ظرفیت "بانکداری اسلامی" برای حمایت از اقتصاد دانش بنیان

دکتر حسین عیوضلو  افزود: در نظام مشارکت شرط تطبیق عملیات بانکها با شریعت اسلام این است که بانک ها در قبال اعطای تسهیلات به متقاضیان، توجیه پذیری طرح ، محتوای قرارداد و نتیجه حاصل از فعالیت های اقتصادی را ملاک اصلی می دانند و بر این مبنا سود تعیین می کنند.  
 
وی افزود : در روش های مبتنی بر مشارکت ، بانک کل یا بخشی از سرمایه مورد نیاز یک فعالیت اقتصادی ( تولیدی ، تجاری یا خدماتی ) را تامین می کند و در انتهای فعالیت ، مطابق قرارداد با صاحبکار اقتصادی ، سود ( یا زیان) حاصل از این فعالیت را تقسیم می کند.

عیوضلو اظهار داشت : از طرف دیگر شرکت های دانش بنیان اغلب شرکت های کوچکی است که به دلیل ویژگی های خاص خود چون نوپا بودن و ریسک بالای سرمایه گذاری ، دریافت کمک های مالی کافی از سوی بانک های تجاری برای طرح های پرخطر و پیشرفته آنها بسیا ردشوار است که صندوق های سرمایه گذاری خطر پذیر این خلاء را در تامین مالی شرکت های دانش بنیان پر کرده است.

عضو هیئت مدیره بانک توسعه صادرات  تاکید کرد : امروز سرمایه گذاری خطرپذیر یکی از مهمترین و موثرترین روش های تامین مالی است که برای تامین مالی شرکت های نوپا ،فناوری محور و در دوران مخاطره طراحی شده است و با توجه به اینکه سطح بالایی از کارایی را دارد در اقتصاد امروز دنیا بسیار مورد توجه است.

وی گفت : از این رو با توجه به ساختار اقتصادی و جمعیتی کشور که ظرفیت عظیمی از آن می تواند در بنگاه های کوچک و متوسط که در دوران مخاطره قرار دارد اداره شود و همچنین منبع انسانی غنی کشور شامل جوانان تحصیلکرده و خلاق که دارای انگیزه بالاست برای این منظور ظرفیت شایسته ای دارد و توجه بسیار جدی به تامین مالی طرح های شرکت های نوپا و نوآور در سطح کشور صورت پذیرد.

این استاد دانشگاه تصریح کرد : اما شرکت های کوچک و متوسط دارای یک سری ویژگی ها هستند که دریافت کمک های مالی کافی از سوی بانک ها، بازارهای بورس و دیگر کانال های سنتی تامین مالی را برای طرح های پرخطر و پیشرفته فناوری آنها بسیار دشور کرده است.

عیوضلو برخی از این موارد را به این شرح اعلام کرد : تغییرات عملکردی زیاد و رشد جهشی در شرکت های کوچک و متوسط و نیز بالا بودن هزینه های موردنیاز پروژه های نوآورانه به نسبت سرمایه پایه ، خطر فراوانی در نپرداختن بدهی های این شرکت ها به  وجود می آورد.
 
- چالش های مدیریتی و تامین منابع ، تغییرات سازمانی ، ارتباطات خارجی و نوع ارزیابی بازار، این شرکت ها را با خطرات بسیاری روبرو می کند.

- شرکت های کوچک از سیستم مدیریتی خرد برخوردار است و در بسیاری از موارد تنها صاحب شرکت در مقام مدیریت است ، در نتیجه از قدرت تفکر و درایت مدیریتی تعداد اندکی مدیر برخوردار است که در برابر تغییرات ناخواسته مدیریتی حساس خواهد بود.

از طرف دیگر سرمایه گذاران نیز در هنگام بررسی طرح های نوآورانه معمولاً به صلاحیت مدیریت تاکید می ورزند.

- جایگاه شرکت های کوچک از نظر فنی در بازار هنوز به طور مناسب شکل نگرفته است که باعث دشواری ارزیابی بانکهای تجاری و ... می شود.

