مشکلات و چالش‌های فراروی تولید و صادرات زغال‌سنگ در کشور

رادیو اقتصاد در برنامهی تابلوی واردات در گفتگو با آقای مهندس سعید صمدی دبیر انجمن زغالسنگ ایران به موضوع وضعیت ذخایر زغالسنگ در کشور پرداخت. جزئیات این گفتگو به شرح ذیل میباشد:

مجری: چه میزان ذخایر زغال سنگ در کشور ما موجود است؟

کشور ما از نظر ذخایر یک کشور متوسط است، ذخیره زمین شناختی ما حدود ۱۴ میلیارد تن ذخیره زمین شناختی زغالسنگ برای ایران پیشبینی شده است.

مجری: یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تن هم استخراج کردیم درست است؟

خیر یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تن ذخیره اکتشاف شده قطعی داریم.

مجری: علیرغم این که این توانمندی بالقوه در کشور ما وجود دارد، چرا به فعل نمیشود و ما همچنان شاهد واردات زغالسنگ هستیم. ما امروز میخواهیم بیشتر بپردازیم به توانمندیها و این غیرقابل اجتناب است که وقتی میپردازیم به توانمندیهایی که در این حوزه وجود دارد به مشکلات و چالشهای پیش روی زغال سنگ هم نپردازیم.
چرا با وجود مصارف بسیار زغال سنگ در دنیا و حتی در کشور خودمان سیاستهای راهبردی در این حوزه در کشور نسبت به دنیا متفاوت است؟

کشور ما با این ذخایر با توجه به این که منبع اصلی تامین انرژی در کشور ما زغالسنگ نیست و گاز است میتواند یک صادر کننده زغالسنگ قابل توجه باشد در منطقه، با توجه به ذخایر، ولی در حال حاضر سالیانه حدود سه میلیون و ۲۰۰ هزار تن مصرف زغالسنگ است در کشور ما و حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن تولید میشود در معادن و یک و نیم میلیون تن هم متاسفانه متاسفانه متاسفانه وارد میشود.

مجری: ترکیه ۷۰ میلیون تن در سال تولید میکند ما از آنها چه کم داریم؟

دقیقا، چون منبع اصلی انرژی در ترکیه زغال است طبیعتا کشورش روی زغال سرمایهگذاری کرده است.

مجری: از طرف دیگر قیمت گاز ۶ برابر زغالسنگ است و این در تولیداتی که صنایع مختلف و وابسته به زغالسنگ دارند تاثیر مستقیم دارد و نهایتا قیمت تمام شده را کاهش خواهد داد در صورتی که از زغالسنگ استفاده شود.

دقیقا این طور است یعنی منطق ایجاد میکند جاهایی که داریم از گاز استفاده میکنیم آن را صادر میکنیم به جایش زغال استفاده کنیم حتی اگر شده زغال را وارد کنیم، چون قیمت زغال خیلی انرژی ارزانتری است، اما چرا به چنین شرایطی افتادیم. تقریبا در دو دهه اخیر زغالسنگ در کشور ما به شدت مغفول مانده و قیمت گذاریهایی که در ارتباط با زغالسنگ شده یک جورهایی قیمتگذاریهای نیمه تکلیفی است یعنی دست معدندار باز نیست مثل بقیه معادن و بقیه اصناف که کالایی را که تولید میکند بتواند با هر قیمتی بفروشد و چون قیمت تکلیفی است متاسفانه قیمت تکلیفی را به صورت مصنوعی پایین نگه داشتهاند و قیمت پایین عملا موجب شده که سرمایهگذاری در حوزه زغالسنگ غیراقتصادی باشد. در حال حاضر امروز که خدمت شما هستم قیمت یک تن زغالسنگ سه میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است در حالی که همین زغال را فولادساز وارداتیاش را تنی ۱۲ میلیون تومان دارد هزینه میکند برای واردات، ببینید چند برابر، یعنی یک جنسی است که کاش قیمت خارجی ارزانتر بود میگفتیم به خاطر ارزانتری سراغ آن میرود، ولی تقریبا سه برابر داخلی، قیمت وارداتی است، ما جلسات متعددی داشتیم با آنها گفتیم نمیگوییم قیمت زغال را شما برابر قیمت جهانی کنید، ولی اگر ۴۰ درصد روی قیمت زغال بگذارید ما تعهد میدهیم ۴۰ درصد تولیدمان را بالا ببریم و بخشی از واردات را تامین کنیم، ولی با توجه به این شرایطی که وجود دارد و این قیمت زغال متاسفانه چندسال است تولید زغال رشدش منفی است الان عمده بحث، معدن زغالسنگ هم به این شکل است که شما یک بستر را آماده میکنید 43 سال طول میکشد تا آن ذخیره را برداشت کنید، الان عمده معادن دارند استخراج از ذخایری انجام میدهند که سالهای گذشته آماده کردند، ولی الان آماده سازی جدید با این قیمت دیگر صرف نمیکند و طبیعتا آمادهسازی جدید هم انجام نمیدهند و با این روند ما در آینده نزدیک وارداتمان خیلی بیشتر خواهد شد. زمانی کل واردات ایران حول و حوش تقریبا ۱۵ درصد مصرف زغالسنگ بود که آن هم یک سری مارکهای کیفی بود که در ایران تولید نمیشد و از خارج وارد میکردند و در آن دوره برنامه این بود که بخشی از زغال را صادر کنند و بخشی وارد کنند مارکهایی که در ایران تولید نمیشد، ولی متاسفانه الان سیل بسیار وحشتناک واردات همین جور میآید و هیچ حمایتی هم از این صنعت نمیشود و عملا کارگر معدن زغالسنگ که در عمق ۵۰۰-۷۰۰ متری کار میکند در آن شرایط مشقت بار این کارگر باید یارانه بدهد به فولادساز که فولادساز زغال ارزان دستش بیاید در حالی که اگر این زغال دستش نیاید باید با قیمت ۱۲ میلیون تومان از خارج وارد کند سیاستگذاری اگر در جهت واقعی شدن قیمت حرکت کند کشور ما توانایی دارد تا ۲۵ میلیون تن هم تولید زغال سنگ داشته باشد.

