افزایش بهره‌وری، راهکار خودکفایی در محصولات کشاورزی

آقایان علیرضا مهاجر، معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی، علیرضا عباسی، نماینده مجلس شورای اسلامی و نایب رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس، آقای محمد جواد مویدیان، کارشناس اقتصادی کشور مهمان برنامه گفتگوی ویژه شبکه خبر در ششم فروردین بودند.

سوال: تولید ۹۰ درصدی کالاهای اساسی مانند گندم، جو ،برنج، شکر و همینطور تولید حداقل ۴۰ درصد دانههای روغنی در داخل کشور موضوعی است که در برنامه هفتم در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید، رهبر معظم انقلاب هم در صحبتهای اول فروردین به این موضوع اشاره کردند که این افزایش و این جهش تولید محصولات کشاورزی بدون حضور و مشارکت مردم محقق نمیشود.

سوال : آقای مهاجر ابتدا خدمت شما باشیم از محصولات زراعی که در قانون برنامه هفتم تکلیف شده به گندم و جو بپردازیم و همچنین برنج به صورت اجمالی چه میزان در تولید این محصولات خودکفا هستیم؟

مهاجر: معمولا بیشتر از ۷۰ درصد محصولات اساسی و تولیدات بخش کشاورزی در حوزه زراعت کشور است و خوب شاه بیت این محصولات گندم است، بعدش جو است، دانههای روغنی، شکر، محصولات صنعتی مثل شکر و پنبه و خدمت شما عرض کنم که محصولات دخانی است.

سوال :حالا ما در این برنامه به تعدادی از این محصولات با توجه به فرصتی که داریم میپردازیم ، اول من در خصوص گندم جو و برنج بود که خدمتتان مطرح کردم از گندم شروع میکنیم ؟

مهاجر: ابتدای این دولت ما گفتیم که کشور امکان و ظرفیت خودکفایی دائمی گندم را به صورت پایدار دارد، هم مورد تاکید مسئولین نظام است و هم نیاز کشور است و با توجه به اتفاقاتی که در این ۴ تا ۵ سال گذشته هم بحث کرونا و هم بحث جنگ روسیه و اوکراین و هم بحث تحریمها که اتفاق افتاد دیگر بر کسی پوشیده نیست که ما باید این محصولات را در کشور تامین کنیم ما امسال به احتمال قوی انشاءالله با رحمتی که خداوند نازل کرده در گندم خودکفا خواهیم شد.

سوال: حالا از گندم عبور نکنیم نیاز کشور چقدر است ؟

تولید حدود ۱۴ میلیون تن گندم

مهاجر : حدوداً بین ۱۳ و نیم تا ۱۴ میلیون تن نیاز کشور است.

سوال : یعنی امسال این سیزده و نیم تا ۱۴ میلیون تن را در کشور تولید میکنید؟

مهاجر: بله انشالله.

سوال: یک سالی که گذشت به چه ترتیب بوده ؟

مهاجر: در سال گذشته هم ما حدود ده و نیم میلیون تن گندم را از کشاورزان خریداری کردیم، ۱۵ هزار تن بذر گندم از کشاورزان خریداری کردیم که بوجاری کردیم و دوباره تحویل دادیم. ۱۱ میلیون تن حدود ۲ میلیون تن هم ما صنف و صنعت و ضایعات کردیم، حدوداً میشود ۱۳ و حدود ۱.۲ میلیون تن هم کشاورزان به صورت خود مصرفی برای بذر استفاده میکنند و نیازهای دیگرشان تقریباً بین ۱۳ و نیم تا ۱۴ میلیون تن نیاز کشورمان است که در سال گذشته حدود ۱۲ میلیون و ۷۰۰ تن در داخل تولید شد.

ما کمتر از یک میلیون تن نیاز داشتیم ، باوجود اینکه ما در سال ۱۴۰۱ برای سال ۱۴۰۲ چهار میلیارد دلار کنار گذاشته بودیم برای تامین گندم که خوشبختانه نیاز نشد و در داخل تولید شد، برای برنج اما سالانه حدوداً ۳ میلیون تا ۳.۲ میلیون تن نیاز ما است که تقریباً ما ۷۰ درصدش را در داخل کشور تولید میکنیم و در سالی که گذشت ما تقریبا نزدیک به دو و نیم میلیون تن تولید کردیم و امسال هم امیدواریم که ...

