لیر در پایین ترین ارزش تاریخی قرار گرفت/ اردوغان چگونه اعتبار لیر را نشانه رفت؟

اردوغان که طرفدار کاهش دستوری نرخ بهره است، تمام تلاش خود را برای این هدف انجام داده است. از مداخله مستقیم، تغییر رئیسکل بانک مرکزی، معاون و اعضای کمیته پولی و در آخرین سیاست، یک اظهارنظر تلویزیونی. از نگاه او، کاهش نرخ بهره باعث کاهش نرخ تورم و ایجاد رشد اقتصادی میشود؛ حتی اگر تمام اقتصاددانان این صحبتها را رد کنند. اردوغان برای این کار در دو سال اخیر، سه رئیسکل بانک مرکزی را اخراج کرده است. نکته جالب اینکه از حضور آخرین رئیسکل بانک مرکزی تاکنون، لیر ۱۶درصد ارزش خود را از دست داده است.

اما چرا در حال حاضر لیر به صحبتهای اردوغان حساس شده است؟ اقتصاددانان معتقدند سکاندار سیاست پولی در هر کشور، رئیسکل بانک مرکزی است. اما اگر این نهاد حیاط خلوت دیگر سیاستمداران شود، باید منتظر بیثباتی در این کشور بود. پیش از این، تغییرات نرخ لیر پس از اعمال سیاست و اعمال کاهش نرخ بهره انجام میگرفت؛ اما در حال حاضر حساسیت تغییرات لیر به نحوی شده است که بلافاصله پس از صحبتهای اردوغان درباره کاهش نرخ بهره، نرخ لیر در معاملات شبانه افت میکند. حالا که استقلال بانک مرکزی ترکیه خدشهدار شده، سکان اقتصاد ترکیه در دست رئیسجمهور افتاده است و حتی اظهارنظر غیرشفاف او درباره کاهش نرخ بهره، باعث ایجاد تلاطم در اقتصاد ترکیه میشود. داستان ترکیه نشان میدهد چگونه سلطه سیاستمداران به بانک مرکزی، میتواند شرایط بیثباتی برای اقتصاد یک کشور ایجاد کند. اقتصادی که در زمان استقلال بانک مرکزیاش، شرایط باثباتی را سپری میکرد.

جدال جدید با نرخ بهره

اظهارات اردوغان بار دیگر ارزش لیر را تحت تاثیر قرار داد تا لیر در پایینترین سطح تاریخی خود در برابر دلار قرار بگیرد. سهشنبه شب اردوغان با حضور در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد که همیشه حامی نرخ بهره پایین بوده است و از تابستان به عنوان موعد کاهش نرخ بهره یاد کرد. این صحبتها در زمانی مطرح میشود که اردوغان در کمتر از یکسال گذشته دو رئیس بانک مرکزی ترکیه را اخراج کرده و با فشارهای خود استقلال بانک مرکزی را زیر سوال برده است. به نظر میرسد این اظهارات اردوغان را میتوان یک تست دانست، اقدامی که سعی دارد انتظارات را محک بزند و مشخص کند در صورت اقدام بانک مرکزی به کاهش نرخ بهره احتمالا بازار چه واکنشی خواهد داد. اردوغان که سابقه طولانی در اقتصاد دارد به نظر میرسد که دوباره درصدد پیش بردن سیاستهای نامتعارف پولیاش برآمده و به عقیده خودش قرار است با کاهش نرخ بهره به مبارزه با دشمن توسعه ترکیه برود.

اظهارات اردوغان روی آنتن

سهشنبه شب رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه در برنامه یک شبکه تلویزیونی دولتی حضور یافت. در این برنامه اردوغان به برنامهاش برای کاهش نرخ بهره اشاره کرد و گفت از این ایده حمایت میکند و با رئیس بانک مرکزی صحبت کرده و مطمئنا باید نرخ بهره را پایین بیاوریم. او در ادامه افزود این کاهش قرار است از ماه جولای و آگوست (تیر و مرداد سال جاری) آغاز شود. او در ادامه افزود که نرخ بهره بار سرمایهگذاری را به دوش میکشد. رئیسجمهور ترکیه از یک ایده نامتعارف اقتصادی حمایت میکند و معتقد است کاهش نرخ بهره باعث کاهش نرخ تورم میشود. او اعتقاد دارد کاهش نرخ بهره با کاهش هزینه تولیدکنندگان در نهایت به کاهش سرعت رشد قیمتها و کاهش تورم منجر میشود. او افزود: اگر سایه نرخ بهره بالا را از سرمایهگذاریها برداریم فضای آرامتری را تجربه خواهیم کرد، چرا که نرخ بهره باعث تورم میشود. در پی این اظهارات ارزش لیر کاهش یافت و پایینتر از رکورد تاریخی خود ایستاد؛ روز گذشته نرخ برابری دلار در برابر لیر به ۶۵/ ۸ رسید. برخی از سرمایهگذاران خارجی معتقدند این اظهارات اردوغان کار را برای شهاب کافجی اوغلو، رئیس بانک مرکزی ترکیه، سخت میکند. نرخ بهره در ترکیه در حال حاضر ۱۹ درصد است و اردوغان بارها نارضایتی خود را نسبت به آن ابراز کرده است. درخواست مکرر اردوغان برای کاهش نرخ بهره و برکناری ناگهانی سه رئیس بانک مرکزی در کمتر از دو سال اعتبار پولی ترکیه را از بین برده و آن را در برابر تورم بالا و بحران مالی آسیبپذیرتر کرده است.

