رتبه 84 ایران در فهرست جدید کشورهای شاد

به دلیل آنکه پایداری سیاره ما، زمین، بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته، شاخصی تعریف شده است به نام شاخص سیاره شاد (HPI) که میزان کیفیت زندگی انسانها را در دنیای امروز با شاخصهایی بیش از ثروت، شادی و رفاه میسنجد. این شاخص ردپای مخرب انسانها بر محیط زیست را نیز در نظر میگیرد و اعتقاد دارد که کیفیت زندگی انسانها بدون وجود زمین پاک معنا ندارد.

اگرچه در دنیا شاخصها و گزارشهای زیادی برای اندازهگیری میزان رفاه، سلامتی، آزادی و ثروت وجود دارد که هر کدام، کشورها را براساس معیارهای معینی در موارد مختلف رتبهبندی میکنند که از جمله آنها میتوان به شاخص زندگی بهتر، ارزیابی توسعه پایدار اقتصادی و گزارش جهان شاد اشاره کرد، اما از سال 2009 شاخص جدیدی به نام شاخص سیاره شاد (HPI) توسط بنیاد اقتصاد نوین (NEF) تعریف شده که معیارها را درکنار هم ارزیابی میکند. این بنیاد در واقع یک اتاق فکر پیشرو در بریتانیا است که برای ترویج عدالت اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی تلاش میکند و هدفش تغییر اقتصاد به سود مردم و سیاره زمین است. این شاخص در واقع دو معیار شادی و سلامتی را با توجه به استانداردهای پایداری کره زمین و محیط زیست که در هر کشوری رعایت میشوند در نظر میگیرد. در این شاخص مشخص میشود که در کدام کشورها مردم در کنار شاد بودن و امید به زندگی بیشتر، با کمترین میزان تخریب محیط زیست زندگی میکنند. این شاخص اولین بار در سال 2009، سپس در سال 2012 منتشر شد و امسال یعنی در سال 2016 سومین و کاملترین نسخه از این شاخص منتشر شده است که 140 کشور دنیا را رتبهبندی کرده است.

ایران در رتبهبندی سال 2016 از میان 140 کشور رتبه 84 را به خود اختصاص داد و سال 2012 از میان 151 کشور رتبه 77 را کسب کرده بود. البته در این گزارش اشاره شده است که به دلیل تغییر روشها و منابع اطلاعاتی رتبه کشورها در سالهای مختلف با یکدیگر قابل مقایسه نیستند. بهطور مثال در اندازهگیری شاخص سال 2012، معیار «پیامد نابرابری» مورد ارزیابی قرار نگرفته بود. در رتبهبندی سال 2016، ایران بهترین رتبهاش را در معیار امید به زندگی گرفته است. سن امید به زندگی در ایران 74/8 سالگی است و رتبه ایران در این معیار 52 است. رتبه رفاه در ایران، 101 است و رتبه اثرات مخرب زیستمحیطی و پیامد نابرابری به ترتیب 74 و 81 هستند.

جالب است که بر خلاف تصور، 10 کشور اول در این رتبهبندی، کشورهای غربی ثروتمند یا کشورهای شمال اروپا که به شیوههای مدرن زندگی خودشان افتخار میکنند، نیستند. بلکه 10 کشور برتری که مردمانش توانایی زندگی خوب و پایدار را دارند، کشورهای آمریکای لاتین و آسیا-اقیانوسیه هستند. کاستاریکا برای سومین بار با امتیاز 44/7 در صدر این رتبهبندی قرار گرفت و شادترین و پایدارترین کشور دنیا شد. شبکههای اجتماعی قوی، سرمایهگذاری برای تحصیل و سلامت و ارتباط قوی و عمیق با طبیعت و استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر از دلایل پیشی گرفتن این کشور نسبت به کشورهای ثروتمند است. بعد از آن، مکزیک، کلمبیا، وانواتو، ویتنام، پاناما، نیکاراگوئه، بنگلادش، تایلند و اکوادور به ترتیب رتبههای 2 تا 10 را به خود اختصاص دادهاند. نروژ که در آن امید به زندگی و رفاه در بالاترین میزان قراردارد، به دلیل اثرات مخرب زیستمحیطی بسیارش که سه برابر بیشتر ازظرفیت زمین برای رسیدن به پایداری است، رتبه 12 را به خود اختصاص دادهاست. همچنین آمریکا یکی از کشورهایی است که بیشترین ردپای تخریب محیط زیست را دارد.

روش اندازهگیری شاخص

اطلاعات مورد استفاده در این رتبهبندی، از منابعی قوی مانند سازمان ملل متحد، نظرسنجی گالوپ و شبکه جهانی آلایندههای بشری بهدست آمده و در نهایت 140 کشور اطلاعاتشان قابل دسترسی و مطالعه بودهاست. چهار معیار اصلی که در این شاخص مورد مطالعه قرار گرفتهاند به این شرح هستند:

رفاه: میزان رضایت شهروندان هر کشور از کل وضعیت زندگیشان است که به آنها از صفر تا 10 امتیاز دادهشده است. 45 کشور امتیازشان بیشتر از 6 شده است که این یعنی رفاه خوبی دارند. 42 کشور در وضعیت متوسط رفاهی هستند و امتیاز بین 5 تا 6 را به دست آوردهاند. 53 کشور امتیازشان کمتر از 5 است که وضعیت رفاهی چندان خوبی ندارند. امتیاز ایران در معیار رفاه 4/6 است.

امید به زندگی: تعداد سالهایی است که هر نفر امید دارد که زندگی خواهد کرد. این معیار با تعداد سالهای سن بیان میشود. 50 کشور امید به زندگیشان بیش از 75 سال است، 55 کشور بین 65 تا 75 سال است و 35 کشور امید به زندگیشان 65 سال یا کمتر است. میزان امید به زندگی در ایران 74/8 سال است.

پیامدهای نابرابری: این معیار نشان میدهد که توزیع امید به زندگی و رفاه در یک کشور چقدر نابرابر است. این معیار بهصورت درصد بیان میشود و هرچقدر درصد آن کمتر باشد، یعنی نابرابری کمتر است. در این معیار، در 38کشور جهان کمتر از 15درصد، 62 کشور 15 تا 30 درصد و 40 کشور بیشتر از 30درصد نابرابری وجود دارد. در ایران 23درصد نابرابری وجود دارد.

اثر مخرب زیستمحیطی: میانگین تاثیر مخرب هر شهروند بر محیط زیست کشورش است. این معیار با واحدی به نام میانگین هکتار جهانی (gha) بیان میشود و منظور از آن یک هکتار از زمینی حاصلخیز است که میزان متوسطی از محصول را در هر سال عرضه میکند. در 42 کشور سرانه اثر مخرب زیستمحیطی 1/73 هکتار جهانی یا کمتر بوده است. در 46کشور سرانه اثر مخرب زیستمحیطی بین 1/73 و 3/46 هکتار جهانی بوده و در 52 کشور سرانه اثرات مخرب بیش از 3/46 هکتار جهانی بوده است. به عبارت دیگر 52 کشور بیش از دوبرابر ظرفیت زمین، باعث تخریب آن میشوند. سرانه ردپای مخرب ایرانیها بر محیط زیست کشورشان 2/8 هکتار جهانی است.

در نتیجه، امتیاز شاخص سیاره شاد از حاصل ضرب سه عدد رفاه، امید به زندگی و پیامد نابرابری، تقسیم بر سرانه اثر مخرب زیستمحیطی به دست میآید.