ایران مزیت خود را در تولید پسته از دست داده است؟

پسته یکی از دانههای مغزی است که میتواند مزیت صادراتی خوبی برای کشور داشته باشد. مهمترین مناطق کشت پسته در ایران استانهای کرمان، یزد، خراسان، فارس، سمنان، سیستان و بلوچستان، مرکزی، اصفهان، قزوین و تهران است. دامغان، رفسنجان، زرند شهر کشکوییه، سیرجان، بوئین زهرا، انار و نی ریز مراکز اصلی تولید پسته در ایران بهشمار رفته و ۸۰ درصد پسته تولید شده در ایران، از این مناطق بهدست میآید. سالها قبل پرورش پسته بیشتر در استانهای کرمان، یزد و خراسان متداول بود که مواجهه با محدودیتهای شدید آبی در استان کرمان سبب شد کشت و کار پسته به سایر استانهای پرآبتر گسترش پیدا کند. در حال حاضر در بیشتر استانهای ایران کشت و پرورش پسته در حال توسعه است.

از کشت دیمی به آبی

پسته درخت کوچکی است که سرچشمه آن خاورمیانه و آسیای میانه بوده است. اما امروز آمریکا رکورددار تولید پسته و صادرات آن در جهان است در حالی که ایران و ترکیه در رتبههای بعدی قرار دارند. پس از آن سوریه، اتحادیه اروپا و افغانستان بیشترین میزان پرورش پسته را در جهان دارند. کشت پسته در اروپا بیشتر در کشورهای اسپانیا، ایتالیا و یونان بوده و در آفریقا هم کشت پسته بیشتر در تونس رواج دارد. هند نیز جز کشورهایی است که روی تولید پسته سرمایه گذاری میکند.

یکی از چالشهای امروز کشور رقابت با ترکیه در تولید و صادرات پسته است. محمدعلی انجم شعاع، رئیس کمیسیون باغبانی انجمن پسته ایران با بیان اینکه ترکیه برنامههای زیادی برای افزایش تولید پسته دارد گفت: ۸۰ تا ۹۰ درصد پسته ترکیه به شکل دیم تولید میشود اما دولت ترکیه برنامه دارد با آبگیری سد آتاتورک و سایر سدها آبیاری تحت فشار را در باغهای پسته به مرحله اجرا درآورد. با تغییر کشت از دیم به آبی آمار تولید روند افزایشی خواهد داشت.

وی افزود: البته ترکیه هنوز راه زیادی دارد تا به لحاظ حجم به جایگاه ایران برسد.

وی ادامه داد: البته مشکل پسته ایران این نیست که ترکیه در تولید پیشتاز باشد یا خیر؛ بلکه قوانین داخلی از سوی وزارتخانهای مانند وزارت نیرو یا بخشنامههای بانک مرکزی، چالش امروز پستهکاران است.

چالش آب و خاک و زارعان

رئیس کمیسیون باغبانی انجمن پسته ایران با اشاره به رفع تعهد ارزی عنوان کرد: این نوع عملکردها باعث آسیب جایگاه پسته ایران در سطح بین الملل میشود زیرا تعهد ارزی مشکلاتی را در مبادلات تجاری به وجود آورده است.

انجم شعاع درباره چالش زارعان با وزارت نیرو نیز به موضوع آب اشاره کرد و گفت: در ماده ۲۷ و ۲۸ قانون توزیع عادلانه آب اختیار انتقال آب درون حوزه را در اختیار وزارت نیرو قرار داده است. به عنوان مثال اگر زارعی دو چاه داشته باشد و بخواهد آب این چاه را به چاه کناری منتقل کند وزارت نیرو مانع میشود.

این فعال بخش کشاورزی در ادامه سخنان خود بیان کرد: در حال حاضر یک سری باغهایی وجود دارند که زمین مناسبی ندارند یا خرده مالکی اداره میشوند. به هر دلیلی کشت در آنها توجیه اقتصادی ندارد. حال پرسش این است که چرا اجازه انتقال آب چاه آن زمین به زمین دیگر که مثلاً ۱۰ کیلومتر با آن فاصله دارد، داده نمیشود؛ در حالی که این انتقال آب میتواند نقش زیادی در افزایش برداشت محصولات داشته باشد.

