راهیابی روابط کارگزاری بانکی ایران به قلب اروپا در کنار سوئیفت / تفاوت کارگزاری و سوئیفت

نظام بانکی کشور در سال 1394 با تغییر و تحولات گستردهای همراه بود؛ به گونهای که برخی رویهها اصلاح شد و قرار است این تحولات امسال به طور عمیقتر و جدیتر دنبال شود.

برقراری شبکه سوئیفت در بانکهای ایران را می توان مهمترین اتفاق برای نظام بانکی در سال 1394 دانست که میتواند زمینه ساز بسیاری از تحولات اقتصادی در سال جاری باشد.

همچنین در پی این امر روابط کارگزاری بانک ها پس از نزدیک به 9 سال ممنوعیت درعرصه بین الملل برقرار شد. هر چند که به گفته مسئولان نظام بانکی برخی بانکها هنوز در برقراری روابط کارگزاری همچنان با مشکلاتی مواجه هستند اما با این وجود، نظام بانکی کشور توانست روابط کارگزاری را تا قلب اروپا گسترش دهد. اما نکته قابل تامل در این میان تفاوت کارگزاری و سوئیفت و همچنین ارتباط آنها برای انجام عملیات بانکی بین المللی است.

کارگزار بانک کیست؟

واژه کارگزار دربانکداری بین الملل به صورت مشابه در سایر صنایع به شخصیت حقیقی یا حقوقی اطلاق میشود که در یک تفاهم متقابل وظیفه ارائه خدمات متقابل بانکی به یک بانک خارجی را در سرزمین غیر اصلی یک بانک دیگر عهدهدار میشود و به صورت کامل از آن به کارگزار خارجی یاد میشود.

هر بانک به دلیل الزامات موجود برای فعالیت درهر مرحله بین المللی و با هدف سودآوری اقدام به تأسیس شعب اصلی یا شعب وابسته یا دفاتر نمایندگی میکند در شرایطی که هیچ کدام از موارد ذکر شده به هر دلیلی محقق نشود در تفاهم با یک بانک خارجی در چارچوب هزینههای خاص، اقدام به اخذ یا ارائه خدمات متقابل به بانک همکار خود میکند.

با توجه به این رویکرد، میتوان بانک کارگزار را از یک سو عامل اجرایی یک بانک در خارج عنوان کرد و از سوی دیگر نوعی مشتری عمده برای فعالیتهای بین المللی یک بانک دانست.

به بیانی دیگر، روابط کارگزاری به ارائه خدمات بانکی توسط بانکهای تراز اول جهان به هزاران بانک فعال در اقصی نقاط دنیا اطلاق میشود. کارگزار یا ارائه دهنده خدمات با عنوان Correspondent Bank و گیرنده خدمات را Respondent Bank مینامند.

اصلیترین کارکرد روابط کارگزاری ارائه خدمات مربوط به حسابهای نزد کارگزاران (Payable through account) برای رتق و فتق دریافت و پرداختهای بین المللی بانک های کوچک است.

هریک از کارگزاران ممتاز جهانی با استفاده از شبکه بسیار گسترده بانکها، شعب و بانکهای تابعه علاوه بر ایفای نقش تعیین کننده قیمت (Price Maker) در بازارهای مالی جهانی به صدها بانک کوچک و متوسط در کشورهای مختلف خدمات کارگزاری ارائه میکنند.

معیارهای ارجحیت در انتخاب کارگزاران گستردگی شبکه بانکی آنها، سرعت و سهولت در جابه جایی وجوه، تسویه حسابهای بین بانکی از طریق کانالهای اعلام شده در ارزهای مختلف رایج جهانی است. البته نباید از نظر دور داشت که بانکهای بزرگ جهان از نقطه نظر شاخصهای کلیدی مالی نظیر پایه سرمایه، حجم دارایی، سلامت داراییها، سود، بازده دارایی و نرخ کفایت سرمایه، سرآمد بانکهای جهان هستند.

