صورت‌های مالی بانک‌ها همزمان با فصل مجامع به استانداردها نزدیک می‌شود

به نقل از روابط عمومی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی، پس از انتشار صورتهای مالی نمونه بانکی توسط بانک مرکزی در سال گذشته، برخی این اقدام بانک مرکزی را تحسین و برخی بر آن اشکال گرفتند. یکی از اصلیترین اشکالات وارده، افزوده شدن دو صورت مالی جدید به مجموعه صورتهای مالی قبلی است که پیشازاین در استانداردهای داخلی نیامده است.

درعینحال بانک مرکزی معتقد است این صورتهای جدید، لازمه مدل کسبوکار بانکداری بدون ربا در کشور است که ارائه آن به شفافیت اطلاعاتی کمک شایانی میکند و مانع انتقال ثروت بین سهامداران و سپردهگذاران بانکی میشود. توجه بهصورت های مالی نمونه بانکی بانک مرکزی همزمان با شروع فصل مجامع بانکها اهمیت ویژهای یافته است.

منصور شمس احمدی، عضو کمیته استانداردهای جامعه حسابداران رسمی ایران و کمیتههای تخصصی بورس در تشریح ارزشافزوده صورتهای مالی جدید و راهحلی برای رفع اختلافنظرها با توجه به اقدام بانک مرکزی در انتشار و ابلاغ نمونه جدید صورتهای مالی بانکی به بانکها، گفت: صورتهای مالی جدید بانکها را باید از دو منظر موردبررسی قرار دهیم. منظر نخست مربوط به  استفادهکنندگان صورتهای مالی بانکها یعنی بانک مرکزی، نهادهای بینالمللی نظیر بانک جهانی، بانکهای تجاری خارجی، سپردهگذاران، سهامداران و بورس اوراق بهادار و منظر دوم هم مربوط به جنبههای فنی و حسابرسی است.

وی بابیان اینکه باید بررسی کنیم که آیا این صورتهای مالی جدید، انتظارات تمامی ذینفعان را برآورده میسازد یا خیر،اظهار داشت: در رابطه با استفادهکنندگان خارجی باید گفت که آنها در نگاه نخست، به شکل ظاهری صورتها توجه میکنند. ظاهر صورتهای مالی بانکی ما درگذشته با آنچه خارجیها بدان عادت کردهاند، تفاوت زیادی داشت.این عدم تطابق باعث شده بود تا آنها در همان مرحله نخست به صورتها اعتماد نکرده و تصور کنند که بر پایه استانداردهای بسیار خاص کشور ما بناشدهاند.

وی اظهارداشت: بهعنوانمثال در صورتهای مالی ما ترازنامه به شکل T ارائه میشود. یعنی اینکه داراییها در یکطرف و بدهی و حقوق مالکانه در طرف دیگر گزارش میشوند. این در حالی است که در استانداردهای دنیا، ترازنامه به شکل گزارشی ارائه میشود و این به معنای آن است که تمامی اقلام پشت سر هم میآیند.

عضو کمیته استانداردهای جامعه حسابداران رسمی ایران تصریح کرد: نکته دوم در خصوص یادداشتهای همراه صورتهای مالی است این یادداشتها در برگههای قبلی انتظارات استفادهکنندگان را برآورده نساخته و از طرفی مطابق با برگهها و استانداردهای بینالمللی نبوده است. شرکتها بهطورکلی اطلاعات ریزی میدهند که منفعت خاصی ندارد. مثلا  صورت ریز بدهکاران افشا میشود .

شمس احمدی ادامه داد: برای سهامداران چه تفاوتی میکند که چه کسی بدهکار باشد؟ درعینحال شرکتها از ارائه اطلاعات بسیار مهمتر اجتناب میکنند. هماکنون در صورتهای مالی شرکتها باید ریسکها گنجانده شود و این امر در تمامی صورتهای مطابق با IFRS وجود دارد. بانکها نیز در همین راستا در این صورتهای جدید ملزم به افشای ریسکهای خود از قبیل ریسک عملیاتی، اعتباری، بازار و غیره شدهاند و باید روشهای کنترل آنها را نیز بیان کنند.