عضو هیئت مدیره بانک توسعه صادرات ایران گفت : بانک های تجاری، هنگام پرداخت وام باید هزینه هایی چون هزینه بررسی، راهبری و پیگیری را بپردازند و برای آنها اعطای وام های بزرگ مقرون به صرفه است لذا شرکت های کوچک در اولویت بعدی قرار می گیرد.
 
وی گفت: شرکت های کوچک هم یکسان نیست و در برخی جنبه ها با یکدیگر تفاوت دارد و سبب می شود بازرسان مالی بانک ها یا سایر نهادها نتواند با یک سیستم خبره، مشخص و روندی ثابت به بررسی و ارزیابی شرکت های کوچک بپردازد. 

عیوضلو افزود : از طرف دیگر شرکت های (به وی‍ژه کوچک) دانش اندکی در زمینه روش های تأمین مالی دارد و بیشتر بر مسائل فنی طرح هایشان معطوف است  و کمتر به مدیریت مالی آنها می اندیشد ، در حالی که تصمیم گیرندگان موسسه های مالی به اطلاعات فنی به عنوان شاخص ارزیابی طرح رغبتی ندارد و تأکید آنها بیشتر بر ترازنامه های قبلی،موقعیت مالی،بودجه و پیش بینی نقدینگی است.
 
عیوضلو اعلام کرد : در دنیا صندوق های سرمایه گذاری خطرپذیر از طریق مشارکت بلندمدت مالی و مدیریتی مشکلات تأمین مالی این شرکت ها را رفع کرده است.

از طرف دیگر در اسلام مشارکت در سود و زیان فعالیت های اقتصادی مورد تأکید بوده است و یکی از اجزای اصلی نظام بانکداری اسلامی را تشکیل می دهد که به تبع آن اهداف نظام اقتصادی اسلام را که شامل حذف ربا و نفی غبن و منع ضرر و ... است ، محقق می کند؛ در نتیجه با توجه به قرابت اهداف مورد نظر اسلام و آنچه عملاً در صندوق های خطرپذیر اتفاق می افتد تأمین مالی این نوع شرکت ها قرابت بیشتری با روش های بانکداری اسلامی دارد و می توان راه حل یا الگویی جهت بکارگیری روش های بانکداری اسلامی در این صنعت ارائه داد تا بانک ها نیز در تکمیل زنجیره تأمین مالی این طرح ها نقش به سزایی داشته باشد. 

عیوضلو گفت : مشکلات و خلاءهای اساسی جهت اجرایی شدن سرمایه گذاری خطرپذیر در نظام بانکداری فعلی وجود دارد. 

برای رفع این مشکلات باید تحولات ساختاری در سیستم بانکی کشور که مطابق سیستم بانکداری متعارف است ؛ ایجاد شود و نهادها و ابزارهای لازم برای رسیدن به ساختار متناسب با اهداف بانکداری اسلامی شکل گیرد و به تدریج با تکمیل زنجیره های مفقود شده به سیستم جامعی جهت تحقق اهداف مورد نظر اسلام دست یابد.  
 
این استاد دانشگاه تاکید کرد : نظام مشارکت نیازمند استقلال سیستمی و نهادی در نظام بانکی ست که تفکیک این بخش از دیگر فعالیت ها با ماهیت متفاوت و تقسیم بندی فعالیت های مشارکت محور از نظر درجه ریسک ضروری به نظر می رسد. به عبارت دیگر علاوه بر اینکه فعالیت های مشارکتی باید از سایر فعالیت ها از قبیل قرض الحسنه و عقود مبادله ای تفکیک شود و حساب های مربوط کاملاً مشخص و جدا باشد و نهادها و ابزارهای لازم نیز به طور کامل تعریف و ایجاد شود، باید این قبیل شراکت ها نیز به لحاظ میزان ریسک از هم تفکیک شود  تا سپرده گذاران و سرمایه گذاران و متقاضیان مشارکت با درجه ریسک متفاوت قدرت انتخاب محصول را به لحاظ ریسک و بازده داشته باشد.