چرا معاملات فردایی ارز و سکه ممنوع است؟

هر چند بانکمرکزی معاملات فردایی ارز و سکه را ممنوع اعلام کرده، اما با این حال، گاهی انجام این معاملات در بازار ارز و سکه مشاهده شده است. با توجه به شبهات بطلان این معاملات از نظر شرعی و تبعات انجام این معاملات، شورای فقهی بانکمرکزی در جلسات اخیر خود به بررسی ابعاد شرعی و فقهی معاملات فردایی ارز و سکه پرداخته است. سخنگوی شورای فقهی بانکمرکزی در گفتگو با خبرنگار ایبِنا به بیان آخرین مصوبات شورای فقهی بانکمرکزی در رابطه با معاملات آتی ارز و سکه پرداخت.

حسین میثمی، رئیس دبیرخانه شورای فقهی بانکمرکزی در رابطه با آخرین مصوبات شورای فقهی بانکمرکزی در رابطه با معاملات فردایی ارز و سکه، انجام این دسته از معاملات را از نظر شورای فقهی، ممنوع و باطل و همچنین سود به دست آمده از این معاملات را از نظر شرعی حرام اعلام کرد.

دبیر شورای فقهی بانکمرکزی در بیان نکاتی که در متن مصوبه وجود دارد، گفت: اولین نکته تاکید بر انجام نشدن معاملات واقعی است. یکی از اصول بانکداری اسلامی ارتباط بخش پولی و بخش حقیقی اقتصاد است و وقتی در جایی معاملات پولی اتفاق میافتد، اما پشتوانهای از بخش حقیقی اقتصاد ندارد (در اصطلاح معوّض ندارد)، در واقع متاثر از بخش واقعی اقتصاد نیست و در این صورت شبهه شرعی ایجاد خواهد شد.

وی در ادامه افزود: در تمام عقود مشارکتی و مبادلهای ارتباط با بخش واقعی وجود دارد. برای مثال در عقودی مثل استصناع و مشارکت مدنی که از دسته عقود مشارکتی و مبادلهای هستند، این عقود در نهایت به تولید منجر میشوند و در عقود مبادلهای دیگر مانند مرابحه نیز به همین صورت بوده و کالاها و خدمات در بخش حقیقی اقتصاد مبادله میشود. در واقع در جریان این معاملات، بخش حقیقی تغییر کرده و رشد میکند. اما در معاملات فردایی ارز و سکه اساسا ارز و سکهای در پس این معاملات نیست و صرفا روی تغییرات این بازار معامله صورت میپذیرد و بخش واقعی تحت تاثیر قرار نمیگیرد.

میثمی ادامه داد: نباید فراموش کرد که یکی از مسائل دیگری که در نتیجه غیرواقعی بودن این معاملات مطرح میشود، اثرات کاذب این معاملات غیرواقعی بر معاملات واقعی است که گاهی اوقات حجم بالای خرید و فروش ناگهانی دلالان با معاملات غیرواقعی و بدون وجود کالای حقیقی، موجب تحریک انتظارات و ایجاد بی ثباتی در بازار واقعی این محصولات میشود.

دبیر شورای فقهی بانکمرکزی با تاکید بر وجود «شبهه شرط بندی و قمار» در جریان این معاملات، اظهار کرد: در شریعت اسلام یکی از اصول و ضوابط عمومی قراردادها در کنار عدم وجود ربا، غرر و ضرر و ضرار، قماری نبودن قرارداد است. به این معنی که معاملاتی که در آن نوعی شرط بندی باشد، معاملات قماری محسوب میشوند که در آیات قرآن، روایات و نظر اجماعی فقهای شیعه و اهل سنت، شریعت اسلام این گونه معاملات را ممنوع اعلام کرده است.

وی با اشاره به دو شیوه قمار در منابع فقهی، تصریح کرد: گاهی قمار با ابزار آلات مخصوص قمار که در اصلاح فقهی به آن آلات قمار میگویند، انجام میشود؛ اما در نوع دوم از قمار، آلات قمار استفاده نمیشود، اما شرط بندی (به اصطلاح فقهی مراهنه) اتفاق میافتد.

میثمی افزود: در معاملات فردایی ارز و سکه آلات اختصاصی قمار وجود ندارد و لذا از نظر فقهی نوع دوم قمار انجام میشود و با توجه به اینکه هر گونه معامله همراه با شرط بندی، قمار محسوب شده و شریعت آن را ممنوع اعلام کرده است، شبهه وجود قمار در رابطه با این معاملات جدی است.

این صاحب نظر پولی و بانکی با تاکید بر اینکه در معاملات فردایی اساسا تحویل کالایی موضوعیت ندارد، گفت: نکته سوم در رابطه با تحویل کالا است و همانطور که گفتیم وقتی تحویل در قرارداد وجود نداشته باشد، این معاملات واقعی نیستند و قرارداد آنها ناقص است که باعث عدم وجود تعادل در قرارداد میشود.

میثمی در ادامه گفت: برای مثال در عقد بیع «ثمن» پولی که پرداخت میشود و «مُثمن» کالایی است که در مقابل این پول تحویل داده میشود و به این صورت این دو با یکدیگر مبادله میشود؛ اما اگر تحویل کالا در قرارداد وجود نداشته باشد، معامله به صورت ناقص و نیمه باقی میماند و تکمیل نمیشود. با توجه به این مسئله، تحویل کالا در نتیجه معاملات، از نظر فقه اسلامی موضوعیت دارد؛ در حالیکه در معاملات فردایی چنین چیزی اساسا وجود ندارد.

رئیس دبیرخانه شورای فقهی بانک مرکزی با تاکید تفکیک بین حکم وضعی و تکلیفی در این معاملات، گفت: به لحاظ وضعی این معاملات قماری و باطل هستند و از نظر تکلیفی، سودی که افراد در این معاملات به دست میآورند حرام است و حق تصرف در آن را ندارند و همچنین مالک آن نیز نمیشوند.

این صاحب نظر پولی و بانکی اظهار کرد: بر اساس بررسی دبیرخانه شورای فقهی، معاملات فردایی تنها بر اساس مکتب شیعه و فقه امامیه ممنوع و حرام نیست، بلکه این معاملات با این شیوهای که انجام میشود در تمام مکاتب اهل سنت نیز ممنوع و حرام اعلام شده است؛ زیرا اساسا کالایی مبنای این معاملات نیست و صرفا شرط بندی در تغییرات قیمت اتفاق میافتد.

وی در پایان صحبتهای خود به استفتائاتی که در این رابطه توسط دبیرخانه شورای فقهی از دفاتر مراجع عظام تقلید انجام شده، اشاره کرد و گفت: دفتر مقام معظم رهبری صراحتا بیان میکنند که اگر کسب درآمد صرفا بر اساس پیشبینی و نوسانات قیمت ارز و سکه باشد مشروع نیست. همچنین دفتر آیت الله سیستانی نیز این معاملات را باطل و سود به دست آمده از این معاملات را حرام میدانند. بقیه دفاتر مراجع نیز دیدگاههای مشابهی را مطرح کردهاند.

متن مصوبه شورای فقهی بانک مرکزی در رابطه با معاملات فردایی ارز و سکه و استفتائات دریافتی از مراجع عظام تقلید در این رابطه، در تارنمای بانک مرکزی (قسمت شورای فقهی) قرار گرفته است که با مراجعه به لینک زیر میتوانید آنها را مشاهده کنید.