وی در پاسخ به این پرسش که چرا افشای اقلام ضروری صورتهای مالی بانکها سالها مورد غفلت واقعشده بود؟، گفت: همانطور که درگذشته پیشنهادشده بود ما باید ابتدا شکل صورتها را درست کنیم و سپس به محتوای آن بپردازیم تا فردی که به دنبال موضوعی مثل ریسک است، بهراحتی به آن دست پیدا کند. درست است که صورتهای مالی نمونه بانک مرکزی کاملا مطابق استانداردهای بینالمللی نیست و ترازنامه آنهم به شکل گزارشی بیاننشده است اما اقلام مهمی همانند ریسک را در یادداشتهای همراه افشا کرده است.

به گفته وی، یادداشت دیگری در رابطه با قضاوتها و برآوردهای مدیریت را در مدل صورتهای IFRS  وجود دارد که در این صورتها هم آمده است. بنابراین اینیک قدم روبهجلو در گزارشگری مالی استاندارد بوده است.

عضو کمیته استانداردهای جامعه حسابداران رسمی ایران در پاسخ به این پرسش که این صورتها برای دو گروه عمده ذینفعان بانکها یعنی سهامداران و سپردهگذاران چه منافعی دارد؟، اظهار داشت:در فرم قدیم صورتهای مالی بانکها تفکیکی بین عملیات سپردهگذاری و سهامداری دیده نمیشد. یعنی صورتهای مالی نشان نمیداد که چه میزان از سود بانک، از محل سپردهها و چه میزان از محل سرمایه سهامداران است. فرم جدید صورتهای مالی این نقیصه را برطرف کرده است این در حالی است که پیشتر ما صورت سودوزیان داشتیم که در آن ترکیب موارد ذکرشده، گنجاندهشده بود.

وی گفت: اما اکنون صورت سود و زیان، سود ناشی از منابع سهامداران را نشان میدهد و صورت عملکرد سپردههای سرمایهگذاری، سود ناشی از منابع سپردهگذاران را نشان میدهد. لذا ازاینجهت اطلاعات کاملتری را فراهم آورده و شفافیت بیشتری را به همراه دارد. ما با این صورتهای مالی جدید هم به استانداردهای جهانی نزدیکتر شدهایم و هم انتظارات استفادهکنندگان داخلی بهتر پوشش داده میشود.

شمس احمدی در پاسخ به این پرسش که وجه تمایز اصلی این صورت مالی با نمونه قبلی در چیست؟، تصریح کرد:فارغ از بالا رفتن میزان شفافیت اطلاعاتی، افزوده شدن صورت عملکرد سپردههای سرمایهگذاری و صورت تغییرات حقوق صاحبان سهام بارزترین وجوه افتراق صورتهای جدید با نمونه قبلی است. صورت تغییرات حقوق صاحبان سهام در استانداردهای بینالمللی وجود دارد که ما در ایران آن را ارائه نمیکردیم. این صورت اقلامی همچون سرمایه، اندوخته، سود تقسیمی و غیره را در بخشی جداگانه اعلام میکند. اکنون این صورت محل اختلاف نیست. چراکه اقلامی که پیشتر در یادداشتها میآمد، اکنون در این صورت آمده است. اختلافنظر سازمان حسابرسی و بانک مرکزی روی صورت عملکرد سپردههای سرمایهگذاری است. چراکه این صورت مالی جدید در استانداردهای ما پیشبینینشده است.

وی درباره استانداردهای بینالمللی نیز گفت: خارجیها نسبت به عملیات بانکی ما هنوز هم دچار ابهام هستند. آنها از مدل کسبوکار بانکداری بدون ربای ما اطلاع چندانی ندارند. البته گاهی ایراد از ترجمههای ما است که باعث گمراهی میشود. این صورت مالی حداقل نشان میدهد که بانک بهعنوان وکیل سپردهگذاران چگونه رفتار کرده است.

