خودکفایی در حرف، آلودگی در عمل

در فروردین سال ۹۲ و در پایان دولت محمود احمدی نژاد، در حالی مصرف روزانه بنزین در کشور، به رقم ۷۳ میلیون لیتر در روز رسیده بود که این دولت داعیه تولید بنزین داخلی را نیز داشت. طبق گزارشی که واحد مرکزی خبر منتشر کرده است، این میزان از مصرف بنزین تنها شامل سال ۱۳۸۵ می شود. در این سال، حجم واردات بنزین نیز رکورددار تاریخ صنعت نفت ایران بوده است. بنا بر آمار منتشر شده از سوی واحد مرکزی خبر، میزان واردات بنزین به کشور در این سال، با افزایشی ده برابری به ۵/۲۷ میلیون لیتر در روز رسید. این در حالی است که در همین سال، میزان تولید بنزین در کشور چیزی در حدود ۴۷ میلیون لیتر در روز بوده است. با اینکه روند تولید بنزین داخلی دو دولت گذشته، با شیب ملایمی ادامه پیدا کرد، همزمان میزان مصرف روزانه بنزین در کشور نیز تا پایان دولت دهم رشد چشمگیری داشت.

تحریم بنزین در سال ۸۸

هنگامی که در اردیبهشت سال ۸۸، خبرگزاری رویترز جزئیات طرح کنگره آمریکا برای تحریم فروش بنزین به ایران را رسانه ای کرد، مسئولان وقت وزارت نفت اعلام کردند که در حال بررسی طرح ضربتی افزایش تولید بنزین داخلی هستند. در حالی که مسئولان نفتی کشور در آن سال ادعا میکردند طرف دو روز، میزان تولید بنزین داخلی را تا حد خودکفایی بالا میبرند، این اتفاق یک سال به طول انجامید تا آنکه رئیس دولت دهم در تیر سال ۸۹ عنوان کرد:« در صورت نیاز ظرف مدت یک هفته میتوانیم تولید بنزین خود را ۲۰ میلیون لیتر افزایش داده و در این زمینه خودکفا شویم.» احمدی نژاد حتی توازن تولید و مصرف را به مردم احاله داده و گفته بود:« اگر مردم ایران تصمیم بگیرند، میتوانند مصرف بنزین را بدون آسیب رساندن به رشد اقتصادی خود تا نصف کاهش دهند.» به این ترتیب، احمدی نژاد با توسل به ادبیات پوپولیستی سعی کرد تا با خرید زمان، تحقق وعده های سال گذشته مسئولان وزارت نفت کابینه خود را به آینده موکول کند. با این همه علیرضا ضیغمی، معاون وقت وزیر نفت سابق، زمان مورد نیاز برای خودکفایی بنزین را دو سال اعلام کرده بود.

خودکفایی با فرمول احمدی نژاد

فرمولی که مسئولان وزارت نفت در دولت قبل برای خودکفایی در تولید بنزین طراحی کرده بودند، این بود تا از طریق تبدیل ظرفیت تولید گازوئیل و نفت سفید به تولید بنزین و همچنین تبدیل اتانول و متانول (مشتقات پتروشیمی) به بنزین، امکان افزایش تولید بنزین به بیش از ۶۵ میلیون لیتر فراهم میشود. نتیجه این فرمول وارونه، تولید بنزین بی کیفیت با حجم سرب اشباع شده بود که حتی پیش از تولید هم کیفیت آن مورد شک و شبهه مسئولان وزارت نفت قرار داشت. همان زمان مدیر برنامهریزی تلفیقی شرکت پالایش و پخش تاکید کرده بود:«اگرچه امکان افزایش تولید بنزین وجود دارد، اما ممکن است در تولیدات جدید کیفیت تا حدودی افت کند.»

به هر روی با تولید و عرضه بنزین غیر استاندارد، عواقب و تبعات هولناک آن نیز بر جامعه تحمیل شد؛ آنچنان که متاثر از سوختن بنزین بی کیفیت، طی سال های ۸۹ تا ۹۲ آلودگی گستردهای هوای کلانشهرهای کشور را فراگرفت. حجم آلودگی هوا طی این دوره به گونه ای فزاینده بود که به طور متوسط در هر ماه تنها ۱۲ روز هوای سالم برای تنفس وجود داشت. بنا بر اعلام شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، سال ۹۰ با ۲۱۵ روز هوای آلوده و خطرناک، رکورد دار آلوده ترین سال کشور طی همه این سال ها بوده است. به گزارش ایسنا، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران ضمن اعلام این موضوع عنوان کرد:« سالهای ۹۰ و ۹۱ بدون روز هوای پاک یا حتی هوای سالم گذشته است.» یوسف رشیدی در این رابطه توضیح داد:« در سال ۹۱ از مجموع ۳۱ روز ماهانه، سه روز هوای بسیار ناسالم، ۱۷ روز هوای ناسالم برای گروههای حساس و ۱۱ روز هوای ناسالم تشکیل میداده است.» البته دامنه آلودگیهای ناشی از سوختن بنزینهای آلوده فراتر از تهران بود و کلانشهرهای مشهد، اهواز، اصفهان و حتی اراک را هم درگیر سایه سیاه خود کرده بود؛ اتفاقی که در نتیجه گستردگی آن، موجی از بیماریهای خطرناک ازجمله انواع سرطانهای ریه، اپیدمی شده بودند.