سوال: چقدر واردات کردید؟

مهاجر: حدوداً در سال گذشته با توجه به اینکه از سال قبل واردات بیشتری شده بود اما حدود ۸۰۰ هزار تن ما واردات در سال گذشته داشتیم.

تولید ۷۰ درصد نیاز کشور به برنج در داخل

سوال: این وضعیت به چه ترتیب خواهد بود یعنی خودکفایی در برنج به چه ترتیب خواهد بود؟

مهاجر: ببینید برنج یک محصول آب بر است با توجه به اینکه خوزستان یکی از استانهای پر پتانسیل ما در تولید برنج است و استانهای گیلان و مازندران ما فکر میکنیم که اگر چنانچه اتفاقی در کشور بیفتد به مصلحت است که ما خودکفا شویم و آن این است که اراضی شمال کشور، گیلان و مازندران زهکشی شود و ما بتوانیم حداقل دو بار کشت برنج را داشته باشیم ، در این صورت ما میتوانیم خودکفا بشویم البته با اقلام پرمحصول و اگر بتوانیم اقلام هیربید را هم در کشور تولید کنیم یا وارد کنیم قطعاً این امکانپذیر است.

سوال: زمانش تا کی است ؟

مهاجر: اما بستگی دارد که کی این اراضی را دولت میتواند تصدی کند و در اختیار ما قرار بدهد.

سوال: اینجا بهرهوری جایگاهش چیست؟ یعنی فقط میفرمایید با افزایش سطح این اتفاق میافتد، افزایش بهرهوری جایگاهش چیست در این خصوص؟

مهاجر: افزایش سطح تقریباً نیست چرا چون ما وقتی میگوییم اراضی زهکشی شود، یعنی در یک هکتار ما دو بار وقتی میتوانیم برنج بکاریم، دیگر افزایش سطح نیست این خودش بهرهوری است که میتواند به ما کمک بکند.

سوال: زمانبندی ندارد این؟

مهاجر: چرا ما ابتدا برنامهمان این بود که بتوانیم با کمک وزارت نفت ،سازمان مدیریت برنامهریزی و قرارگاه خاتم الانبیا بتوانیم این اراضی را تصدی کنیم، با توجه به مشکلاتی که کشور داشت عقب افتاد، حالا امیدواریم که امسال استارتش زده بشود، اگر بشود ظرف سه سال این اتفاق خواهد افتاد .

اصلاح قیمت، تولید جو را افزایش میدهد

سوال: برای جو هم بفرمایید؟

مهاجر: حدوداً ۶ میلیون تن حداکثر نیاز ما به جو است، جو یکی از راحتترین محصولاتی است که میتوانیم خودکفا شویم، مشکلی که ما در جو داریم که خودکفا نمیشویم، بحث قیمت است چون ما قیمت گندم را بالا اعلام میکنیم و قیمت جو را پایین، قطعاً کشاورزان تمایلی به کشت جو پیدا نمیکنند، در صورتی که خیلی از اراضی شور و لب شور ما بهتر این است که ما جو بکاریم.

سوال: الان تولیدمان چقدر است؟

مهاجر: حدوداً ۴ میلیون تن الان تولید ما است که ما میتوانیم به راحتی ظرف دو سال این را به ۶ میلیون تن نیاز کشور برسیم.

سوال: آقای عباسی خدمت شما هم خدا قوت میگویم این میزان تولید جو و گندم و برنج را آقای مهاجر فرمودند شما به چه ترتیب میبینید؟ فکر میکنید در زمانهایی که اعلام کردند به خودکفایی میرسیم و مشکلاتی که در این راه وجود دارد چیست ؟

عباسی: سال را حضرت آقا به عنوان سال جهش تولید با مشارکت مردم نامگذاری کردهاند، من از اینجا میخواهم ورود کنم به بحث و اینکه کشاورزی مردمیترین بخش اقتصاد کشور است اما در عین اینکه مردمیترین بخش اقتصاد کشور است، مظلومترین بخش اقتصاد کشور هم حوزه کشاورزی است و هر دولتی هم که میآید سر کار متاسفانه با شعارهای حمایت از تولید داخل و بخش کشاورزی اما در عمل اتفاقاتی که میافتد حمایتی از بخش کشاورزی آنچنان که باید و شاید نمیشود.

