کدام کشورها پول ایران را مسدود کرده‌‌‌اند؟

با تحریمهای اولیه و ثانویهای که آمریکا علیه ایران اعمال کرده، حدود ۴۰ میلیارد دلار منابع ارزی ایران در کشورهای دیگر مسدود شده است. چین با ۲۰ میلیارد دلار، هند با هفت میلیارد دلار، کرهجنوبی با شش میلیارد دلار، عراق با دو میلیارد دلار و ژاپن با یک و نیم میلیارد دلار، کشورهای بدهکار به ایران به حساب میآیند.

در روزها و هفتههای تازهسپریشده، رسانههای ایران خبرهایی درباره جنبش رهاسازی ارزهای بلوکه شده ایران منتشر کردند که دوسوگیری مشخص داشت؛ یک سوگیری این بود که مردان دولت کشورهای دوست یکی در همسایگی و یکی در دوردست را شریک انتخابشده برای همکاریهای راهبردی آتی اعلام کردند.

عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی ایران به بغداد رفت و با همتای خود دیدار کرد. اگرچه مردان دولت و حتی برخی از رسانههای منتقد دولت امیدوارند رفتن رییس کل بانک مرکزی ایران به عراق راه را برای رهاسازی منابع ارزی ایران که در این کشور بلوکه شده باز کند اما خبرهای ارائهشده نشان میدهد که بیشتر بر سر توافقنامهای که پیش از این امضا شده بود، بحث شده است.

اما محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران نیز به پکن رفت و شاید در کنار گفتوگوهای سیاسی درباره اینکه بتواند مقامهای چینی را متقاعد کند تا بخشی از منابع ارزی ایران را از راهبندان بیرون بیاورند نیز صحبت کرده باشد. در ادامه به صورت کوتاه درباره هرکدام از کشورهایی که بخشی از منابع ارزی ایران را نگه داشتهاند نکاتی را یادآور میشویم.
چین؛ دوست بیتفاوت

رهبران حزب کمونیست چین در این دو، سه سال تازه سپری شده زیر ضرب جمهوریخواهان آمریکایی قرار گرفته و شاهد جنگ تجاری- سیاسی سختی بوده و هستند. رهبران پکن برای هماوردی با آمریکا و نیز تا اندازهای اتحادیه اروپا دنبال یارگیری از کشورهای موثر و نیز مخالف با غرب هستند. نظام سیاسی ایران از هر جهت یک یار نیرومند برای آن به حساب میآید، اما با این همه دست کم در خبرهای آشکار منتشر شده نشانی از این نیست که چین برخلاف اراده آمریکا در مسیر تشدید تحریم ایران کاری کرده باشد.

اگر در پنهان نیز رهبران چینی هیچ همکاریای با ایران برای آزادسازی منابع ارزی نکرده باشند باید گفت این کشور یک دوست بیتفاوت و دوست روزهای خوب است و از این نظر باید نسبت به تعمیق دوستی با این کشور دقت کرد. البته چینیها با قطع نکردن خرید نفت از ایران نشان دادند میتوانند و میخواهند به ایران کمک کنند. نیمی از منابع ارزی قفل شده ایران در این کشور است و دوستی و تمنا برای همکاری راهبردی و نیز میزان قدرت اقتصادی و سیاسی چین و دشمنیاش با آمریکا حکم میکند زودتر و با ترس کمتر منابع ایران را آزاد کند.
هند آمریکایی شده

هند در دو دهه تازهسپریشده با شتاب بیشتری به سوی دوستی با آمریکا و دور شدن از شرق گام برداشته است. رهبران احزاب و گروههای سیاسی مستقر در دولت و نیز در بیرون از دولت نشان ندادهاند میخواهند راهبرد خود را دگرگون کنند. این کشور بلافاصله پس از تحریم ایران از سوی آمریکا خرید نفت از ایران را قطع کرد و راه ورود منابع ارزی ایران را مسدود کرد. هند نشان داده نمیخواهد و نمیتواند به این زودیها منابع ارزی ایران را آزاد کند و با توجه به اینکه نفت و گاز آمریکا را نیز جایگزین منابع خود کرده و نیز با ایران به دلیل نزدیکی با چین مناسبات دوستانه ندارد، بعید است زودتر از موعد منابع ایران را پس بدهد.
کرهجنوبی زیر فشار ایران

سهامداران و مالکان و مدیران شرکتهای کوهپیکر ایرانی که بیشتر طرف قرارداد با ایران بودند در آمریکا بازارهای بزرگی دارند به اضافه اینکه از بازار مالی آمریکا استفاده میکنند و سرانجام چون امنیت خارجی خود را به ویژه دربرابر کرهشمالی مدیون چین میدانند نمیخواهند برخلاف اراده آمریکا عمل کنند.

رهبران سیاسی کرهجنوبی نیز در همین مسیر گام برداشته و از بیم آمریکاییها در دادن منابع ارزی مسدودشده ایران درنگ میکنند. اما رهبران اقتصادی ایران و نیز حتی منتقدان دولت بارها کرهجنوبی را تهدید کردهاند که باید منابع ارزی قفلشده ایران را آزاد کنند و جدا از اینکه باور دارند باید راه فروش کالاهای کرهای بسته شود، میگویند باید از دولت کرهجنوبی نزد مراکز بینالمللی شکایت کرد. بنابراین چشمانداز برگرداندن منابع ارزی ایران از کرهجنوبی نیز چندان روشن نیست.
عراق؛ نمونه جالب خصوصی و دولتی

در سالهای تازهسپریشده ایران با وجود همه دشواریها توانسته سهم مناسبی از بازار عراق را به دست آورد و سالانه کالاهای قابل اعتنایی به ارزش دستکم ۱۰ میلیارد دلار به طور متوسط به این کشور صادر کند. بخش خصوصی ایران در بازار عراق فعالیت مناسبی دارد و ایران از سوی شرکتهای دولتی گاز و برق به این کشور صادر میکند.

میزان منابع ارزی ایران که در عراق مسدود شده و به ایران نمیآید به نظر میرسد بیشتر به شرکتهای دولتی تعلق دارد و بخش خصوصی از راههایی که میشناسد توانسته و میتواند منابع ارزی خود را به ایران برگرداند. آیا دیدار رییس کل بانک مرکزی از عراق در آزادسازی منابع ارزی ایران موثر واقع میشود؟
ژاپن؛ متحد وفادار و کشور آرام

رهبران حزبهای ژاپنی نشان دادهاند در وفاداری به سیاست خارجی آمریکاییها تردید ندارند و این را قبول کردهاند که راهی جز راه آمریکا را به ویژه در موضوعهایی که به طور مستقیم با امنیت ملی آنها برخورد ندارد، نروند. هر کشوری هم که با ژاپن و شرکتهای ژاپنی همکاری میکند این را پذیرفته است. به همین دلیل است که مقامهای سیاسی و اقتصادی ایران کمترین فشار را بر دولت ژاپن میآورند تا بتوانند منابع خود را آزاد کنند.

با توجه به اینکه ژاپن نیز با شرایط تغییر ایران و فروش نفت به آن کشور رضایت چندانی ندارد دنبال بازارهای تازه برای خرید است و در اینجا نیز ردپای شرکتهای آمریکایی دیده میشود. به این ترتیب دور از ذهن است که ژاپنیها با ادامه وضعیت و مناسبات ایران با آمریکا بخواهند برخلاف خواست و اراده رهبری کاخ سفید عمل کنند و منابع ارز مسدودشده ایران را زودتر از هر زمان مورد انتظار بدهند.