امروز یک جلسهای داشتیم حدود تقریبا یک میلیون و ۹۰۰ هزار تن پروژه جدید تولید زغال سنگ الان ۴-۵ سال شروع شده، ولی متاسفانه، چون قیمتها پایین است همه این پروژهها خوابیده و همه میگویند اگر با این شرایط پروژه را تکمیل کنیم صرف نمیکند و زیانمان بیشتر میشود و همین الان متوقف کنیم بهتر است تا این که به تولید برسیم و بخواهیم زیان دهیم.

مجری: در فرمایش شما چند نکته بود، ابتدا این که شما میفرمائید چند پروژه است که سه چهارسال است شروع شده، اما همچنان توفیقی در انجام آن حاصل نشده، یک گزارشی خواندم و یک صحبتی شما داشتید با یکی از خبرگزاریهای اقتصادی در یک سایت اقتصادی که آن جا سال ۹۸ فرمودید حدود سه سال آینده شاهد جهش خواهیم شد و دورنمای روشنی از زغالسنگ ترسیم کرده بودید، با توجه به اتفاقات اخیر و واردات زغالسنگ و فرمایش اخیر شما، معلوم است که آن دورنما محقق نشده به آن روشنی و اتفاق نیفتاده است، یک مورد دیگر هم که فرمودید حدود یکی دو دهه است که زغال سنگ متاسفانه مغفول باقی مانده در زنجیره تولید، خاطرم آمد که حدود دهه ۸۰ تصمیم بر این گرفته شد که پای بخش خصوصی به حوزه زغالسنگ باز شود و این که ما امیدوار بودیم که اگر بخش خصوصی بیاید و سرمایه گذاری این جا انجام دهد اتفاقات بهتری خواهد افتاد، میخواهم بدانم ما الان احیانا دچار مشکلات به جای خصوصی، خصولتی احیانا شدیم در زغالسنگ که مغفول باقی مانده و نکته دوم که وقتی فولاد که عمده خریدار زغالسنگ و وارد کننده آن به کشور و ارزبری آن چنانی هم دارد این محصول در حالی که ما توانمندی داریم ترجیح میدهد که ۴ برابر بیشتر از قیمت زغالسنگ داخلی، خارجی را وارد کند که برای خودش هم قیمت تمام شده مقرون به صرفه نخواهد بود درست است؟ این صحبتهایی که انجام میشود که کیفیت زغالسنگهای خارجی نسبت به داخلی بهتر و مرغوبتر است را تائید میفرمائید یا خیر؟

من بحث خصولتی را خدمتتان عرض کنم، نه الان ما زغالسنگ دولتی نداریم مطلقا، منتها یک خطایی در واگذاری معادن زغالسنگهای دولتی به وقوع پیوست آن خطا هم این بود که این معادن را به جای این که پروانه بهرهبرداری اش را از طریق مزایده با تشریفات قانونی به بخش خصوصی واگذار کنند معادن زغال سنگ را اجاره دادند، زغال سنگ سودی ندارد که طرف تولید کند بعد اجارهای هم بخواهد به شرکت دولتی بدهد.