ما در برنامه هفتم اگر بخواهیم خوشبینانه نگاه کنیم برنامهای که دولت به مجلس ارائه کرد، شاید ضعیفترین بخش برنامه هفتم بخش کشاورزی بوده، در صورتی که ما انتظار داشتیم قویترین بخش برنامه هفتم بخش کشاورزی باشد، چون ما ظرفیتمان در حوزه کشاورزی است اما این اتفاق نیفتاد، یک بند کلی آمده بود ۹۰ درصد خودکفایی در کالاهای اساسی به چه صورت اصلاً هیچ برنامه ای برایش داده نشده بود، هیچ موردی هم ذکر نشده بود ولی ما تلاش کردیم.

سوال: علتش چه بوده آقای عباسی به نظرتان که راهکار ارائه نشده ؟

عباسی : یکی از عللش این بود که ما از ابتدای دولت وزیری که سر کار آمد، از همان ابتدا زمزمه رفتنش به اصطلاح شروع شد، یک سری معاونینی هم که بودند باز به همین صورت سستی و شاید تزلزلی در آنها وجود داشت و آنطوری که باید و شاید به برنامه هفتم که باید پر و پیمان نوشته میشد و به مجلس ارائه میشد، ما این را نداشتیم. هم در بودجه ۱۴۰۲ ما و هم برنامه هفتم ما شاید ضعیفترین برنامهها بود، ما سعی کردیم این مشکل را یک جوری برطرف کنیم دوستان را به کمک گرفتیم سعی کردیم بیاییم ریز کنیم این ۹۰ درصد کالای اساسی را ما یک کالایی داریم مثل روغن ما در روغن ۱۰ درصد خودکفا هستیم.

سوال: حالا به روغن خواهیم رسید موضوع بحثمان گندم جو و برنج است؟

عباسی: میخواهم این را عرض کنم وقتی میگوییم ۹۰ درصد آیا روغن هم منظور ما ۹۰ درصد است یا ...

۹۰ درصد کالای اساسی در حوزه کشاورزی دست یافتنی است

سوال : حدود ۴۰ درصد مطرح شده البته؟

عباسی: این را ما در مجلس اصلاحش کردیم، اما به صورت کلی ۹۰ درصد است، میخواهم عرض کنم ۹۰ درصد کالای اساسی خصوصاً در حوزه کشاورزی قابل دست یافتن است، ما اعتقاد داریم که میشود در حوزه کشاورزی به خودکفایی برسیم.

سوال: آقای مهاجر گفتند که در مورد گندم امسال میرسیم به این خودکفایی به نظرتان این پایدار میتواند باشد ؟

عباسی: پس ببینید ما باید به این اراده برسیم و به این عزم برسیم که میتوانیم در کشورمان به خودکفایی برسیم و بعد برایش برنامه ارائه کنیم، ببینید اما اشاره کردند آقای مهاجر مثلاً در رابطه با برنج ما یکی از بندهایی که در برنامه هفتم آوردهایم این است که اصلاح و زهکشی یک میلیون هکتار اراضی شمال کشور را اگر ما میگوییم استانهای شمالی ما مستعد کشت برنج هستند و میتوانیم این کار را انجام بدهیم، یک میلیون هکتار اراضی آنجا مستعد این است که کشت شود اما نیاز به اصلاح دارد، نیاز به زهکشی دارد اما هیچ کجا در برنامه هفتم یا بودجههای سالانه یا قسمتهای دیگر رد پایی از این موضوع وجود ندارد، ما این را در برنامه هفتم آوردیم که یک میلیون هکتار باید این اتفاق در آن بیفتد.