شمس احمدی افزود: صورت سودوزیان قبلی عملاً دوتکه شده است و اگر این صورت در قالب یادداشتهای همراه میآمد، مشکلی ایجاد نمیشد. اما چون به شکل یک صورت جداگانه آمده است، به محل اختلاف تبدیلشده است.

عضو کمیته استانداردهای جامعه حسابداران رسمی ایران در پاسخ به این پرسش که بهعنوان یک حسابرس، آیا ارائه صورت عملکرد سپردههای سپردهگذاری را مفید میدانید؟، تصریح کرد: ازآنجاییکه  برای سهامداران و سپردهگذاران مهم است که بدانند چه بر سر پولشان آمده است و پولی از هیچکدام یک از طرفین بهطرف دیگر منتقل نشده است بنابراین زمانی که عملکرد بانک در قبال سهامداران و سپردهگذاران بهصورت مجزا بیان شود، در تصمیم خرید سهام آن و کسب دریافت سود سپردهگذاران در انتهای سال موثر است و هردو طرف خواهان جلوگیری از انتقال ثروتاند و این صورت به شفافیت هرچه بیشتر قضیه مذکور کمک میکند.

شمس احمدی در پاسخ به این پرسش که آیا سایر حسابرسان همچنین نظری راجع بهصورت عملکرد سپردههای سرمایهگذاری دارند؟،  گفت: برخی به این دلیل که این دو صورت جدید است و علیالخصوص صورت عملکرد سپردههای سرمایهگذاری در استانداردهای حسابداری ایران نیامده است، تاکنون از اظهارنظر روی آن خودداری کردهاند.

وی ادامه داد: گروه دیگری هم معتقدند که طبق دستورالعمل بانک مرکزی باید روی این صورتها نیز اعلام نظر کنند. ما در استانداردهای خود چیزی به نام صورتهای مالی نمونه نداریم. نمونهای هم که در استاندارد آمده توضیح دادهشده است که صرفاً اینیک نمونه است. بنابراین ایراد این نمیتواند باشد که صورتهای نمونه جدید با نمونه سازمان حسابرسی متفاوت است. چون آن صورت نمونه سازمان هم جزئی از استاندارد نیست.

عضو جامعه حسابداران رسمی در پاسخ به این سوال که با نزدیکی به  فصل مجامع  دیگر فرصتی برای اختلافنظر نیست  و بنابراین راهحل مدنظر شما چیست؟، گفت:در گزارشهای حسابرسی خارج از کشور، حسابرس دربند مقدمه اشاره میکند صورتهای مالی شامل ترازنامه، سود و زیان، سود و زیان جامع و صورت تغییرات در حقوق صاحبان سهام را حسابرسی کرده است. اما در اظهارنظر فقط به ترازنامه تحت عنوان صورتوضعیت مالی، سودوزیان تحت عنوان صورت عملکرد مالی و صورت جریان وجه نقد اشاره میکند.

وی ادامه داد: ما صورت عملکرد مالی را دو قسمت کردهایم و میتوانیم دربند مقدمه صورت عملکرد سپردههای سرمایهگذاری را نامبرده ولی در بخش اظهارنظر آن را نیاوریم. یعنی حسابرس در اظهارنظر مشکل پیدا نمیکند و به همان شکل قدیم رفتار میکند.

شمس احمدی در پاسخ به این پرسش که دلیل مخالفت با ارائه صورت عملکرد سپردههای سرمایهگذاری بازهم چندان مشخص نیست. مگر اقلام تشکیلدهنده این صورت، همان اقلامی نبودهاند که پیشتر در صورتهای قدیم بیان میشدند؟، اظهار داشت: اقلام تشکیلدهنده صورت عملکرد سپردههای سرمایهگذاری درگذشته شفاف بیان نمیشد و در صورت سود و زیان بهطور صریح مشخص نشده بود.