مجری: در واقع باز پای دولتیها وسط است و میشود گفت خصولتی

دقیقا، در ارتباط با کیفیت ببینید ما زغال سنگ خوب و بد نداریم، زغالسنگ کیفیت بالا و کیفیت پایین نداریم ما زغالسنگ مارکهای مختلف داریم و زمانی که شما میخواهید برای فولاد از زغال استفاده کنید باید سه چهار مارک مختلف را با هم مخلوط کنید و تبدیل به کوک کنید که در این تقریبا سه چهار مارک یک مارکش اساسا در ایران به لحاظ زمین شناسی وجود ندارد که این مارک هم حول و حوش ۱۰-۱۵ درصد شارژ یک ککسازی را تشکیل میدهد که این ۱۰-۱۵ درصد الزاما باید وارد شود، ولی بقیه موارد زغالسنگ داخلی کاملا جوابگو است و این ۱۰-۱۵ درصد هم به خاطر این که یک مقدار کیفیت کک را بالاتر ببرد وگرنه در ۸ سال دفاع مقدس یک کیلو زغالسنگ وارد مملکت نشد و تمام زغال مورد نیاز فولادسازیها از معادن زغالسنگ داخلی تامین شد و هیچ اتفاقی هم نیفتاد و فولادسازیها هم کار خودشان را انجام میدادند، ولی الان فولادسازی که وارد میکنند بهانه شان این است که تولید داخلی پایین است و میگویند ما سه میلیون و ۲۰۰ هزار تن مصرف زغال داریم، ولی تولید داخلی یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن است و باید بقیه اش را وارد کنیم، ولی یک قدم عقبتر برنمیگردند، خوب چرا پایین است؟ چون قیمتش پایین نگه داشته شده است. شما اگر وقتی که سه میلیون و ۵۰۰ تومان تا ۱۲ میلیون تومان قیمت وارداتی را کنار هم بگذارید یک اختلاف خیلی فاحشی است ما نمیگوییم آن ۱۲ میلیون تومان ما در فولادسازی قیمتهای خیلی پایینترین به دوستان پیشنهاد دادیم که اگر شما این قیمت را بگذاریم بلافاصله خیلی از ذخایر ما غیر اقتصادی خواهد شد و یک جهشی در تولید زغال خواهیم داشت و اساسا رسیدن به سه و نیم، چهار میلیون تن ذخیره زغالسنگ خیلی دور از دسترس برای کشور ما نیست با توجه به تکنولوژیهای جدیدی که آمده و با توجه به معادن جدید که اکتشاف شده است.

مجری: به تکنولوژی جدید اشاره کردید برخی از معدنکاران میفرمایند که همچنان از تجهیزات قدیمی استفاده میکنند در حوزه زغالسنگ و همین باعث کاهش بازدهی و گران تمام شدن هزینه نگهداری تجهیزات میشود و باعث پایین آمدن کیفیت زغالسنگ میشود. درست است این موضوع؟ میخواهم به این جا برسم که اگر این تجهیزات مدرن و به روز شود و برخلاف همه کشورها که در زغالسنگ دارند تسهیلات میپردازند بانکهای ما تسهیلات نمیپردازند و آیا دارند از این که کمک کنند و از طرف دیگر هم معافیت مالیاتی دارند در کشورهای دیگر و در کشور ما معافیت مالیاتی ندارند، در بحث بیمه دولتها همکاری میکنند، ولی در کشور ما همکاری نمیشود و در بحث تجهیزات و استفاده از تکنولوژی روز هم مشکل داریم، آیا همین طور است؟

در ارتباط با بحث دانش فنی و تکنولوژی جدید حول و حوش تقریبا ۴۰ درصد استخراج زغال ما رفتند به سمت مدرنیزاسیون و تکنولوژیهای جدید، یک سری معادن بزرگ هم در حال حرکت هستند، ولی متاسفانه قیمت پایه زغال سنگ هر نوسازی را در حوزه زغال سنگ متاسفانه غیرقابل توفیق کرده است.