سوال: زمانش هم همین سه سالی است که آقای مهاجر گفتند ؟

عباسی: در ۵ سال برنامه این اتفاق میافتد، در طول برنامه این اتفاق میافتد، ببینید دولت میآید اینجا به ما میگوید که شما بار مالی را به ما اضافه کردید، تحمیل کردید. ما وقتی که واردات انجام میدهیم بار مالی به دولت تحمیل نمیشود اما وقتی میآییم در حوزه زیرساخت میخواهیم کار کنیم یک بار سرمایه گذاری کنیم و دهها سال از آن نفعش را ببریم اینجا بار مالی تحمیل میشود. این یک بام و دو هوا را باید بگذاریم کنار ما باید برنامهای برای کشور بنویسیم که آن امنیت غذایی و خودکفایی پایدار را بهش برسیم. این نباشد که امسال بارندگی داریم به مدد بارندگی و لطف خدا گندم خوب است، یک سال دیگر ممکن است بارندگی کم باشد و بیاییم توجیه کنیم بارندگی نبود، گندم کاهش پیدا کرد، نه ما باید برویم مطلبی که شما اشاره فرمودید در مورد بهرهوری یکی از نکات اساسی است که ما در برنامه هفتم دیدیم بحث بهرهوری است ما در حوزه بهرهوری آنطور که باید و شاید کارنامه خوبی نداریم. همین گندمی که آقای مهندس مهاجر به آن اشاره کردند، ما متوسط تولید گندممان آقای مهندس مهاجر چقدر است در کشور؟

مهاجر: حدود چهارده میلیون تن در هکتار .

عباسی: اما کشاورزان خبره ما الان چقدر دارند برداشت میکنند؟

مهاجر: ۸ تن.

عباسی : کشاورز خبره ۱۳ تا ۱۴ تن هم داریم اما ۸ تا ۹ تن را به طور متوسط دارند برداشت میکنند، اگر ما این ۴ تن را به نصف آن برسانیم یعنی چهار تن را به ۵ یا ۶ تن در هکتار برسانیم، بدون هیچ توسعه سطح زیر کشتی میتوانیم به خودکفایی برسیم اما متاسفانه از تحقیقاتمان، از کارهای پژوهشی که انجام میدهیم استفاده آنچنانی نمیکنیم.

سوال: حالا این را آقای مهاجر میتوانند اینجا جواب بدهند، آقای مهاجر الان این ۱۴ میلیون تن برای خودکفایی در خصوص گندم که میفرمایید برای امسال با توجه به شرایط آب و هوایی شکل گرفته یا نه یک برنامهریزی است که این پایدار حفظ شود ؟

مهاجر: ببینید سال ۱۴۰۰ میزان خرید گندممان چهار و نیم میلیون تن بود و یک برنامهریزی کردیم، با وجود خشکسالی که ۱۴۰۱ بود، ۱۴۰۲ هم خشکسالی بود، الان هم که ما بارندگی خوبی داریم، باز هم نسبت به بلند مدت ما عقب هستیم، حدود ۲۰ درصد از بلند مدت عقبتر هستیم.

عباسی: اما استانهایی داشتیم که بارندگی خوب بود، جبران شده؟

مهاجر: حالا آن را توضیح میدهم، بله خدمت شما عرض کنم ما این را داشتیم مثلاً ما در گلستان و استان اردبیل و استان خراسان رضوی تقریباً بیشتر از ۶۰ درصد نسبت به بلند مدت میزان بارندگی ما کاهش پیدا کرده اما تولیدمان کاهش پیدا نکرده چرا؟ چون ما یک برنامهریزی کردیم، بر مبنای اراضی آبی مان ما دو تا برنامه داریم یک برنامه برای اراضی آبی است و یک برنامه برای اینکه جهش تولید را که خود مقام معظم رهبری هم دارند پیگیری میکنند، پشتوانه این طرح هستند، با کمک ستاد اجرایی فرمان حضرت امام رحمت الله علیه داریم اجرا میکنیم.

ما به این نتیجه رسیدیم که ما میتوانیم از همین دو میلیون هکتار گندم آبی خودکفا بشویم. همان بحثی که جناب آقای دکتر عباسی هم به درستی فرمودند، میزان عملکرد متوسط ما ۴.۵ تن در هکتار است اگر این را ما برسانیم به ۷ تن در هکتار متوسط را برای همیشه ما خودکفا هستیم.