دخالتهای مکرر اردوغان

دخالت اردوغان در اقتصاد سابقهای طولانی دارد. اما با وقوع پاندمی کرونا این موضوع به وضوح خود را در مباحث مربوط به بانک مرکزی و نرخ بهره نشان داد. با شروع بحران کرونا و وقوع رکود در بازارهای جهانی، اقتصاد ترکیه نیز در حالت رکودی قرار گرفت؛ ترکیه که برای تامین کسری حساب جاری خود به درآمد ارزی حاصل از گردشگری متکی است با مختل شدن صنعت توریسم به علت پاندمی کرونا مشکلات زیادی را در سال ۲۰۲۰ تجربه کرد که تا به امروز هم به حالت عادی بازنگشته است. در این شرایط دولت برای حفظ ارزش لیر از ذخایر ارزی خود بهره برد اما بهرغم اقدامات دولت برای حفظ ارزش پول ملی، لیر ترکیه در این دوران ۳۰ درصد از ارزشش را در مقابل دلار از دست داد. در چنین شرایطی اردوغان بر نظر خود مبنی بر پایین نگه داشتن نرخ بهره پافشاری میکرد. دراین شرایط نرخ تورم دورقمی شد و نرخ برابری دلار در برابر لیر به ۵/ ۸ رسید که در آن زمان رکوردی تاریخی به حساب میآمد. همه این اتفاقات باعث شد تا اردوغان از ایدههای نامتعارف خود کوتاه بیاید و ناجی اقبال را به عنوان رئیس جدید بانک مرکزی منصوب کند. اقبال که طرفدار ایدههای متعارف پولی بود برای کنترل نرخ تورم و بازیابی ارزش لیر نرخ بهره را طی چند مرحله از ۲۵/ ۱۰ درصد به ۱۹ درصد رساند. این اقدامات باعث شد تا لیر نزدیک به ۱۴ درصد از ارزش خود را بازیابی کند. اما در آخرین مرحله از افزایش نرخ بهره اردوغان، ناجی اقبال را از مقام ریاست بانک مرکزی برکنار و رئیس فعلی را به جای او منصوب کرد؛ این اقدام بیش از پیش استقلال سیاستگذار پولی در ترکیه را زیر سوال برد تا نشان دهد بانک مرکزی ترکیه تا چه حد تحت کنترل سیاستهای مدنظر اردوغان است.

بازگشت به نقطه اول

با گذشت نزدیک به سه ماه از برکناری اقبال، لیر دوباره رکورد قبلی خود را شکست و در پایینترین ارزش خود ایستاد. از زمان بر سر کار آمدن رئیس جدید بانک مرکزی ترکیه لیر ۱۶ درصد از ارزشش را از دست داده است. به نظر میرسد تصمیمات و اظهارات اردوغان بر عملکرد سیاستگذار پولی سایه انداخته است. چیزی که مشخص است این که بیاعتمادی نسبت به استقلال نسبی بانک مرکزی حساسیت زیادی را بر اظهارات و اقدامات اردوغان ایجاد کرده است. مهمترین سیگنالی که اقتصاد از پافشاری اردوغان بر تحمیل ایدهاش درباره کاهش دادن نرخ بهره دریافت میکند این موضوع است که هرگونه اقدام و سیاست اصلاحی برخلاف نظر اردوغان نوعی «اصلاح موقت» است که بهزودی متوقف خواهد شد. این نااطمینانی در اقتصاد کلان ترکیه تاثیر محسوسی خواهد داشت و آن را نسبت به چنین اظهاراتی حساس خواهد کرد.