دشواری تشکیل خوشه صنعتی پتروشیمی با موانع قانونی

شاید عجیب به نظر برسد؛ اینکه شما وارد ساختمان یک شرکت عظیم بشوید؛ به سطوح بالا مانند مدیرعامل دسترسی پیدا کنید و از همان نگهبانی گرفته تا دفتر مدیرعامل، هیچیک ندانند دقیقا چه وظایف و ماموریتها و اهدافی را پیش رو دارند. اما در ایران همهچیز میتواند در کنار عجیب بودن به روتین و معمولی تبدیل شود. واگذاری غیر اصولی مجتمعهای پتروشیمی به بخش خصوصی اما چنین بلایی را بر سر شرکت ملی صنایع پتروشیمی آورد. حالا بعد از گذشت 5سال از آن روزها، هنوز بحث ماموریتهای جدید NPC داغ بوده و به نتیجه قابل توجهی نرسیده است.

تازهترین خبر منتشر شده از سوی روابطعمومی شرکت ملی صنایع پتروشیمی نشان میدهد که مدیران این شرکت در حال استمدادجویی از استراتژیستهایی هستند که در زمینه پیشرفت صنایع پتروشیمی کشورهای شرق آسیا تحقیقاتی داشتهاند. اما این الگوگیری قطعا با چالشهای فراوانی همراه خواهد بود. در حالی که خلیلی نصر استاد دانشگاه و مشاور تدوین استراتژی از تشکیل «خوشههای صنعتی» در پتروشیمی سخن گفته است. بررسیها از مقاله «خوشههای صنعتی و توسعه صنایع کوچک» نشان میدهد مفهوم خوشههای صنعتی به علت تازه بودن و عدم استحکام کافی در نظریهپردازی، هنوز دارای ابهاماتی در تعریف و کاربرد است و بر اساس مطالعات مختلفی که به ویژه در دهه 1980در ایتالیا صورت گرفت و تحولات صنعتی این کشور را از منظر صنایع کوچک و متوسط مدنظر قرار داد، شاید بتوان گفت که مطالعه و بررسی خوشههای صنعتی به شکل کنونی، تقریبا از سال 1990 و با مطالعه پورتر در مورد مزیت رقابتی کشورهای مختلف آغاز و به مرور تکمیل شده است.

جدیدترین تعریفی که مایکل پورتر، از خوشه ارائه کرده، به شرح زیر است: «خوشه عبارت است از تمرکز جغرافیایی نهادها و شرکتهای مرتبط با یکدیگر در یک حوزه خاص» به نوعی خوشه، مجموعهای نسبتا بزرگ از شرکتهاست که در محدوده مکانی خاصی قرار دارند، پیشینه تخصصی مشخص دارند و در آن خوشه تجارت بین شرکتی و تخصص شرکتها چشمگیر است. یکی از مهمترین خصایص یک خوشه صنعتی که در مورد «پتروشیمی» صدق میکند، تمرکز در یک منطقه جغرافیایی است. «وجود ارتباط درون بنگاهی و درون صنعتی بین بنگاههای عضو» نیز یکی از دیگر شاخصههای یک خوشه صنعتی است. نگاهی به ارتباط میان واحدهای صنعت پتروشیمی و نیاز آنها به یکدیگر نشان میدهد در این شاخصه نیز صنعت پتروشیمی مطابقت کاملی با تعریف یک خوشه صنعتی دارد. اما مسیر پیشروی تشکیل یک خوشه صنعتی در پتروشیمی، راه چندان سادهیی نیست.

اگر بخواهیم از خیر شروطی مانند «وجود روحیه تجاری، وجود مراکز علمی و کاربردی در زمینه تکنولوژی، تقاضای بالا برای محصول، وجود انجمنهای صنفی کارگری و...» برای شکلگیری یک خوشه صنعتی در پتروشیمی بگذریم، یکی از دیگر شروط مهم «عدم تمرکز در قوانین و وجود فضای قانونگذاری مناسب» است. شرطی که بهطور قطع با فضای بسته قانونگذاری در ایران و مشکلات عدیدهیی که در این زمینه پیش پای صنایع وجود دارد به آسانی قابل دستیابی نیست. اکنون سوالی که به وجود میآید، این است که آیا شرکت ملی صنایع پتروشیمی در راه دستیابی به این اهداف که از نظرات متخصصان بینالمللی نیز استفاده کرده است، نگاهی بنیادیتر داشته و به مصاف بحث کهنه و قدیمی «قانونگذاری» میرود یا اینکه در حالتی کجدار ومریز سعی در پیاده کردن روشی را در پیش خواهد گرفت که بهطور قطع بدون مهیا برای زیرساختها، به یکی از چند صد طرح بیسرانجام در فضای اقتصادی و صنعتی ایران تبدیل میشود.

اما به هرحال عباس شعریمقدم مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی (روز شنبه، دهم مردادماه) در نشست تعیین ماموریتهای جدید شرکت ملی صنایع پتروشیمی گفت: بحث و تبادلنظر بسیار خوبی در زمینه برنامهریزی استراتژی و تفهیم بهتر ماموریت جدید شرکت ملی صنایع پتروشیمی انجام شده است که امیدواریم نتایج خوبی نیز داشته باشد. شعریمقدم با اشاره به این مطلب که زیرساختهای لازم برای رشد و توسعه در صنعت کشور از طریق برنامهریزی نخبگان کشور در سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور فراهم میشود، افزود: شرکت ملی صنایع پتروشیمی در ماموریت جدید خود راه دشواری را در پیش دارد و الگوهای گذشته که در دست داریم مناسب شرایط جدید این شرکت نیست، بنابراین باید با همفکری الگوی جدیدی بسازیم تا این شرکت یاریدهنده اقتصاد کشور باشد و مثل گذشته نقش موثری در توسعه کشور داشته باشد. شعریمقدم با تاکید بر تامل هر چه بیشتر در بیانیه ماموریت جدید شرکت ملی صنایع پتروشیمی گفت: لازم است برای تدوین ارزشهای بنیادین از دیدگاه ذینفعان و مشارکت کارکنان و نخبگان این شرکت استفاده کرد. در این جلسه مدیر برنامهریزی و توسعه به جمعبندی دیدگاههای اعضای جلسه در خصوص بیانیه پیشنهادی ماموریت شرکت ملی صنایع پتروشیمی پرداخت و مقرر شد پس از نهایی شدن بیانیه ماموریت، ارزشهای بنیادین بر آن اساس تدوین شود.