پس لغو تحریم ها منتظر معجزه در اقتصاد ایران نباشید

فعالان بخش خصوصی کشور طی هفته های گذشته به انتظار رفع تحریم ها نشسته اند. در صورتی که سایه تحریم ها از اقتصاد ایران دور شود، امیدها به خروج سریع تر اقتصاد ایران از رکود نیز زنده می شود. در همین حال اسدالله عسگراولادی رئیس اتاق بازرگانی ایران و چنین در تازه ترین اظهارنظرهای خود اعلام کرده که رفع تحریم ها به اقتصاد ایران امید می دهد ولی مسعود نیلی مشاور ارشد اقتصادی دولت در گفت و گویی که به هفته نامه صدا انجام داده به صراحت بیان داشته که رفع تحریم ها برای اقتصاد ایران معجزه نمی کند. مسعودی نیلی در این مورد گفته است:« لغو تحریمها هرچند امکاناتی را برای ما فراهم میکند اما معجزه نمیکند. شاید شکاف بزرگی میان آنچه انتظارات عمومی از اثر لغو تحریم ها تلقی می کند با آنچه واقعیت دارد، وجود داشته باشد اگر این شکاف را درست مدیریت نکنیم، ممکن است آن شرایط بدتر از شرایط فعلی که تحریم است، بشود. یعنی شکلگیری انتظارات فراتر از واقعیت برای شرایط پس توافق این خطر را دارد که در صورت مواجهه با واقعیت اعتماد عمومی خدشه دار شود. در حال حاضر نه تنها در میان عامه مردم که برخی مدیران نیز تصور می کنند با توافق هستهای، همه مسائل کشور حل میشود در حالی این موضوع صحت ندارد. بسیاری از مسائل ارتباطی به تحریم ندارد. سامان یافتن برخی از عواملی هم که به تحریم ربط دارد، زمانبر خواهد بود. بنابراین دچار خوشبینی کاذب شدن ممکن است ظرفیت تحمل جامعه را سرریز کند.»

طی ماه های گذشته نیز برخی اقتصاددانان تذکر داده اند که رفع تحریم ها در کوتاه مدت منجر به شکوفایی اقتصاد ایران نمی شود. حتی برخی تحلیل های بدبینانه نشان می دهد رفع کامل تمامی تحریم ها به زمانی حدود 25 سال نیاز دارد. در همین حال مسعود نیلی در مورد انتظارات مردمی در روزهای پس از تحریم نیز گفته است:« اگر فضای فعالان سیاسی و فضای رسانهای کشور این مسئله را درک نکند، این موضوع میتواند بسیار خطرناک باشد. حتی خطرناک تر از بحران سال 91 چراکه آن زمان یک ظرفیتی وجود داشت و مردم به این نتیجه رسیدند که می توانند با یک انتخاب شرایط را تغییر دهند و از آن مسئله عبور کنند که اینطور هم شد اما آن عوامل نهادی و عوامل بنیادی که نیاز داریم از طریق آنها مشکلاتمان را حل کنیم، در طول زمان اصلاح خواهد شد. شکافی که در داخل وجود دارد ممکن است حل این مسائل را به تاخیر بیاندازد و تاثیرات ناگواری در جامعه به بار بیاورد. مانند شرایطی می ماند که فردی پشت فرمان اتوموبیلی نشسته و شخص کناری میگوید این ماشین در مسیر نادرستی حرکت میکند. راننده سعی میکند این ماشین را به مسیر بازگرداند اما اتومبیل مشکل فنی دارد و راننده سعی می کند با همه این مشکلات، خودرو را مهار کند و با دشواری آن را از خطر سقوط نجات دهد. ماشین خراب شده است و راننده تلاش می کند آن را به مسیر بازگرداند اما شخص کنار دستی دائما به راننده ضربه بزند و بگوید که چه شد قرار بود شرایط را اصلاح کنی؟ این مسئله در حال حاضر وجود دارد اما در صحنه افکار عمومی مغفول مانده است.»

او ادامه می دهد:« از کشور افغانستان همواره به عنوان کشور انتهایی در لیست کشورها از نظر توسعه یافتگی یاد میشد. در این کشور گروههای سیاسی درگیری زیادی با هم داشتند و دائما در نزاع به سر میبردند. زمانی متوجه شدند که همگی در یک کشتی قرار دارند. دور هم جمع شدند و گفتند که مملکتی به نام افغانستان داریم که بیاییم با یک قاعده و قانونی کار کنیم. به نظرم تصمیم کلیدی برای توسعه افغانستان این بود نه کمکهای خارجی و سایر مسائل.»