انجم شعاع در پاسخ به این پرسش که دلیل مخالفت چیست، گفت: معمولاً بهانه تراشی میشود. منطقی برای این عدم جا به جایی وجود ندارد.

وی در توضیح اینکه آیا با وجود خشکسالی و بحران آب این ممنوعیت منطقی نیست، گفت: هنگامی که با آب یک چاه در محلی فقط ۵۰۰ کیلو پسته برداشت میشود و در جایی دیگر میتوان این عدد را به مثلاً ۳ تن رساند چرا باید مانع شد؟ آب مصرف میشود اما صحبت ما این است که در محلی استفاده شود که بهره وری افزایش پیدا کند.

این عضو هیأت مدیره انجمن پسته کشور ادامه داد: ممکن است زمین نامرغوب شده باشد و محصولی که باید داشته باشد به بار ننشیند. ابتدای انقلاب یک سری چاه در کشور زده شد و هر کس هر جا خواست چاه حفر کرد بدون توجه به اینکه زمین مرغوب است یا خیر. همچنین ممکن است به مرور زمان اراضی کشاورزی خرد شده و کشت برخی محصولات در آن دیگر توجیه اقتصادی نداشته باشد. یا در برخی مکانها درختها کهنسال شده اند یا حتی به دلیل روشهای نامناسب، زمین باروری خود را از دست داده و شور شده باشد.

رئیس کمیسیون باغبانی انجمن پسته ایران همچنین با بیان اینکه برخی اراضی از همان ابتدا نامرغوب بوده اند اما به دلیل کیفیت مناسب آب و جوان بودن زمین درخت پسته کاشته شده است، گفت: در حال حاضر دیگر کشت در این زمینها صرفه اقتصادی نداشته و بهتر است آب این اراضی به زمینهای دیگر منتقل شود.

انجم شعاع یادآور شد: برخی با بعضی روشهای نادرست بالاخره این آب را منتقل میکنند اما کسانی که میخواهند از راه قانون مبادرت به این کار کنند با موانع زیادی مواجه هستند.

چالش توزیع عادلانه آب

هنگامی که عنوان میشود زمین کارآمدی خود را از دست داده و شور شده است و دیگر تولید محصول به میزان اقتصادی نیست یعنی روشهای نامناسب کشت سبب شده تا با پدیده فرسایش خاک رو به رو باشیم. شاید لازم باشد مدیران بالادستی برای جلوگیری از گسترش فرسایش خاک اجازه هدایت آب به زمینهای دیگر را ندهند. این فعال حوزه کشاورزی در این باره اظهار کرد: پسته از مقاومترین گیاهان نسبت به شوری و کم آبی است. نامرغوبی زمین یکی از دلیلهای استدلال شده بود. ۵ درصد زمینها ممکن است شور شده باشند اما دلایل دیگری هم وجود دارد که کشت را غیراقتصادی میکند. به عنوان مثال مالکان بسیاری که یک زمین دارد. یا اینکه فرد صاحب دو باغ بوده و برنامه ریزی کرده تولید محصولات یک باغ را افزایش دهد.

وی تاکید کرد: ما باید به این مسئله نگاه ملی داشته باشیم یعنی به ازای هر متر مکعب آب، پسته بیشتری برداشت شود.

او گفت: در حال حاضر وزارت نیرو با اعمال ماده ۲۷ و ۲۸ قانون توزیع عادلانه آب کاری کرده که بهره وری در باغات پسته پایین آمده است در حالی که کشاورز هم معتقد به حفظ حیات خاک و مصرف آب کمتر با راندمان بالاتر کشت و کار است.

سخن پایانی

شور شدن زمینها، از دست رفتن زایش زمین و فرسایش خاک از چالشهای اساسی کشور است که ایران را در جهان در جایگاه نخست قرار داده است. به نظر میرسد بعضی از محدودیتها ضروری بوده و در این راستا وزارتخانههای جهاد کشاورزی و نیرو باید آموزشهای لازم را در اختیار کشاورزان و باغداران قرار دهند.