واردات هرگز قطع نشد

هر چند که دولت دهم ادعای خودکفایی در تولید بنزین را با صدای بلند فریاد می زد، اما در واقعیت برای تحقق آن با مشکلات بسیاری مواجه بود. یکی از عمدهترین این مشکلات هم به کمبود منابع مالی باز می گشت. به گفته وزیر سابق نفت، دولت دهم برای توسعه پالایشگاهی با کمبود منابع مالی دست به گریبان بود. مسعود میرکاظمی در اینباره گفته بود:« دولت ایران باید سالانه ۲۵ میلیارد دلار در صنعت نفتو گاز خود سرمایهگذاری کند، در غیر این صورت خود به وارد کننده نفت تبدیل خواهد شد.» با تمام این حرف و حدیثها، دولت قبل هرگز نتوانست از واردات بنزین رهایی یابد. بنابراعلام واحد مرکزی خبر، در سال ۸۸، میزان واردات بنزین به ۲۱میلیون لیتر در روز رسید و این در حالی بود که تولید بنزین در مجتمع های پتروشیمی بندر امام، پتروشیمی نوری، پالایشگاه امام خمینی و مجتمع پتروشیمی شازند اراک با بدترین کیفیت ممکن در حال پیگیری بود.

اصرار به تولید بنزین به هر قیمتی تا آنجا بود که میرکاظمی حتی میزان تولید را هم مشخص کرده بود. این وزیر نفت کابینه دهم تاکید کرده بود:«در مرحله اول این طرح همه واحدهای پتروشیمی را درگیر نکردهایم و تولید را با ۱۴ میلیون لیتر در روز شروع کردهایم که با در نظر گرفتن ۴۴ میلیون لیتر تولید فعلی پالایشگاهها، توان تولید بنزین داخلی به ۵۸ میلیون و ۵۰۰ هزار لیتر در روز می رسد که به این ترتیب ایران عملا موضوع تحریم بنزین را بیاثر می کند.» اما آنچه در واقعیت بی اثر شد، تلاشها برای اقناع دولتمردان سابق بود تا زیان های زیست محیطی حاصل از سوخت بنزینهای تولیدی را باور کرده و تولید و عرضه آن را متوقف نمایند. هر چند در تمام دوره دولت دهم، کارشناسان محیط زیست و سازمان های مردمنهاد با آمار و ارقام سعی در توقف این روند داشتند، تولید و عرضه بنزین بی کیفیت عملا تا پایان دولت دهم ادامه پیدا کرد. تنها با تغییر دولت بود که محیط زیست کشور هم توانست نفس راحتی از سر فراغت بکشد. فاجعه زیست محیطی در دولت قبل آنچنان دامنه گستردهای داشت که سال ۹۳ سه تن از حقوقدانان برجسته در دادگاه کارکنان دولت علیه مسئولان وقت وزارت نفت به اتهام اقدام علیه بهداشت عمومی و سلامت مردم اقامه دعوی کردند.

روزهای سالم

تلاشها و اقدامات دولت یازدهم از همان ابتدای شروع به کار به این معطوف بود تا از عرضه بنزین بیکیفیت جلوگیری کند. در این راستا، سازمان محیط زیست با مشارکت سازمان ملی استاندارد، آزمایشات زیادی را روی بنزینهای تولید داخل انجام دادند و با مشخص شدن آلودگی آنها، از عرضه و مصرفشان ممانعت به عمل آمد. این اقدام باعث شد تا هوای شهرهای ایران پاک شود. بنابر گزارشات، هوای تهران در سال گذشته از پایدارترین روزهای سالم برخوردار بوده است. در این بین میتوان به صحبتهای رئیس مرکز هوا و اقلیم سازمان حفاظت محیطزیست در آخرین روز اردیبهشت سال ۹۳ اشاره کرد. رشیدی میگوید: «هوای تهران در روندی کمسابقه از ابتدای سال جاری تاکنون در شرایط ناسالم قرار نگرفته است. خوشبختانه از ابتدای سال جاری تاکنون هوای تهران شش روز در شرایط پاک و بقیه روزها سالم بوده و روز ناسالمی گزارش نشده است.» او با بیان اینکه نداشتن هوای ناسالم در سه سال گذشته در مدت مشابه در تهران سابقه نداشته است، افزود: یکی از دلایل عمده هوای سالم در تهران توزیع بنزین با استاندارد یورو ۴ است زیرا این بنزین دارای بنزن و ترکیبات هیدروکربنی بسیار پایین است. بنابراین میزان تولید ذرات معلق کمتر از ۵/۲ میکرون هم کاهش مییابد.