فرارهای مالیاتی از کجا آب می‌خورد؟

در بودجه سال جاری پیشبینی شده که 86 هزار میلیارد تومان درآمد از محل مالیاتهای مستقیم و غیرمستقیم نصیب دولت شود. این در حالی است که منابع بسیاری اعلام کرده بودند که معتقدند نیمی از اقتصاد ایران مالیات نمیدهد. اما دو روز گذشته، معاون سازمان امور مالیاتی کشور در یک برنامه زنده تلویزیونی، رقم فرار مالیاتی کشور را رسما اعلام کرد و گفت سالانه ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی در کشور وجود دارد. یعنی اگر سازوکارهای فرار مالیاتی برطرف شود، میتوان سالانه 200 هزار میلیارد تومان منابع از طریق مالیات به دست آورد.

اما دو سوال اصلی وجود دارد؛ اول اینکه مالیات کشورهای دیگر چه میزان از تولید ناخالص داخلی است و دوم اینکه چه عاملی سبب فرار مالیاتی در ایران است؟ وحید شقاقی، اقتصاددان در گفتوگو با اقتصادنیوز به این دو سوال پاسخ میدهد. به گفته شقاقی در دنیا به طور متوسط میزان مالیات دریافتی 15 درصد میزان تولید ناخالص داخلی است و در کشورهای پیشرو این سهم به 20 درصد هم میرسد.

وی در تشریح وضعیت ایران در این مورد میگوید: میزان تولید ناخالص داخلی ما حدود 400 میلیارد دلار است که اگر قرار باشد معادل 15 درصد این رقم ما مالیات دریافت کنیم مالیات دریافتی ما از بخشهای مختلف اقتصادی باید رقمی بین 180 تا 200 هزار میلیارد تومان باشد. اما این در حالی است که مجلس و دولت در بهترین حالت پیشبینی کردهاند که بتوانند امسال 86 هزار میلیارد تومان مالیات از بخشهای مختلف اقتصاد دریافت کنند و این نشان میدهد بیش از نیمی از اقتصاد ایران مالیات نمیدهد.

این استاد اقتصاد مهمترین عامل فرار مالیاتی را نبود آمار و شفاف نبودن مبادلات اقتصادی میداند و میگوید: ما از نبود آمار و اطلاعات در کشور خود ضربات بسیاری را متحمل شدهایم. در نبود بانکهای آماری ما نه میتوانیم از بخشهای مختلف اقتصادی مالیات بگیریم، نه توانستهایم گروههای هدف هدفمندی یارانهها را شناسایی کنیم و نه هیچ تصویر واضح و شفافی از اقتصاد داریم.

به گفته شقاقی در کشورهای مختلف دنیا به دلیل شفافیت آمار، میزان اموال و داراییهای افراد و سازمانها در ابتدا و انتهای هر سال مشخص و شفاف است و دولتها به سادگی میتوانند میزان مالیات بر درآمد و ثروت افراد و سازمانها را مشخص کنند.

وی متذکر میشود: اما در ایران چنین شفافیت اطلاعاتی وجود ندارد. ما اگر واقعا میخواهیم مانع فرار مالیاتی شویم، باید پایههای جدید آماری را تعریف کنیم. ما به یک انقلاب در زمینه جمعآوری آمار و اطلاعات نیازمندیم. انقلابی که به گفته شقاقی اگرچه زمانبر و هزینهزاست اما در نهایت باید رخ دهد. چون اقتصاد ما سالهاست که هزینههای بسیار بیشتری را از این محل متقبل شده است.

شقاقی میگوید: برای جلوگیری از فرار مالیاتی نه باید مشکل را متوجه دولت بدانیم و نه دیگر نهادها. گام اول جلوگیری از فرار مالیاتی آماده کردن بانکهای اطلاعاتی و دادههای اقتصادی است. اگر چنین بانک آماری شفاف و دقیقی وجود داشته باشد، جلوی فرار مالیاتی هم گرفته میشود.

در همان برنامه زنده تلویزیونی که معاون سازمان امور مالیاتی آمار فرار مالیاتی را عنوان کرد، خودش هم به نبود بانکهای اطلاعاتی اشاره کرد. اما وی به مشکل دیگری هم اشاره کرد. وی گفته بود: با آغاز اجرای طرح جامع مالیاتی از سال 88 قرار بوده همه بانکهای اطلاعاتی کشور یکپارچه و اطلاعات همه نهادها در این بانک جمعآوری شود. اما حسن وکیلی تاکید کرد: با وجود الزام سازمانها به انتشار اطلاعات، اگر دستگاهها و سازمانها اطلاعات لازم را در اختیار ما قرار ندهند هیچ راهکاری برای برخورد با آنها پیشبینی نشده است.

حسین راغفر، اقتصاددانی که مهمان تلفنی این برنامه بود هم علت فرار مالیاتی را این گونه تشریح کرده بود:در بحث جلوگیری از فرار مالیاتی همه چیز به سازمان امور مالیاتی کشور برنمیگردد بلکه حتی فراتر از دولت است و باید هماهنگی میان سه قوه در این زمینه صورت گیرد تا نهادهایی هم که حجم بزرگ اقتصاد را در اختیار دارند مالیات بپردازند. جلوگیری از فرار مالیاتی نیاز به برخورد سریع و قاطع دستگاه قضایی دارد.