رویکرد دارایی محور (Asset Wise) در معیار ارجحیت کارگزاران در سالهای اخیر کمرنگ تر شده و معیارهای دیگری چون شهرت و فن آوریهای روز یا منابع انسانی کارآمد نقش بیشتری را ایفاد میکنند که این تغییر نگرش و رویکرد خود یکی از عوامل ادغام بانکها برای تقویت جنبههای ضعیف خود در کنار یک بانک قوی است.

روابط کارگزاری از ضروریات روابط و فعالیت بانکها در حوزه بین الملل به شمار میرود که عملیات ارزی بین المللی به طور ویژهای به این روابط وابسته است.

عملیات مرتبط با اعتبار اسنادی، وصولیها، تامین مالی، ضمانتنامههای ارزی، معاملات بین بانکی در عملیات ارزی بازرگانی و همچنین عملیات ارزی غیربازرگانی شامل عملیات مرتبط با خرید و فروش ارز، افتتاح انواع حسابهای ارزی، نقل و انتقالات، چکهای مسافرتی و کارتهای اعتباری ارزی متکی به روابط کارگزاری بین الملل است.

در انجام عملیات ارزی بین المللی، شعبه بانکهای داخلی در خارج از کشور کارایی چندانی ندارد و از این رو، برقراری روابط کارگزاری با بانکهای بین المللی و حتی شعبه بانکهای داخلی در کشورهای خارجی از اهمیت ویژهای برخوردار است.

سوئیفت چیست؟

سوئیفت (SWIFT) که مخفف کلمات(Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) همان جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی است که با تفاهم و توافق 239 بانک از 15 کشور اروپایی و آمریکای شمالی در ماه مه سال 1973 میلادی راه اندازی شد.

نخستین هدف سوئیفت جایگزینی یک روش یکپارچه و استاندارد بین المللی برای تبادل مالی و حذف روشهای ارتباطی غیراستاندارد کاغذی و یا از طریق Telex بود. در حال حاضر بیش از هفت هزار مؤسسه در 197 کشور جهان عضو آن هستند. در سال 2001 بیش از 1.5 بیلیون پیام از طریق سیستم سوئیفت در سطح جهان مبادله شده است.

مرکز اصلی شبکه سوئیفت در کشور بلژیک بوده و طبق قوانین آن کشور عمل میکند و کشورهای آمریکا، هلند، انگلیس و هنگ کنگ به عنوان مراکز پشتیبان اعضا فعالیت دارند. سوئیفت در هر کشوری داری یکSAP یعنی نقطه دسترسی به سوئیفت است که توسط مؤسسه سوئیفت کنترل میشود. در ایران SAP در بانک مرکزی قرار دارد.

سیستم سوئیفت برای ارسال و دریافت هرگونه پیام ارزی در بین واحدهای ارزی بانکهای داخل و خارج از کشور استفاده میشود. در حال حاضر همه بانکهای داخلی ایران از طریق خطوط Leased و یا ماهواره به مرکزSAP در بانک مرکزی متصل بوده و از طریق سیستم ماهوارهای، پیامها را برای بانکهای خارج از کشور ارسال میکنند.

این سیستم برای سرعت بخشیدن به انجام معاملات ارزی و جلب رضایت مشتریان و همچنین هماهنگی همه عملیات ارزی در سطح جهانی با استفاده از یک نرم افزار استاندارد مورد توجه واقع شده است.

بدون سوئیفت، تجارت جهانی و سرمایه گذاری کندتر، پرهزینهتر و غیرقابل اعتمادتر میشود. اما پرفایده بودن این شبکه آن را به ابزاری برای اعمال تحریمهای بین المللی تبدیل ساخته است.

