نرخ ارز تا کجا افزایش می‌یابد؟

به اوج رسیدن التهابات ارزی در مهر ۱۳۹۷ دلار آمریکا را برای مقطع کوتاهی به ۱۹ هزار و ۴۰۰ تومان رساند و با تغییر شرایط دوباره این نرخ به عقب بازگشت به طوری که رفته رفته به کانال ۱۳ هزار تومان پاگذاشت.

اما پس از یک دوره ثبات نسبی از اواخر سال گذشته و همانگونه که زمستانها نوسان بازار ارز بیشتر میشود، روند صعودی نرخ ارز آغاز شد. تا جایی که روز گذشته دلار آمریکا در صرافی ملی ایران ۱۸ هزار و ۸۰۰ تومان قیمت خورد، رقمی که در بازار آزاد و تا زمان تنظیم این گزارش به ۱۹ هزار و ۶۰۰ تومان رسیده است. یورو ارز پرطرفدار دیگر که چند سالی است در حسابداری ایران جای دلار را گرفته است، ۲۰ هزار و ۹۰۰ تومان در تابلوی صرافی ملی قیمتگذاری شد و در بازار آزاد نیزتا ۲۱ هزار و ۸۰۰ تومان بالا کشید.

به دنبال روند صعودی بازار ارز، شاخصهای قیمت در بازار طلا و سکه نیزرکوردهای تازهای را ثبت کرده است. بهگونهای که هر قطعه سکه تمام بهار آزادی طرح جدید که در روز شنبه هفته جاری برای نخستین بار نرخ ۸ میلیون تومانی را لمس کرده بود، دیروز به ۸ میلیون و ۶۰ هزار تومان رسید. در بازار طلا هم هر گرم طلای ۱۸ عیار رکورد ۸۰۲ هزار و ۷۰۰ تومان را درکارنامه خود ثبت کرد.

درحالی در بازار ارز و طلا رکوردهای تاریخی شکسته شده است که برخی کارشناسان انتظار نرخهای بالاتری را دارند. برهمین اساس یکی از مهمترین پرسشهای روز که هم برای مردم و هم فعالان اقتصادی اهمیت زیادی دارد، این است که نرخ ارز تا کجا افزایش مییابد؟ آیا نوسان روزهای اخیر بازار ارز همچون سال ۱۳۹۷ مقطعی و کوتاه مدت خواهد بود؟

عواملی که نرخ ارز را بالا برد

برای پاسخ به این پرسشها در ابتدا باید دلایلی را که باعث بروز نوسان و رشد قیمتی ارز شده است بررسی کرد. درواقع در ماههای اخیر مختصات کلان اقتصادی کشور با تأثیر عوامل بنیادینی مانند تورم، رشد اقتصادی، تراز تجاری و تراز حساب مالی و سرمایهای کشور تحت تأثیر قرار گرفته است. ضمن اینکه تداوم شوک ارزی ناشی از کاهش چشمگیر صادرات و فروش نفت باعث شده است تا درآمدهای ارزی کشور با افت مواجه شود.

این درحالی است که در چهار ماه اخیر تکانه ارزی ناشی از شیوع ویروس کرونا نیز به این عوامل اضافه شده است، عاملی که بهصورت مستقیم بر تجارت خارجی بهدلیل مسدود شدن مرزهای تجاری با کشورهای هدف اثر داشته است.

البته همانند تمام دورههای قبل، شکلگیری دوباره انتظارات تورمی بهدلیل روند صعودی نرخ ارز در ماههای اخیر نیز یکی از دلایلی بوده است که این روند را تقویت کرده است. برهمین اساس برخلاف سال گذشته که فعالیتهای سفته بازان در بازار ارز به حداقل خود رسیده بود، انتظارات تورمی باعث شده است تا بخشی از نقدینگی سرگردان سر از بازار ارز در بیاورد و طرف تقاضا را نسبت به عرضه سنگینتر کند.

آینده بازار ارز

باوجود بازگشت التهاب به بازار ارز بسیاری از اقتصاددانان و رئیس کل بانک مرکزی اعتقاد دارند که نرخهای فعلی در بازار ارز واقعی نیست و با نرخهای تعادلی فاصله زیادی دارد و با تغییر شرایط انتظار میرود که دوباره عقب نشینی نرخ ارز آغاز شود.

براین اساس با فروکش کردن انتظارات تورمی، افزایش درجه نقدشوندگی داراییهای خارجی بانک مرکزی و استفاده از آن برای تأمین مالی پروژهها و همچنین افزایش جریان ورودی ارز حاصل از صادرات کالا و خدمات انتظار میرود که روند صعودی نرخ ارز متوقف و دوباره به کانالهای پایینتر عقبنشینی کند.

همچنین با توجه به برنامههای جدی دولت برای مبارزه با تقاضای قاچاق کالا و ارز و خروج سرمایه از کشور که طی یکسال اخیر رد پای آن را میتوان در بخشنامهها و دستورالعملهای بانک مرکزی دید، شرایط به نفع طرف عرضه تغییر کند. هرچند متغیرهایی که در سال ۹۷ باعث افزایش نرخ ارز شد با متغیرهای امروزی تفاوت زیادی دارد، اما بهدلیل بهبود شرایط ناشی از شیوع کرونا و همچنین قرارگرفتن در آستانه ورود ارز حاصل از صادرات به کشور امکان مدیریت این نرخ در بازار وجود دارد.

۲۲میلیارد یورو به بازار وارد میشود

یکی از عواملی که تأثیر زیادی در بازار ارز دارد، ایفای تعهدات ارزی صادرکنندگان است که طبق بخشنامه بانک مرکزی تا پایان تیرماه سالجاری برای بازگرداندن ارز حاصل از صادرات طبق شرایط دستورالعملهای ابلاغی فرصت دارند.

