قطب لیتیوم جهان می‌شویم

درآمد میلیون دلاری

بولیوی چشمانداز جذابی را برای صنعت لیتیوم خود ترسیم کرده است، «درآمد میلیون دلاری از راه استخراج و صدور لیتیوم تا سال ۲۰۲۰میلادی» چنین هدفی برای دومین کشور فقیر امریکای لاتین بلندپروازانه به نظر میرسد، به هر حال این کشور شروع به حمل لیتیوم به چین از طریق کشتی کرده و این نخستین قدمی است که در این مسیر برداشته تا به آرزوی خود جامه عمل بپوشاند. بولیوی انتظار دارد به صادرکننده شماره یک مادهای تبدیل شود که در ساخت ابزارهای «هایتک» و با فناوری بالا مانند تلفنهای همراه و خودروهای برقی به کار رفته و جزئی جداییناپذیر در تولید آنها به شمار میرود. لیتیوم در صنعت داروسازی نیز کارآیی دارد.

نگاهی به بولیوی

بولیوی پس از گویانا فقیرترین کشور امریکایی جنوبی است و کارشناسان، قوانین امپریالیستی نیروهای خارجی را از زمان کشف قاره امریکا، عامل این وضعیت میدانند. بولیوی از نظر منابع طبیعی غنی است و غیراز معادن مشهورش دارای دومین میدان گاز طبیعی در امریکای جنوبی پس از ونزوئلاست. ۵۵ درصد مردم بولیوی از تبار سرخپوست، ۳۰ درصد دورگه سرخپوست و سفیدپوست و ۱۵ درصد سفیدپوست هستند. میزان فقر در بولیوی ۵۳ درصد عنوان شده است. مجموع تولید ناخالص ملی آن در سال ۲۰۰۲میلادی، ۹/۷ میلیارد دلار است. استخراج معادن و هیدروکربنها ۱۰ درصد و کارخانهها کمتر از ۱۷ درصد تولید ناخالص ملی بولیوی را تشکیل میدهند.

رشد اقتصادی این کشور حدود ۵/۲ درصد در سال و نرخ تورم آن در سال ۲۰۰۲میلادی بین ۳ تا ۴ درصد و در سال ۲۰۰۱میلادی کمتر از یکدرصد بود. نخستین عامل موثر در رکود اقتصادی بولیوی کاهش چشمگیر قیمت نقره در سال ۱۹۸۰میلادی بود که یکی از مهمترین منابع درآمد بولیوی در صنایع معدنی به شمار میرفت. عامل دوم پس از جنگ سرد در اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰میلادی بود، در این زمان کشورهای غربی که در گذشته به دلیل روی کار بودن یک رژیم با اقتصاد آزاد به این کشور کمک مالی میکردند، کمکهای خود را قطع کردند. عامل سوم ریشهکن کردن محصولات کوکا از سوی ایالات متحده بود که ۸۰ درصد تولید کوکائین جهان را تامین میکرد. کاهش تولید کوکا باعث کاهش فوقالعاده درآمد کشور بولیوی به ویژه کشاورزان شد.

چرا بولیوی نمیتواند امیدوار باشد؟

و حالا بولیوی با هدف شروع استخراج لیتیوم، ۱۰ تن کربنات لیتیوم را به صورت آزمایشی استخراج و صادر کرد اما با قیمت ۷۰ هزار دلار که بیشتر به یک معامله نمادین شبیه است تا عبور از یک بحران مالی، انتظار میرود رقم آن تا سال ۲۰۲۰میلادی به میلیونها دلار برسد. لیتیوم بیشتر به عنوان نفت سفید شناخته میشود و در صنعت امروز عنصری مهم در باتریهای شارژی به شمار میآید، بنابراین بولیوی با بهرهبرداری از این کارکرد لیتیوم میتواند به آینده خود امیدوار باشد چون این کشور بیشترین ذخایر شناخته شده لیتیوم را دارد، اما قبل از فکر کردن به صادرات گسترده، مشکلات زیادی در این مسیر وجود دارد که باید برطرف شود.

