سهامی که کاغذپاره شد

 مردم در دولتهای نهم و دهم، طرحهای غیر کارشناسی اقتصادی کم به خودشان ندیده بودند؛ طرحهایی که همه آنها به ظاهر جراحی نابسامانیهای اقتصاد ایران بودند، اما بازدهی مورد انتظار را نداشتند. طرحهایی مانند سهام عدالت، هدفمندی یارانهها و مسکن مهر از طرحهایی بود که دولت پیشین به دنبال اجرا آنها بود. احمدینژاد نمیخواست و نمیتوانست تمامکننده این طرحها باشد؛ چون میدانست اجرای این طرحها زمان زیادی میطلبد و عمر دولت احمدینژاد برای اتمام آنها کافی نبود. با وجود این، طرحهای ارائه شده توسط دولت چه آن زمان، چه در زمان پس از اتمام دولت دهم، نه تنها ناکارامد توصیف شد، بلکه در بسیاری از موارد موجب بروز مشکل شده است. از جمله معروفترین آنها هدفمندی یارانهها بود که در دولت فعلی هم پیامدهای منفی خود را بر جا گذاشته است. یکی دیگر از طرحها سهام عدالت بود.

کاغذ پارههای بیاهمیت
10 سال از واگذاری نخستین شرکتها در قالب سهام عدالت گذشته و هنوز سهامداران که بیش از 40 میلیون نفر بودند سودی دریافت نکرد هاند. سود این سهام در سال 86 پرداخته شد اما از سال 87 به بعد دیگر ادامه سوددهی شرکتها را بنا به دلایل نامشخص مشاهده نکردیم. سود دهی برخی از این شرکتها به مقداری نبود که بتوانند به مردم سهامدار سود دهند. این شرکت‎ها اکنون معترضند که دولت گذشته طرحی را به ‎صورت اقدامی سیاسی و تبلیغاتی در پیش‎ گرفت، بدون اینکه برای آن آینده‎نگری داشته باشد. سهام به معنای سود و زیان است و نباید فقط به مفهوم سوددهی آنها نگاه کرد، اما این مفاهیم در جامعه ما جا نیفتاده است. هنوز برآوردی از اینکه شرکت‎های سهامدار مانند خودروسازها یا کارخانه‎های دیگر در چه مقاطعی سود ده یا زیان ‎ده بودهاند و مبالغ آن چقدر بوده، انجام نگرفته است. این طرح به قدری با عدم برنامه ریزی و سوء مدیریت همراه بود که بسیاری از مردم حتی برگههای سهام عدالتشان را گم کرده اند؛ برگههایی که برای دریافت آن ساعتها در صفهای طولانی ایستاده بودند. برخی کارشناسان و حتی خود مردم به این برگهها لقب کاغذپاره داده بودند؛ کاغذهایی که دیگر هیچ اهمیتی برای آنها ندارد؛ کاغذپارههایی که به قیمت خصوصیسازی شرکتهای بزرگ دولتی تمام شد. حالا بعد از 10 سال، معلوم نیست این شرکتها چگونه اداره شدند و با سرمایههای 40 میلیون نفر در این مدت چه کردهاند.

سهام عدالت، طرحی شکستخورده
بر اساس اساسنامه سهام عدالت، اهداف این طرح مواردی همچون توزیع متعادلتر ثروت و درآمد، تسریع در روند خصوصیسازی، استفاده از روشهای سالمتر و شفافتر در واگذاری سهام شرکتهای دولتی، افزایش ثروت و ایجاد درآمد دائمی برای خانوارهای ایرانی، کاهش تمرکز مالکیت دولت و انتقال مالکیت به عموم مردم، افزایش کارایی بنگاههای دولتی و گسترش سهم بخش تعاون در اقتصاد کشور بوده است. هدف طرح این بود که تمرکز اقتصاد از حوزه دولت جدا شود، اما چیزی که اتفاق افتاد، رویکرد بسیار نامناسب در اقتصاد ایران بوده و هست. امروز ناکارآمدترین شرکتها، شرکتهایی هستند که ۴۰ درصد سهامشان به سهام عدالت اختصاص یافته است. این موضوعات در حالی است که با گذشت 10 سال از اجرایی شدن این طرح اقتصادی- اجتماعی هر چند مدیران عملیاتی آن اذعان دارند که سهام بسیاری از شرکتها در میان تمام سهامداران عدالت توزیع شده است، اما به نظر میرسد طرح سهام عدالت نتوانسته به اهداف از پیش تعیین شده طراحان خود به نحو احسن تحقق ببخشد و نارضایتیهای مردم و مسئولان و کارشناسان اقتصادی را به همراه داشته است. برخی کارشناسان معتقدند، طرح سهام عدالت طرحی شکست خورده بوده است که در سالهای ابتدایی عملیاتی شدن آن عملکرد مناسبی داشت و پس از آن دیگر هیچ اثر مثبتی از سوی مردم مشاهده نشد. برخی دیگر سهام عدالت را متشکل از چند شرکت بزرگ دولتی میدانند که دولت برای جبران خسارات آنها دست به اجرای این طرح زده است؛ طرحی که در آن واگذاری سهام به بازنشستگان، روستاییان، اقشار کمدرآمد و... وعده داده شده بود، اکنون فرصتی برای برخی مدیران به وجود آورده تا از رانتهای هنگفت بیبهره نمانند.

