خودکفایی در تولید برنج ممکن و به صلاح نیست

کم آبی، قیمت تمام شده بالا، واردات بیرویه و ضایعات بیش از حد دست به دست هم دادهاند تا تولید برنج کشور، روز به روز کمتر و کمتر شود تا حدی که حتی نایبرییس انجمن واردکنندگان برنج میگوید که برنج ایرانی به خوراکی لوکس ثروتمندان تبدیل خواهد شد. وزارت جهاد کشاورزی هم اعلام کرده که پس از تصویب و آغاز طرح انتزاع، قصد دارد تولید برنج را تنها محدود به 2 استان مازندران و گیلان کند. باز هم بنا به مفاد این قانون، نیاز کشور به واردات برنج به صورت مرتب سنجیده خواهد شد تا این قوت غالب ایرانیها، تنها به اندازه پوشش کسری تولید داخلی به کشور وارد شود. واردکنندگان برنج اما از این وضعیت راضی نیستند.

از سوی دیگر، رییس اسبق کمیسیون کشاورزی مجلس و مشاور کشاورزی کنونی سخنگوی دولت، میگوید که رویای نیل به خودکفایی برنج و گندم در سالهای دهه 80 خورشیدی، تنها به قیمت افت تولید سایر محصولات کشاورزی به تحقق نزدیک شده بود.

به هم خوردن توازن عرضه و تقاضا باعث شده که رویای خودکفایی در تولید برنج در ایران، این روزها به کلی به دست فراموشی سپرده شود. کار به جایی رسیده که وزارت کشاورزی هم مجبور به حمایت از برنجکاران بشود، هم به فکر بحران منابع آبی بیفتد و هم با واردکنندگان برنج در بیفتد.

برنج ایرانی، رقیب لوکس برنج وارداتی

نماینده واردکنندگان برنج، معاون وزیر جهاد کشاورزی و نمایندگانی از مجلس شورای اسلامی، در مناظرهیی در رادیو اقتصاد گرد هم آمده بودند تا به یک سوال محوری پاسخ بدهند: آیا امکان توسعه کشت برنج در کشور، به قصد خودکفایی در تولید آن وجود دارد یا نه؟

پاسخ این پرسش از نظر معاون وزیر جهاد کشاورزی کاملا روشن است. عباس کشاورز معتقد است که خودکفایی در تولید برنج، نه عملی است و نه به مصلحت کشور است. کشاورز میگوید: «گزارشهای وزارت کشاورزی نشان میدهند که کشت برنج که قبلا در 16 استان کشور رواج داشت، فقط در 2 استان گیلان و مازندران است که مزیت نسبی دارد و کشت آن در بقیه نقاط ایران، حاصلی جز هدر رفتن منابع آب کشور ندارد.»

نایبرییس انجمن واردکنندگان برنج، اما این طور فکر نمیکند. مرتضی شاهحسینی معتقد است که برنج ایرانی قابلیت رقابت با برنج وارداتی را ندارد، چرا که هزینه تولید آن بسیار بالاست. «در اسفند ماه سال 93، برنج ایرانی 30-20درصد گران شد و برنج وارداتی هندی 30-20درصد ارزان. بنابراین من معتقدم که به هیچوجه نمیتوان این دو برنج را با هم مقایسه کرد. از طرف دیگر ما باید این را هم در نظر بگیریم که در صورت ممنوعیت واردات، آیا اقشار ضعیفتر توان خرید برنج گران داخلی را خواهند داشت یا نه؟ اگر واردات 6-5 ماه تعطیل بشود، آیا بازار برنج کشور به ضرر این اقشار به هم نخواهد ریخت؟»

کشمکش از کجا شروع شد؟

بنا به قانون انتزاع، واردات برنج خارجی از آبانماه سال 93، یعنی چیزی در حدود 8ماه قبل ممنوع شده و کسبوکار واردکنندهها را به کسادی کشانده است. با این حال، عباس کشاورز، معاون وزیر کشاورزی معتقد است که بازار برنج کشور به این زودیها نیازی به واردات برنج نخواهد داشت، چرا که هم انبارها همچنان پرهستند و هم ثبت سفارشهای قبلی، مطابق قوانین گمرکی، هنوز معتبرند. واردکنندگان برنج اما دستکم در 8ماه گذشته مجبور بودهاند دست به سینه، چشم انتظار زمانی باشند که وزارت کشاورزی مجوز واردات مجدد را برای آنها صادر کند.

واردکنندهها معتقدند که اگر امکان گسترش کشت برنج در کشور وجود نداشته باشد، طبیعتا نیاز به واردات آن بالا خواهد رفت. کشمکش میان وزارت کشاورزی و واردکنندهها اینجاست که شروع میشود. کشاورز میگوید که بنا به قانون انتزاع که به موجب آن مسوولیت نظارت و پایش واردات محصولات کشاورزی از وزارت صنعت، معدن و تجارت گرفته و به وزارت کشاورزی محول شده، وزارت کشاورزی به صورت هفتهیی بازار را رصد میکند و نتیجه رصد بازار هم تا به امروز این بوده که «فعلا» نیازی به واردات وجود ندارد. شاهحسینی، اما در مقابل معترض است که واردکنندهها از بازار برنج کشور خارج شدهاند. او میگوید: «حتی اگر همین امروز هم وزارت کشاورزی واردات برنج را آزاد کند، مدت زمان زیادی طول خواهد کشید تا ما بتوانیم با طرفهای خارجیمان قرارداد جدید منعقد کنیم.» کشاورز مدعی است که ایران همچنان قادر خواهد بود تا سقف 65درصد از نیاز داخلیاش به برنج را تولید کند. او پاسخی هم برای این انتقاد شاهحسینی در چنته دارد که «با این وضعیت، نیاز کشور به واردات روز به روز بیشتر میشود.» کشاورز میگوید: «طبق برنامهریزیهای وزارت کشاورزی، حجم تولید برنج در 2 استان شمالی کشور، در یک افق 10ساله، از 1.7میلیون تن فعلی به 2.4میلیون تن خواهد رسید و این میزان پاسخگوی 65درصد نیاز جمعیت آن روز ایران خواهد بود.»

برنج ایرانی حال و روز خوبی ندارد وشواهد هم همه گواه آنند که روزهای بهتری در راه نخواهند بود. عدم توازن عرضه و تقاضا، تنها یکی از سنگهای پیش پای تولید برنج ایرانی است و با این حال به تنهایی کافی است تا بازار چند میلیون تنی قوت غالب ایرانیهای را متاثر کند. باید دید چه کسی پیروز کشمکش میان وزارت کشاورزی و واردکنندگان برنج خواهد بود.