طبق اطلاعات موجود برای سالجاری تعهدات ارزی صادرکنندگان به ۲۲ میلیارد یورو میرسد که ورود این مبلغ به کشور باعث تقویت طرف عرضه ارز و در نتیجه فروکش کردن تب قیمتی خواهد شد به طوری که نرخ ارز به قیمت تعادلی خود نزدیک میشود.

درهمین ارتباط رئیسجمهوری نیز روز گذشته در جلسه ستاد اقتصادی دولت بر ضرورت اجرای تعهدات ارزی صادرکنندگان و برخورد با متخلفان تأکید ویژهای کرد.

بانک مرکزی نیز دربخشنامهای جدید اعلام کرد که صادرکنندگان هرچه سریعتر نسبت به بازگشت ارز حاصل از صادرات اقدام کنند. دراین اطلاعیه بانک مرکزی ضمن تشکر از صادرکنندگانی که در راستای مصالح و منافع جامعه نسبت به برگشت ارز حاصل از صادرات اقدام کردهاند، اعلام کرد درصورت عدم برگشت ارز توسط سایر صادرکنندگان، مطابق مقرارت، اسامی متخلفان در رسانهها انتشار مییابد.

این بانک با توجه به اصل شفافیت و به منظور آگاهی عموم از عملکرد حوزه تجارت خارجی کشور طی دوسال اخیر نسبت به اعلام فهرست دریافتکنندگان ارز برای واردات اقدام کرده است.
لازم به ذکر است در حوزه تجارت خارجی توسط عده بسیار اندکی از افراد و شرکتها در مقایسه با آحاد جامعه حضور دارند و ضرورت دارد در راستای اصل شفافیت در استفاده از امکانات و منابع کشور در بخش صادراتی نیز عملکرد آنان در تولید و صادرات و برگشت ارز همانند بخش وارداتی تبیین و تشریح شود.

از اینرو بانک مرکزی ضمن تأکید مجدد به صادرکنندگان برای تسریع در برگشت ارزهای حاصل از صادرات خود طی سالهای ۱۳۹۷ (متأسفانه تعدادی از صادرکنندگان علی رغم گذشت مدت طولانی از تاریخ صدور کالا و خدمات هنوز ارزهای صادراتی این سال را به چرخه اقتصاد کشور بازنگرداندند) و ۱۳۹۸ تا پایان تیرماه سالجاری، اعلام میکند درصورت عدم برگشت ارز مطابق مصوبات هیأت وزیران و مصوبات شورای عالی هماهنگی اقتصادی، اسامی تمام صادرکنندگان کالا و خدماتی که ارزهای صادراتی را مطابق ترتیبات اعلامی این بانک بهصورت شفاف به چرخه اقتصادی کشور بر نمیگردانند را در رسانهها انتشار خواهد داد تا عموم مردم مطلع باشند چه افراد و کسانی در جهت منافع شخصی خود باعث تلاطم در نرخ ارز و تحمیل هزینههای سرسامآور به آحاد جامعه میشوند.

در پایان این اطلاعیه بانک مرکزی یادآور شده است، این بانک ضمن تشکر از صادرکنندگانی که در راستای مصالح و منافع جامعه برابر سیاستهای ابلاغی اقدام به برگشت ارز کردهاند، خطاب به آن دسته از صادرکنندگانی که تاکنون نسبت به این مهم اقدام نکردهاند، خاطرنشان میسازد، در نظر گرفتن فرصت زمانی حداکثر چهار ماه از تاریخ صدور کالا برای برگشت ارز صادراتی به منظور فراهم آوردن شرایط و امکان برگشت ارز به کشور است، پس انتظار میرود صادرکنندگان با تسریع در برگشت ارز صادراتی مصالح و منافع جامعه را مدنظر قرار دهند.

حال با توجه به عزم جدی دولت و بانک مرکزی برای برخورد با صادرکنندگان متخلف انتظار میرود که بخش عمدهای از ۲۲ میلیارد دلار تعهدات صادرکنندگان ایفاد شود و نتایج خود را روی روند بازار ارز برجای گذارد.

فرصت ویژه برای صادرات

هرچند شیوع کرونا تأثیر منفی بر صادرات غیرنفتی بهعنوان منبع اصلی ورود ارز به کشور داشت، اما بازگشایی دوباره مرزهای مشترک به کشورهای همسایه که بتدریج در حال افزایش است، زمینههای افزایش صادرات و درنتیجه تأثیر مثبت بر بازار را فراهم کرده است. ضمن اینکه افزایش نرخ ارز در ماههای اخیر فرصت ویژهای را برای صادرکنندگان ایجاد کرده است تا از این شرایط درآمد بیشتری کسب کنند. درصورتی که شرکتهای صادراتی از این فرصت استفاده و بازارهای صادراتی خود را گسترش دهند و درآمدهای ارزی کشور را افزایش دهند.

نرخ تعادلی ارز چقدر است

از نگاه بازارساز نرخ تعادلی ارز همان نرخی است که در بازار دوم و بهصورت حواله بخش عمدهای از نیازهای وارداتی و ارزی کشور را تأمین میکند. میانگین وزنی معاملات درهم امارات در بازار دوم هماکنون در ابتدای کانال ۴ هزار و ۴۰۰ تومان قرار دارد که با نرخ بیش از ۵ هزار و ۳۰۰ تومان بازار فاصله زیادی دارد.

همچنین میانگین نرخ دلار آمریکا نیز در بازار دوم در انتهای کانال ۱۵ هزار تومان و ابتدای کانال ۱۶ هزار تومان قرار دارد. این درحالی است که با توجه به میزان و حجم معاملات بازار دوم تعیینکننده نرخ واقعی ارز است.