سوال : برنامهای هست؟

مهاجر: برنامه بله هست .

سوال: برنامه چیست؟

مهاجر: الان عرض میکنم اما یک چالش بزرگ داریم، چالش بزرگ ما این است که هر سال نسبت به سال گذشته اراضی ما کوچکتر میشود، لذا بهرهوری را به حداقل میرسانیم چون ما میخواهیم تناوب داشته باشیم، باید آبیاری نوین داشته باشیم، باید بذر اصلاح شده استفاده کنیم، تغذیه مناسب استفاده کنیم کشاورزان خرد، امکان استفاده از این فناوریها و این دستاوردها را ندارند و به همین خاطر ما باید به دنبال این باشیم که اولاً؛ اراضی را نگذاریم کوچک شوند، دوم این اراضی کوچک شده را بتوانیم تجمیع کنیم تا بتوانیم برنامههای خودمان را پیاده کنیم.

سوال: آنها که کلی است الان برای همین کار چه برنامهای است؟

مهاجر: اتفاقا همین شاه بیت موضوع ما است .

ضرورت استفاده از بذر اصلاح شده در افزایش بهره وری

سوال: برای این شاه بیت برنامهریزی شده است؟ در برنامه هفتم دیده شده ؟

مهاجر: بله ما تقریباً داریم رایزنی میکنیم با مجلس محترم شورای اسلامی ما خدمت شما عرض کنم که علمای اعلام، خیلی از کسانی که میتوانند کمک کنند، دانشگاهیان که کمک بکنیم که نگذاریم مثلاً اگر یک کارخانه داشته باشد پدر بنده، وقتی فوت کرد این کارخانه تقسیم نمیشود اما وقتی زمین کشاورزی داشت، تقسیم شد، این تقسیم شدن اراضی باعث میشود که بهرهوری بیاید پایین و به همین خاطر برنامهای که ما داریم بحث یک بحث استفاده از بذر اصلاح شده است دوم بحث تغذیه است، سوم استفاده از سموم با کیفیت برای مبارزه با آفات و بیماریها و آموزشی که داریم انجام میدهیم .

سوال : شما میفرمایید که این افزایش تولید و حالا خودکفایی که در گندم قرار است شکل بگیرد بر اساس شرایط آب و هوایی نیست و یک برنامهریزی دارد؟

مهاجر: شرایط آب و هوایی را هم توضیح میدهم.

سوال: شرایط آب و هوایی دخیل است، اما اصلش برنامهریزی است.

مهاجر: ما برنامهمان بر مبنای اراضی آبی ما است که خودکفا شود، اما اگر هوا کمک کرد مثل امسال یا سالهای آینده ما مازاد تولید خواهیم داشت که انشاءالله بتوانیم صادر کنیم.

سوال: آقای مویدیان خدمت شما هم خدا قوت عرض میکنم، سؤالم خدمت شما این است که در واقع در این افزایش تولید و جهش تولیدی که در موردش صحبت کردیم، در مورد گندم جو و برنج، به نظرتان نقش مشارکت مردم چه میتواند باشد.

سؤال: آقای عباسی جمعبندی بفرمایید صحبتهای خود را.

عباسی: در رابطه با خودکفایی پایدار که مطرح شد ما در برنامه هفتم اجزای آن را همه آوردیم یعنی در بذر هیبرید گرفته حتی واکسن طیور و قسمتهای مختلف باید ما به یک سطحی از خودکفایی برسیم که این خودکفایی پایدار باشد. اما در رابطه با دانههای روغنی اگر قرار باشد به یک خودکفایی برسیم حالا ۴۰ تا ۵۰ درصد، هر چقدر باید همه اجزای دولت بیایند پای کار، این که برنامه و بودجه کشور شانه خالی کند، برای واردات بتوانند ارز تأمین کنند، اما برای خرید از کشاورز این کار را نکنند، این بزرگترین خسارت به کشور است. ما اگر توسعه کشت کلزا را داریم که هم کمک به پایداری تولید گندم است و هم خودکفایی روغن، تمام اجزای برنامه و بودجه کشور باید اینجا پای کار بیایند و تأمین را انجام دهند.