مجری: این قیمتگذاری اگر بعنوان یارانه مثلا همین ارزی که الان از کشور خارج میشود بابت این که هر تن زغال سنگ ۱۲ میلیون تومان وارد کشور شود همین را اگر به معدن کاران بدهند و قیمت را افزایش دهند به عنوان یک یارانه یا سوبسید دهند به زغال سنگ کمک کنند به این شکل، این که تعداد زیادی هم اشتغال ایجاد میشود من جایی خواندم اگر در حوزه فولاد، سه هزار میلیارد تومان سرمایه گذاری شود ممکن است برای سیصد نفر اشتغال زایی شود، ولی اگر همین مبلغ در حوزه زغال سنگ سرمایه گذاری شود برای هزار و دویست نفر شغل ایجاد خواهد شد و این واقعا ارزشمند است و این که چرا از نظرها دور مانده و به آن بی مهری میشود واقعا دردناک است. امروز میخواهیم در رادیو اقتصاد همکاری با حضرتعالی داشته باشیم که این صدا شنیده شود و انشاالله راهی باز شود پیش روی زغالسنگ کشورمان به خصوص این که انحصار گاز اروپا را روسیه در دست داشته و با تحریمهایی که پیش آمده آیا اقبالی میتوانیم داشته باشیم که بخواهیم توسعه دهیم زغال سنگ کشورمان را و چون اروپاییها دوباره برگشتند برای استفاده از زغال سنگ و زنگ استفاده از زغالسنگ اروپا هم به صدا درآمده برای تولید برق، آیا میتوانیم صادراتمان را افزایش دهیم یا این که در این حوزه به خودمان کمک کنیم ضمن این که ارزبری نداشته باشیم ارزآوری هم داشته باشیم و باعث ایجاد اشتغال هم بشویم؟

شما در ارتباط با بحث سوبسید یا یارانه مطرح کردید، نه معدن زغالسنگ احتیاج به یارانه و سوبسید ندارد، جنسش را با قیمت واقعی اش بخرید وقتی که قیمت جهانی این جنس ۲۵۰ دلار است، شما چرا دارید ۹۰ دلار میخرید؟ ما نمیگوییم یک زمانی شما یک جنس ۹۰ دلار میارزد شما میخواهید ۱۵۰ دلار بخرید میگویید ما به آن ۶۰ دلار یارانه میدهیم، ولی نه قیمت جهانی این کالای ما این قیمت است، یک بار حتی ما با وزارتخانه صحبت کردیم گفتیم قیمت زغالسنگ داخلی را بگذارید ۸۰ درصد قیمت زغال سنگ وارداتی تحویل بندرعباس، حتی نه قیمت جهانی، ولی متاسفانه دوستان این را اجرایی نکردند و این مشکلات پیش آمد، اتفاقا ریاست جمهور سال گذشته که از معادن زغالسنگ طبس بازدید کردند صراحتا گفتند این همه ذخایر و این همه معادن چرا ما وارد کننده هستیم و بعد از این ما پیشنهادها را خدمت دوستان دادیم گفتیم انجمن برنامه دارد هیچ کمکی ما نمیخواهیم هیچ یارانهای نیاز نداریم.

مجری: ضمن این که میتوانیم واردات نداشته باشیم میتوانیم صادرکننده عمده باشیم، من داشتم نگاه میکردم به لیست کشورهایی که در این مورد صادرکننده هستند همین طور آمدم و رفتم تا حدود پله چهلم و دیدم وقتی ما حد متوسط جهانی داریم بهره مند میشویم از ذخایر زغالسنگ، چرا باید بریم در پله چهلم بایستیم و اتفاق بسیار بدی است. این که به نظر میرسد در این حوزه استراتژی شفاف و مدونی وجود ندارد و امیدواریم بیشتر این ارتباطها بین شما و ما در رسانه برقرار شود و بیشتر گفتگو کنیم حتی در مورد صنایع وابسته به زغالسنگ هم بیشتر با شما صحبت کنیم و ببینیم چرا بسترها در آن زمینه مهیا نمیشود چرا از گازی که شش برابر گرانتر از زغالسنگ است استفاده میشود که در هزینه تمام شده هم خلاصه تاثیر مستقیم دارد؟ آن جا میشود به نفع مصرفکننده هم کار کرد و این که قیمتها را کلی سرشکن کرد و کاهش داد.

من آماری راجع به صادرات بدهم، ما یک مارکهای زغال داریم که مصرف داخلی ندارد عمدتا زغال حرارتی است در شش ماهه اخیر حدود ۶۵۰ هزار تن زغال سنگ و مشتقاتش را توانستیم صادر کنیم با قیمتهای فوقالعاده بالاتر از قیمت زغال سنگمان به ترکیه، چین، پاکستان و الان هم متقاضی زیاد داریم در حوزه زغال حرارتی و، چون دولت واردش نشده و قیمت گذاری دولتی نیست و براساس عرضه و تقاضا است خوشبختانه هیچ مشکلی هم ندارند و خوب هم تولید میکنند و خوب هم صادر میکنند.