هر چند برقراری این ارتباطات برای بانکهای ایرانی در سالهای تشدید تحریمها قطع شد و از فعالیتهای وابسته به آن مانند اتصال به سوئیفت و امکان گشایش اعتبار اسنادی به عنوان یکی از ضروریات تجاری جلوگیری کرد؛ اما شامگاه بیست و ششم دی ماه 94 با انتشار گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره انجام تعهدات هستهای ایران در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، اجرای تعهدات طرف مقابل (گروه 1+5) یعنی روند لغو تحریمهای هستهای غرب علیه تهران آغاز شد.

بر پایه برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که بیست و سوم تیرماه بین جمهوری اسلامی ایران و گروه 1+5 (انگلیس، فرانسه، آمریکا، روسیه و چین به همراه آلمان) با حضور اتحادیه اروپا نهایی شد، باید در ازای کاهش برخی فعالیتهای اتمی تهران، تحریمهای هستهای علیه این کشور لغو شود.

رفع محدودیتهای بانکی در صدر تحریمهای لغو شده، شرایط را برای بازگشت بانکها به روابط کارگزاری فراهم کرد.

در همین رابطه «ولی الله سیف» رئیس کل بانک مرکزی، بیست و پنجم اسفند 94 اعلام کرد بر اساس آمارها تا هفته منتهی به هجدهم اسفندماه 94، شبکه بانکی با 264 بانک خارجی روابط کارگزاری برقرار کرده و در همین بازه زمانی 1202 ال.سی (اعتبار اسنادی) باز شده است.

رئیس کل بانک مرکزی درباره افول روابط کارگزاری بانکها در دوران تحریم گفته بود، برقراری ارتباطات کارگزاری قوی مشابه پیش از تحریمها به زمان نیاز دارد و بتدریج بانکها به این شبکه کارگزاری اضافه میشود.

وی اعلام کرد: برای دستیابی به یک شبکه کارگزاری گسترده پیش از تحریم ضرب الاجل خاصی وجود ندارد و مسلم است در حال حاضر ارتباطات کارگزاری بانکهای ایرانی بتدریج گسترش مییابد.

براساس اعلام بانک مرکزی اکنون پس از اجرای برجام، روابط کارگزاری با کشورهای مختلف ایجاد شده است؛ به طوری که اکنون در قلب اروپا روابط کارگزاری در کشورهایی مانند سوییس، ایتالیا، آلمان و بلژیک برقرار شده که این امر ضمن تسریع فعالیتهای اقتصادی، موجب افزایش همکاریها با سایر کشورهای اروپایی شده است؛ همچنین روابط و افزایش شمار کارگزاران در کشور را موجب میشود.

سوئیفت کاملا باز و روابط کارگزاری بانک ملی ایران به طور کامل برقرار است

پیش از این، عبدالناصر همتی مدیر عامل بانک ملی ایران درباره برقراری سوئیفت و روابط کارگزاری گفته، بانک ملی ایران در چند ماههای پایانی سال گذشته 660 پیام سوئیفتی مبادله کرده و با بیش از 40 بانک خارجی در کشورهای مختلف روابط کارگزاری برقرار کرده است.

به گفته کارشناسان، با بازگشایی مجدد سوئیفت نه تنها هزینههای پولی و بهانههای سرمایهگذاری از سر راه اقتصاد ایران برداشته میشود بلکه بسیاری از مشکلات بازار ارز و استرداد داراییهای بلوکه شده کشور در خارج را برطرف میکند و با اجازه دادن بانکهای ایرانی برای انجام نقل و انتقالات ارزی خارجی، به رونق اقتصادی کشور کمک بسزایی خواهد شد.

در واقع این امر میتواند موجب سودآوری بیشتر صنعت بانکی کشور شود و نقل و انتقالات سریعتر و ایمنتری را به همراه آورد. بر همین اساس فعالان اقتصادی باید امسال نه تنها در انتظار تحولات گسترده برای بهرهگیری از منابع خارجی بلکه منتظر کاهش هزینه تولید در کشور باشند.