وضعیت صادرات کشاورزی در بهار ۱۴۰۰

گزارش عملکرد تجارت خارجی در بهار امسال نشان میدهد بخش «کشاورزی و صنایع غذایی» توانسته رتبه سوم ارزآوری را در بین تمام بخشهای صادراتی کسب کند. این بخش در سه ماه نخست امسال صادراتی به ارزش یک میلیارد و ۲۲۴ میلیون دلار داشته که نسبت به مدت مشابه سال گذشته یک درصد افت داشته است. همچنین وزن کالاهای این بخش با ۱۷ درصد رشد نسبت به مدت مشابه سال قبل به ۲ میلیون و ۴۰۶ هزار تن رسیده است. صادرات در بخش کشاورزی در ۷ گروه کالایی صورت میگیرد. در فصل نخست ۱۴۰۰ تنها ۲ گروه کالایی در این بخش با رشد صادرات روبهرو بودهاند و ۵ گروه دیگر افت ارزشی را نسبت به مدت مشابه سال گذشته تجربه کردهاند. بیشترین ارزش صادرات در این بخش مربوط به «میوه و ترهبار» است که در سهماهه امسال با رشد ۱۲ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل به ۴۸۷ میلیون دلار رسیده است.

دلایل رشد صادرات میوه و تربار بر اساس گزارش سازمان توسعه تجارت افزایش تولید قابلتوجه محصول گوجهفرنگی و هندوانه است. البته تهیه ضوابط و شاخصهای بستهبندی صادراتی نیز موثر بوده است. نکته بعدی پیشبینی وضعیت تولید، میزان مصرف داخلی و صادرات در سال۱۴۰۰ است؛ ضمن اینکه در خصوص تهاتر محصولات سیبزمینی، خیار، پیاز و سیب درختی با محصولات گرمسیری ازجمله موز، آناناس، کمپوت آناناس و نارنگی پاکستانی برنامهریزی شده بود.

در میان رشد صادرات برخی از انواع میوه و ترهبار، کشور شاهد کاهش برخی اقلام این حوزه نیز است. سازمان توسعه تجارت اعلام میکند ممنوعیت واردات فصلی برخی از محصولات میوه و ترهبار از جمله پیاز، سیبزمینی، خیار و... به اقلیم کردستان و عراق منجر به کاهش صادرات آنها شده است. در ضمن کاهش صادرات محصول خیار به دلیل قطعی برق و گاز و خرابی محصولات گلخانهای نیز بوده است. در این سه ماه صادرات محصولات پرتقال و کیوی نیز کاهش یافته است.

در جریان کاهش صادرات چند دلیل اصلی وجود دارد، یکی از این دلایل افزایش قیمتهای سربار تولید از جمله هزینههای بستهبندی، کود و سموم، حملونقل جادهای و... است. دلیل دیگر ممنوعیت واردات محصولات کشاورزی به بازارهای هدف صادراتی بهدلیل شیوع ویروس کرونا و تاخیر در اجرا و تصویب راهکارهای کارشناسی شده و اتخاذ تصمیمات یکشبه و بدون پشتوانه کارشناسی از سوی ارگانها و سازمانهای ذیربط است.

عوامل دیگری که در کاهش صادرات میوه و تربار موثرند شامل کمبود کانتینرهای یخچالدار جادهای، ریلی و دریایی، توقف زیاد کامیونهای محمولههای صادراتی بهدلیل نبود مسیر سبز گمرکی در برخی از گمرکات خروجی، عدمشناخت صحیح از بازارهای هدف و سلایق الگوی مصرفی است. در این میان نبود بانکهای ایرانی در بازارهای هدف صاداتی جهت بازگشت ارز حاصل از صادرات و عدمبازگشت ارز از طریق سیستم بانکی به دلیل تحریمهاست.

دومین بازار صادراتی
دومین گروه کالایی پیشتاز در امر ارزآوری در بخش کشاورزی، «خشکبار» است. در فصل بهار صادرات خشکبار به لحاظ ارزش معادل ۳۱۹ میلیون دلار است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد ۲۸ درصدی داشته است.