جنیفر بیتز، تحلیلگر راهکارهای مدیریت ریسک در انگلیس اعتقاد دارد زیرساختهای ابتدایی، محیط پرچالش از نظر قانونی و تردید درباره امنیت سرمایهها در این سرزمین محصور در خشکی به احتمال موانعی را برای سرمایهگذاران ایجاد خواهد کرد. وی ادامه میدهد: این کشور با مشکلاتی مانند فقر، ناآرامی اجتماعی و تولید مواد مخدر دست به گریبان است و علاوه بر این چالشها نوع لیتیومی که در بولیوی استخراج و تهیه میشود نیاز به منبع ثابتی از مواد شیمیایی برای فرآوری آب شور دارد این در حالی است که حملونقل مواد شیمیایی با توجه به امکانات محدود منطقه با مانع روبهرو است، همچنین جلگههای نمک این کشور نرخ تبخیر پایینتری نسبت به ۳ تولیدکننده دیگر لیتیوم در جهان یعنی شیلی، استرالیا و آرژانتین دارند. بیتز در نهایت نتیجه میگیرد: شاید مسئله اساسی برای بولیوی این است که با وجود چالشهای سیاسی و اقتصادی، سرمایهگذاران خارجی را متقاعد کند این کشور محل امنی برای سرمایهگذاری است. به هر حال مقامات بولیویایی همچنان امیدوارند و میگویند که از حالا تا سال ۲۰۱۸میلادی قصد دارند ۷۹۰میلیون دلار برای این پروژه سرمایهگذاری کنند تا صنعت لیتیوم این کشور را توسعه دهند آنها همچنین گفتهاند که بین سالهای ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۴میلادی، ۱۱۵ میلیون دلار دراین زمینه سرمایهگذاری کردهاند. درباره صادرات نیز بولیوی قصد دارد تا سال ۲۰۲۱میلادی، ۱۰ هزار تن لیتیوم کربنات و ۱۶۸۰۰۰ تن کلرید پتاسیم را با کشتی صادر کند.

دنیا از لیتیوم بولیوی صرفنظر میکند؟

با شرحی که گذشت به نظر میرسد چندان نباید به محقق شدن رویای بولیوی امیدوار بود و دنیا باید دستکم فعلا از بهرهمند شدن از لیتیوم بولیوی صرفنظر کند اما محمدرضا خالصی، دکترای مهندسی مواد و متالورژی و دبیر انجمن مهندسی معدن ایران در گفتوگو با صمت به این نکته اشاره میکند که فناوری در دنیای امروز به سمتی میرود که هر چه بیشتر به مادهای معدنی مانند لیتیوم نیازمند میشود، بنابراین نمیتوان از منبعی غنی همچون بولیوی به همین راحتی صرفنظر کرد. وی در ادامه توضیح میدهد: ما برای باتریهای لیتیومی که انرژی اتومبیلهای هیبریدی را تامین میکنند و همچنین برای تغذیه صنایع مربوط به انرژیهای پاک که در جهان در حال توسعه هستند، به لیتیوم نیاز داریم و شاید بتوان گفت همان نقشی که نفت در قرن ۱۹میلادی در رشد صنعت ایفا کرد، عناصری مانند لیتیوم در قرن ۲۱میلادی ایفا میکنند.

مهمترین دغدغهای که درحالحاضر در خودروهای هیبریدی و ذخیرهسازی انرژی در آنها وجود دارد، کمبود منابع لیتیومی و گران بودن این ماده معدنی است. حالا وقتی ذخیرهای از چنین ماده مهمی در نقطهای از دنیا وجود دارد، از آن صرف نظر نمیشود؛ یعنی بولیوی باید به یکی از منابع تامین لیتیوم دنیا تبدیل شود. خالصی درباره موانع تولید و انتقال لیتیوم در مقایسه با کشورهای صادرکننده توضیح داد: نمیتوان به دلیل نبود امنیت سیاسی، ضعف اقتصادی و سایر مسائل اینچنینی به ذخایر لیتیوم دست نیافت. اگر مادهای در سراسر جهان مورد نیاز باشد هم بر سر آن امکان جنگ است و هم امکان صلح. در هر صورت به نظر من بولیوی در آینده به طور حتم به یکی از قطبهای لیتیوم تبدیل میشود. وی ادامه داد: بدترین حالت شکل گرفتن یک دولت دیکتاتور اما مقتدر است که بتواند این مسئله را به سرانجام برساند، البته شاید درحالحاضر سایر کشورهای دارنده لیتیوم نیاز صنایع جهان را تامین میکنند، اما در بلندمدت منطق بازار نمیپذیرد یک ذخیره بزرگ از مادهای معدنی در جهان وجود داشته باشد و از آن استفاده نشود، علاوه بر این کشور دارنده لیتیوم هم میخواهد به پولی که به این کشور از راه صادرات وارد میشود، دسترسی پیدا کند.