به گفته مسعود نیلی در حال حاضر اقتصاد ایران بیش از توافق هسته ای به اجماع داخلی نیاز دارد. او می گوید:« چیزی که ما به آن نیاز داریم، توافق خوب داخلی است. در مذاکرات هستهای هر دو طرف میگویند که به دنبال توافق خوب هستند. نکته ای که می خواهم اشاره کنم این است که یک توافق خوب داخلی پیشنیاز یک توافق خوب خارجی است. فرض کنیم که به یک توافق خوب خارجی برسیم، اگر نتوانیم در داخل با یکدیگر کار کنیم، پیشرفتی حاصل نمیشود. در حال حاضر با دشمنی که زمانی از گزینه نظامی صحبت میکرد در حال مذاکره هستیم. با 6 کشوری که بی اعتمادی بالا نسبت به آن ها وجود دارد به مذاکره نشستهایم اما در داخل نمیتوانیم با هم مذاکره کنیم. تا نتوانیم در داخل با هم مذاکره کنیم و تا نتوانیم بر روی اصولی به نتیجه برسیم، قاعده جایگزینِ نبود چنین شرایطی قاعده جنگل است به این معنی که هرکس زور بیشتری دارد طرف مقابل را بزند. این موضوع در هر زمینهای آسیبرسان است. در زمینه رشد و توسعه، در بخش رضایت مردم و یا آستانه تحمل آنها اثرگذار است. من با دید اقتصادی می گویم رشد و توسعه. یک نفر با دید امنیتی ممکن است بگوید آستانه تحمل مردم. با هر نگاهی آن عواملی که می تواند یک نقطه چرخش بزرگ در تاریخ کشور باشد و سالهای آینده را تحت تاثیر قرار دهد، در گرو این است که در داخل بتوانیم در مورد مذاکره کنیم. الان جزو آن گروهی هستیم که فهمیدهایم آب بالا آمده و باید متوجه باشیم چه میکنیم اما کسانی هستند که یا متوجه نیستند یا متوجهاند و به دلایلی دیگر اینگونه رفتار میکنند. فضای رسانهای و فضای سیاسی کشور فاصله زیادی از این واقعیتهای اقتصادی یا امنیتی و اجتماعی دارد. همه میدانیم که خانواده های زیادی داریم که جوان های بیکار دارند. خانوارهایی داریم که در آن درآمد واقعی سرپرست خانوار در حال کاهش بوده و هست. همین افراد برای نفس کشیدن با ریزگرد مواجهند. وقتی تعداد این موارد زیاد میشود و در کنار هم قرار میگیرد ممکن است مسائلی را بوجود بیاورد. ممکن است این افراد سوالاتی داشته باشند که پاسخی برایش نباشد. ممکن است این افراد به این نتیجه برسند که گروهی که قرار است این مسائل را حل کنند، دغدغههای دیگری دارند و با یکدیگر نزاعهای خودشان را دنبال میکنند. زمانی در سال 87 مقالهای نوشتم که زیاد هم خوانده شد. در آنجا در مورد بیکاری و متولدین دهه 60 نوشتم. مثال این شرایط را اینگونه ذکر کردم که سیلی در حال آمدن است و یک سری سنگ و آجر نیز وجود دارد که می توانیم با کمک هم سدی مقابل آن بسازیم اما ما آن را برداشتهایم و به سمت هم پرتاب میکنیم. الان آن تصویر بسیار نامطلوبتر و آشکارتر در حال وقوع است.»

در حال حاضر اقتصاد ایران و فعالان اقتصادی چشم به آینده مذاکرات هسته ای دوخته اند. در همین حال شریف نظام مافی نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران و سوئیس نیز می گوید:« باید توجه داشته باشید که رفع تحریم ها قرار نیست برای اقتصاد ایران معجزه گر باشد. در صورتی که مذاکرات به نتیجه مطلوبی هم نزدیک شود حداکثر 30 ذرصد خواسته های ایران محقق شده و در نتیجه برخی تحریم های نمادین مانند سوئیفت برداشته می شود.»

اقتصاد ایران طی تمامی سال های گذشته شرایط سخت تحریم را تجربه کرده است. برآورد دقیقی از خسارت تحریم ها براقتصاد ایران وجود ندارد. در صورتی که مذاکرات هسته ای به نتیجه مطلوبی برسد. اولین نشانه های تغییر در بازارهای مالی ظاهر می شود. با این حال برخی فعالان اقتصادی اعتقاد دارند که حتی با وجود توافق و رفع اولیه تحریم ها همچنان قیمت دلار به عنوان یک شاخص اندازه گیری شرایط اقتصادی کشور در نرخی بالاتر از 3 هزار 200 تومان باقی می ماند. اسدالله عسگراولادی رئیس اتاق ایران و چین نیز چندی قبل در مورد کاهش احتمالی قیمت دلار هشدار داده بود. به گفته او کاهش ناگهانی قیمت دلار موجب می شود تا تولیدکنندگان ایرانی که کالا را با دلار 3 هزار و 500 تومانی تولید کرده اند، زیان کنند.

با این حال همگی تحلیل ها به روزهای پس از توافق واگذار شده است.