صادرات این گروه به لحاظ وزنی ۱۲۸ هزار تن است. در این گروه پسته و مغزپسته با ۳۳ درصد، کشمش با ۴۱ درصد و انجیر با ۱۱۱ درصد، از جهش مناسبی در دوره مورد بررسی برخوردار بوده است.

انواع پسته و مغز پسته در کنار خرما و کشمش جزو محصولات اصلی صادراتی بخش کشاورزی است که افزایش صادرات آنها نه تنها بر کل صادرات خشکبار بلکه بر میزان صادرات بخش کشاورزی کشور تاثیرگذار است. سازمان توسعه تجارت، افزایش تولید محصولات در سال گذشته را عامل اصلی رشد صادرات محصولات خشکبار در سال ۱۴۰۰ مطرح کرده است.

صنایع تبدیلی رتبه سوم
بر اساس بررسیهای کارشناسان سازمان توسعه تجارت رتبه سوم ارزآوری بخش کشاورزی از آن «صنایع تبدیلی» است که با افت ۱۰ درصدی، ارزش صادراتش به ۱۴۲ میلیون دلار رسیده است.

طی سهماهه نخست سالجاری صادرات صنایع تبدیلی بهرغم افت در ارزش به لحاظ وزنی در مقایسه با مدت مشابه سال قبل رشد ۱۸ درصدی داشته است. میزان صادرات این اقلام ۲۰۱ هزار تن بوده است. در این بخش صادرات خوراکیهای گوناگون ۴۵درصد، آب معدنی ۱۹درصد، ملاس و فروکتوز ۸۱درصد و کاهش صادرات کمپوت و کنسرو ۳۵درصد و ربگوجهفرنگی ۲۴درصد، اسانسها و عرقیات ۲۹درصد و نوشیدنیها ۱۱درصد با افزایش روبهرو بودهاند.

سقوط محصولات لبنی
برمبنای گزارش عملکرد تجارت خارجی کشور در بهار امسال «محصولات لبنی» با صادرات ۸۸ میلیون دلاری و افت ارزشی ۱۹ درصدی در جایگاه چهارم ارزآوری قرار گرفته است. در این میان «شیرینی و شکلات و فرآوردههای غلات» با صادرات ۷۹ میلیون دلاری و افت ارزش ۲۲ درصدی در جایگاه پنجم و «محصولات حیوانی و صنایع وابسته» با صادرات ۶۰ میلیون دلاری و افت ارزش ۵۰ درصدی در جایگاه ششم هستند.

گل و گیاه رتبه ششم
در تمام سالهای اخیر «گل و گیاه دارویی، خوراکی، زینتی و صنعتی» نتوانسته جایگاه متفاوتی را نسبت به امسال در صادرات کسب کند. در بهار امسال گل و گیاه دارویی، خوراکی، زینتی و صنعتی با صادرات ۴۹ میلیون دلاری و افت ارزش ۲۵ درصدی در جایگاه هفتم قرار گرفته است. آنچه منجر به دریافت رتبه هفتم این گروه شده بروز کرونا و تحریمها و بسته شدن مرزهای کشورهای هدف و نقل و انتقالات مالی است. اما عامل دیگر بالا بودن تعرفه ۳۵درصد زعفران است و در نهایت قاچاق زعفران به افغانستان است. این محصول پس قاچاق به افغانستان با برند آن کشور به هندوستان صادر میشود. عدمتفویض اختیار فرآیند مدیری صادرات زعفران به شورای ملی موضوع دیگر است. در این دوره هزینه بالای حملونقل محصولات گل و گیاه، اجرایی نشدن مصوبه تسهیل مجوز صادراتی محصولات گیاهان دارویی، صادرات با کارتهای یکبار مصرف و مشکلات برگشت ارز و تفاوت دلار سامانه نیما و دلار بازار آزاد نیز در کاهش صادرات موثر بوده است. گذشته از اینکه همواره ما با عدمفرآوری و صادرات به صورت خامفروشی برخی از محصولات گیاهان دارویی، ضعف در برندینگ و عدمرعایت شاخصهای بستهبندی مناسب در طول فرآیند توزیع، حملونقل و صادرات محصولات گیاهان دارویی و در نتیجه کاهش کیفی محصولات مواجه هستیم.