ایران و روسیه، رقبای بازار و رفقای صنعت گاز

هنوز برداشته شدن تحریمهای بینالمللی علیه ایران نهایی نشده بود که گازپروم، پیشگام رابطه با رقیب گازی و البته رفیق منطقهای خود شد، به این ترتیب که در تابستان سال گذشته تشکیل کارگروه مشترکی با هدف گسترش مناسبات و همکاریهای دوجانبه بین ایران و این غول بزرگ گازی که بخش بزرگی از گاز اروپا و البته نیمی از گاز ترکیه، همسایه ایران را تامین میکند، مطرح شد.

به گفته معاون وزیر نفت، تامین تجهیزات، انتقال تکنولوژی و مشارکت در انجام پروژه های نفت و گاز بصورت فاینانس با سرمایه گذاری طرفهای خارجی از جمله برنامههای این همکاری جدید میان شرکت ملی گاز ایران و گازپروم روسیه بود.

اما پس از قطعیتر شدن توافقات هستهای این همکاری نیز جدیتر شد به طوریکه مدیرعامل شرکت گاز پروم روسیه نیز لغو تحریمها را زمانی برای آغاز همکاری گازی با ایران دانسته بود و البته بحث سوآپ گاز از طریق این شرکت روسی نیز موضوعی بود که نوواک، وزیر انرژی روسیه آن را به ایران پیشنهاد داد.

پس از لغو تحریم ها و نهایی شدن برجام اما نخستین جلسه مشترک هماهنگی میان شرکت ملی گاز ایران و شرکت گازپروم روسیه در چارچوب توافقهای به عمل آمده در تهران آغاز به کار کرد و به این ترتیب همکاریهای این دو شرکت بزرگ گازی در چارچوب 5 کارگروه برای امور مهندسی، اجرا، عملیات، بازرگانی و پژوهش مورد بررسی قرار گرفت.

با این حال همکاریها گازپروم روسیه و شرکت ملی گاز ایران تا کنون در حد گفت و گوهای ساده باقی مانده است و در آخرین مورد این گفت و گوها عراقی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران و مدودوف، مدیرعامل شرکت گازپروم بر سر یک میز به چانهزنی در باره ابعاد مختلف این همکاریها پرداختند.

اما ایران رقیب گازی روسیه است، رقیبی که بارها اعلام کرده که نخستین هدف صادراتیاش در سیاستهای گازی در پساتحریم نه هدفهای دوردست بلکه کشورهای همسایه خواهد بود و یکی از مهمترین همسایگان خریدار گاز ایران نیز ترکیه است.

ترکیه در حال حاضر یکی از مهمترین قراردادهای گازی ایران را دارد، یعنی خرید سالانه 10 میلیارد متر مکعب گاز از ایران؛ قراردادی که اگرچه به دلیل بلندمدت بودن تا کنون بارها پایش به دادگاه و محاکم بینالمللی باز شده اما به نظر نمیرسد آخرین قرارداد گازی این دو کشور باشد، بلکه بارها ایران و ترکیه بر سر افزایش صادرات گاز با یکدیگر چانهزنی کردهاند.

اما ایران اگرچه همسایه گازی پرقدرتی در کنار ترکیه است، سالها تحریم و کم بودن حجم تولید گاز باعث شده نه تنها نخستین تامینکننده گاز این کشور نباشد بلکه رقیب قدرتمندی مانند روسیه نیمی از این بازار پر رونق ترک را نیز به چنگ آورده است و البته از این نظر نهتنها در عرصه اقتصادی سود کسب میکند بلکه نفوذ سیاسی خود را نیز در ترکیه افزایش میدهد.

بنابراین برای همسایههای ایران که شاید به دنبال تنوع بخشی به منابع تامینکننده گازی خود باشند، ایران تازه وارد شده به این رقابت میتواند گزینه خوبی باشد.

علاوه بر کشورهای نزدیک، اگرچه عراقی بارها گفته است که سیاستهای گازی ایران فعلا در پساتحریم معطوف به اروپا و بازارهای دوردستی که شاید صادرات گاز با خط لوله به آنها چندان مقرون به صرفه نباشد، نیست، اما اروپاییها برای همیشه از لیست مشتریان گاز ایران خط نخواهند خورد و البته این منطقه نفوذ گاز روسیه است، منطقهای که روسها احتمالا نمیخواهند آن را به راحتی از دست بدهند.

روسیه هم اینک در کنار LNG ارزان آمریکا، بازار گاز طبیعی اروپا را تحت سلطه دارد و با شبکه خطوط لوله گسترده خود مجالی برای دیگر تولیدکنندگان گاز برای رقابت باقی نمیگذارد. این کشور همچنین از شرق آسیا نیز غافل نشده است.

اگرچه LNG تنها راه ورود ایران به بازارهای اروپایی نیست و ترکیه میتواند راهی برای گذر خط لولهها از ایران به مشتریان غربی گاز باشد، تحلیلگران معتقدند که ایران صنعت LNG خود را همچون قطر که در حال حاضر بزرگترین تولیدکننده LNG در جهان است توسعه خواهد داد، چرا که برای کشورهایی در موقعیت ایران، این فناوری برای انتقال گاز گزینه بهتری نسبت به ساخت خطوط لوله طولانی در منطقه است.

در واقع ایران پنج واحد در حال ساخت LNG دارد که به دلیل اعمال تحریمها متوقف شده است اما با پیشرفتهایی که در برخی از این واحدها وجود دارد انتظار میرود با لغو تحریمها برخی شرکتها برای تکمیل این پروژهها دست به کار شده و سرمایهگذاری کنند.

با تمام این توصیفات، صادرات گاز اما یکی از مهمترین محورهای مذاکرات و توافقات ایران و روسیه است، این همکاری به گفته مدودوف هم در زمیه خط لولهها خواهد بود و هم در زمینه گاز مایع. اما همکاری گزاپروم و ایران در زمینه سوآپ گاز از شمال به جنوب به گفته وی بیشتر به دلیل کمبود منابع گازی در شمال ایران است.

اگرچه منابع گازی کم ایران در شمال کشور موضع یکی از پیشنهادات گازپروم است، اما در نهایت ایران بزرگترین منابع گازی ثابت شده را دارد.

البته ترکیه تنها کشور منطقهای نیست که رقابت گازی ایران و روسیه در آن میتواند معنا پیدا کند، بلکه ارمنستان و گرجستان نیز کشورهایی هستند که میتوانند دیگر اهداف صادرات گاز برای ایران به حساب بیایند.

بر اساس همین رقابتهای منطقهای است که میتوان گفت روسیه باید بیش از آنکه از کاهش قیمت نفت و گاز دلواپس شود، باید نگران اثرات بلندمدتتری از بازگشت ایران به بازارهای جهانی انرژی باشد. حال باید دید که همکاریهایی که روسیه و گازپروم در راس آن میخواهد در صنایع گازی با ایران انجام دهد چقدر تحت تاثیر رقابت بازاری این دو کشور قرار خواهد گرفت؟