وی افزود: بعضی معتقدند اینیک صورت جدید است و چون اسمی از آن در استانداردها نیامده است، نمیتوان روی آن اظهارنظر کرد. اما من معتقدم این صورت جدید نیست و همان سود و زیان قدیم است که دوتکه شده است.

عضو جامعه حسابداران رسمی در پاسخ به این پرسش که بهعنوان عضو کمیته استانداردهای جامعه حسابداران رسمی ایران و کمیتههای تخصصی بورس، نظر شما در رابطه با افزودن مقررات بانک مرکزی پس از ذکر استانداردها، دربند اظهارنظر حسابرسان چیست؟، گفت: صحیح آن است که اظهارنظر حسابرس طبق استانداردهای حسابداری باشد ضمن اینکه این صورتها ازنظر من مغایرتی با استانداردها ندارد. این پیشنهاد هم قابلاجراست که حسابرسان دربند جداگانهای بیان کنند که صورتهای مالی طبق مقررات بانک مرکزی نیز تهیهشده است.

عضو کمیته استانداردهای جامعه حسابداران رسمی ایران اظهار داشت: بههرحال همه موارد که در استانداردهای حسابداری گنجانده نشده است. مثلاً روش و نرخهای ذخیره گیری و یا اقلام مشاع و غیر مشاع طبق دستورالعمل بانک مرکزی تدوینشده است.

شمس احمدی ادامه داد: استانداردهای ما بیان میکند ذخیره مطالبات مشکوکالوصول باید کاملا لحاظ شود. نرخهای دستورالعمل بانک مرکزی مثلاٌ در حوزه محاسبات ریسکها ممکن است با استانداردها متفاوت باشد ولی ما اکنون وارد محتوا نمیشویم.

وی افزود: نکته مهم فعلی این است که باید اقلام مهمی مثل ریسک در فرمهای جدید افشا شوند اما در خصوص کیفیت افشا، نظرات متفاوت است و باید طبق رهنمودهای بازل و مقررات بانک مرکزی با آنها برخورد شود. پس آنچه اکنون مهم است، شکل و درواقع ارائه اطلاعات است این صورتها به استانداردهای دنیا نزدیکتر بوده و از نمونه قبلی کاملتر است.

عضو جامعه حسابداران رسمی درباره نقش حسابرسان بخش خصوصی در موقعیت فعلی، گفت: سازمان حسابرسی بهعنوان استاندارد گذار نظر خودش را میدهد اما جامعه حسابداران رسمی که حسابرسان بخش خصوصی تحت پوشش آن هستند، باید به ارائه بیانیه و رهنمود در این زمینه اقدام کند. درواقع اعلام کند که حسابداران چگونه میتوانند روی این صورتهای مالی نمونه اظهارنظر بکنند.

وی با بیان اینکه، بههرحال ما باید از جایی شروع کنیم و باید ترس از IFRS را کنار بگذاریم، افزود: اکنون زمانی است که همه شرکتها باید به سمت این استانداردها بروند. اولویت هم فعلا شکل صورتهای مالی استاندارد است. هماکنون قضیه صورتهای مالی بانکها در فصل مجامع واقعشده و درهرحال اقدام بانک مرکزی فتح باب بسیار خوبی در این زمینه بوده است و ارزشافزوده صورتهای مالی منتشره جدید نسبت به صورتهای قبلی بانکی و حتی صورت مالی پیشنهادی سازمان حسابرسی و سازمان بورس برای بانکها بیشتر است و به استانداردهای دنیا هم نزدیک است.

از طرفی مغایرتی با استانداردهای داخلی ما ندارد و برای تمامی استفادهکنندگان محتوای اطلاعاتی و شفافیت بیشتری را به ارمغان میآورد.