایع اولویتدار سوق داده و از هدر رفت منابع جلوگیری شود.

صنایع پیشران

از سوی دیگر براساس دستهبندی وزارت صنعت، معدن و تجارت صنایع دارای اولویت در ۹ گروه و ۵۱ رشته گنجانده شدهاند. براساس اولویتبندی وزارت صنعت، معدن و تجارت برای گروه «محصولات شیمیایی و پتروشیمی» در مجموع ۱۰ زیر گروه در نظر گرفته شده است که برخی از این زیر گروهها شامل «ساخت فرآوردههای کوره کک، ساخت فرآوردههای نفتی تصفیه شده، مواد شیمیایی اساسی به جز انواع کود و ترکیبات ازت، ساخت مواد پلاستیکی به شکل اولیه و ساخت لاستیک مصنوعی، ساخت محصولات و سموم دفع آفات و سایر مواد شیمیایی مورد مصرف، ساخت انواع رنگ، محصولات دارویی، صابون و پاککنندهها، ساخت محصولات شیمیایی طبقهبندی نشده در جای دیگر و تولید الیاف مصنوعی» اشاره کرد. برای گروه «فلزات اساسی» نیز دو زیر گروه «ساخت آهن و فولاد اساسی، ساخت فلزات اساسی قیمتی و فلزات غیرآهنی» در نظر گرفته شده است.

اما برای گروه «غذایی و آشامیدنی» نیز در مجموع پنج زیر گروه در نظر گرفته شده که در این خصوص میتوان به «فرآوردههای لبنی، تولید نشاسته و محصولات نشاستهای، تولید محصولات خبازی، تولید کاکائوی شکلات و انواع نقل و آبنبات و ساخت سایر محصولات غذایی طبقهبندی نشده در جای دیگر» اشاره کرد. گروه «وسایل نقلیه موتوری و تجهیزات حمل و نقل دریایی» یکی دیگر از گروههایی است که در دستور کار قرار گرفته است که برای این گروه نیز ۶ زیرگروه در نظر گرفته شده که شامل «ساخت وسایل نقلیه موتوری، ساخت بدنه و اجزای بدنه وسایل نقلیه موتوری، ساخت قطعات و ملحقات وسایل نقلیه موتوری و موتور آنها، ساخت و تعمیر انواع کشتی و قایق به استثنای قایق تفریحی و ورزشی، ساخت انواع لکوموتیو راه آهن و تراموا و تجهیزات حمل و نقل ریلی، ساخت انواع موتورسیکلت» میشود. برای گروه «ماشینآلات و تجهیزات» بهعنوان یکی دیگر از پیشرانها ۱۱ زیر گروه در نظر گرفته شده که برخی از آنها شامل «موتورها و توربینها بهجز موتورهای هواپیما و وسایل موتوری، ساخت انواع پمپ، ساخت سایر ماشینآلات با کاربرد عام، ساخت ماشینآلات کشاورزی و جنگلداری، ساخت ماشین ابزار، ساخت ماشینآلات متالوژی، ساخت ماشینآلات معدنی، استخراج و راه و ساختمان، ساخت ماشینآلات تولید منسوجات، البسه و چرم و سایر ماشینآلات باکاربرد خاص» میشود. گروه بعدی شامل «لاستیک و پلاستیک» میشود که برای آن دو زیرگروه «لاستیک رویی (تایر) و توئی (تیوپ) روکش کردن مجدد و بازسازی لاستیک و ساخت انواع محصولات پلاستیکی» در نظر گرفته شده است. اما برای گروه «ماشینآلات دستگاههای برقی، وسایل ارتباطی و تجهیزات پزشکی» نیز ۹ زیرگروه تعریف شده که در این خصوص میتوان به «ساخت انواع الکتروموتور، ژنراتور و ترانسفورماتور، ساخت دستگاهها و وسایل توزیع و کنترل نیروی برق، ساخت دستگاهها و وسایل توزیع و کنترل نیروی برق، ساخت انواع انباره اکومولاتور، پیل و باطری، ساخت لامپهای الکتریکی و تجهیزات روشنایی، ساخت سایر تجهیزات الکتریکی طبقهبندی نشده در جای دیگر، ساخت فرستندههای تلویزیونی و رادیویی و دستگاههای ارتباط تلفنی، ساخت تجهیزات پزشکی (جراحی و وسایل ارتوپدی)، ابزارها و وسایل ویژه اندازهگیری بازبینی آزمایش دریانوردی و مقاصد و ساخت ابزارهای اپتیکی و تجهیزات عکاسی» اشاره کرد. گروه «نساجی و پوشاک» نیز از دیگر گروههای پیشران است که برای آن پنج زیرگروه «آمادهسازی و ریسندگی الیاف نساجی بافندگی و منسوجات، عملیات تکمیلی منسوجات رنگرزی، چاپ و تکمیل، تولید انواع پارچه و کالاهای کشباف و قلاب باف، تولید پوشاک (به استثنای پوشاک از پوست خزدار) و ساخت انواع کفش» در نظر گرفته شده است. برای گروه «کاغذ و محصولات کاغذی» نیز یک زیرگروه «ساخت خمیرکاغذ و مقوا» پیشبینی شده است.