وجود مافیای 250 نفری
آبان سال جاری محمدرضا پورابراهیمی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، سهام عدالت را مرکز فساد اقتصادی کشور توصیف کرد و از وجود مافیای 250 نفری خبر داد که 960 هزار میلیارد ریال ارزش سهام عدالت را به تنهایی در دست دارند. این سهام که قرار بود در مرحله نخست بین محرومان جامعه و بهطور مشخص مشمولان واگذاری اعم از تمام افراد نیازمند مشمول طرح شهید رجایی و عائله تحت تکفل آنان، تمام افراد خانوادههای مشمول طرح مدد جویی کمیته امداد امام خمینی (ره)، تمام کودکان و زنان بیسرپرست موضوع قانون تامین زنان و کودکان بیسرپرست و تحت حمایت معیشتی مستمر سازمان بهزیستی کشور، همه کودکان بیسرپرست، معلولان نیازمند و آسیب دیدگان اجتماعی تحت حمایت معیشتی مستمر سازمان بهزیستی کشور، رزمندگان فاقد شغل و درآمد و آنهایی که مشمول قانون حالت اشتغال نیستند تقسیم شود، در عمل، فرصتی برای برخی افراد به وجود آورد تا بتوانند کیسههای خود را از این سهام بدون نظارت پر کنند. حال با این طرح چه باید کرد؟ جلوگیری از ضرر تا هر جا که امکانپذیر باشد موجب سود خواهد شد. دولت نمیتواند برنامهها را به هر قیمتی پیش ببرد. برخی کارشناسان معتقدند، باید هر چه زودتر این طرح را متوقف کرد و برخی دیگر بر این باورند که میتوان با اصلاح ساختار اجرایی سهام عدالت روند این طرح را تغییر داد. اقدام به اصلاح کاری بسیار سخت و پیچیده خواهد بود و عوارض و ایرادات آن زمانی هویدا خواهد شد که بازار سرمایه ورود کند. این احتمال وجود دارد که با آزادسازی سهام عدالت، بازار سیاه به وجود آید و برخی سودجویان سهام افراد طبقات پایین دست را فریبکارانه با قیمتی ناچیز خریداری کنند و سودهای کلانی را عاید خود کنند. حضور بازار سیاه در این طرح موجب تشنج بازار خواهد شد.

سهام عدالت اشتباه بود
یک کارشناس مسائل اقتصادی میگوید: پی ریزی و اجرای سهام عدالت از ابتدا امری اشتباه بود، چرا که مشخص نبود برگههایی که تحت عنوان سهام عدالت در اختیار مردم قرار میگیرد مشتمل بر چه سهامی است. حیدر مستخدمین حسینی ادامه میدهد: اگر دولت درصدد گسترش مالکیت در حوزه عمومی بود، سهام عدالت نمیتوانست مناسب این اقدام باشد. این برگه سهامها از شرکتهای برتر و بزرگ آغاز شد و به سهامهای خرد تبدیل شد. از ابتدا واحدهایی که در آن برگه سهامها ارائه میشد واحدهای با ارزشی بود، اما در انتهای اجرای سهام عدالت برگههایی که در اختیار مردم قرار میگرفت از لحاظ کیفیت و ارزش سهام در سطح پایینی قرار داشت. به گفته او اصلاح ساختار اجرایی طرح سهام عدالت نمیتواند مشکلات پیش آمده را حل کند و باید هر چه سریعتر متوقف شود.