جهانی شدن دیجیتالی؛ دوره تازه اقتصاد

این رویای خوش شرکتهای چندملیتی و غولهای اقتصادی ادامه داشت تا اینکه دیجیتالی شدن اقتصاد، تمام معادلات آنها را برهم زد. با ورود اینترنت به دنیای تجارت، هزینه ارتباطات و معاملات بین کشورها کاهش یافت و به شرکتهای کوچک و متوسط(SMEها) نیز اجازه داده شد با مشتریان و عرضهکنندگان در سایر کشورها ارتباط برقرار کنند.

به این ترتیب، الگوی جهانی شدن در حال تغییر است. تجارتی که زمانی تحت سلطه کالاهای ملموس بود و تقریبا به اقتصاد پیشرفته و شرکتهای چندملیتی بزرگ آنها محدود میشد، با ایجاد و توسعه گردش دیتاهای جهانی و پلتفرمهای دیجیتال در بین کشورهای در حال توسعه و SMEها شکل جدیدی از جهانی شدن اقتصاد رونمایی شد. به این ترتیب، جهانی شدن که مقرر بود بهطور انحصاری از سوی دولتها، شرکتهای بزرگ چندملیتی و موسسات مالی بزرگ اجرا شود، امروزه تحت تاثیر ایدههای صنعتگران، کارآفرینان، توسعه دهندگان نرمافزار، کسب و کارهای کوچک و حتی افراد قرار گرفته که میتوانند بهطور مستقیم و با دسترسی به پلتفرمهای دیجیتال در این روند جهانی شدن اقتصاد شرکت کنند.

در سال 1990 که همزمان با سالهای ابتدایی ظهور اینترنت بود و تعداد گردشگران بینالمللی 435میلیون نفر برآورد میشد، ارزش گردش جهانی کالا، خدمات و امور مالی به پنج هزار میلیارد دلار میرسید که معادل 24درصد GDP جهان بود. اما 24 سال بعد یعنی در سال 2014 ارزش گردش کالا، خدمات و امور مالی ردوبدل شده در سرتاسر جهان به 30هزار میلیارد دلار رسید که معادل 39درصد از GDP جهان بود و تعداد گردشگران از مرز 1/1 میلیارد نفر فراتر رفت. بدون شک این گسترش تجارت و ارتباط مردمی سرتاسر جهان در توسعه اینترنتی در جهان امروز ریشه دارد. پژوهشهای انجام شده از سوی موسسه تحقیقاتی مک کینزی نشان میدهد با گردش جهانی کالا، سرمایهگذاری مستقیم خارجی و دیتا GDP فعلی جهان در مقایسه با آن زمان که گردش دیتایی در جهان وجود نداشت، حدود 10درصد افزایش یافته است.

ارزش این جریان تنها در سال 2014 معادل 7/8 هزار میلیارد دلار و سهم گردش دیتا از آن 2/8 هزار میلیارد دلار بود. تغییرات اخیر در گردش کالا باعث شده اثر آن بر رشد اقتصادی به مراتب بیشتر از جریان سنتی کالاها باشد؛ چرا که با ارتقای بهرهوری و ایجاد بازارهای کارآمدتر در ابعاد جهانی، به رشد اقتصادی بالاتری دست خواهیم یافت. این گزارش نشان میدهد کشورهایی که شبکههای تجاری و گردش دیتای بیشتری دارند، نسبت به کشورهایی که این امکان را ندارند، از گردش کالاها منفعت بیشتری میبرند. با این حال، گردش دیتا به کشورهایی که در پیرامون شبکههای دیجیتالی تجاری جهان هستند، منافع اقتصادی بیشتری میدهد.

پایان دوره گردش سنتی کالاها، خدمات و امور مالی

حجم تجارت جهانی کالا برای دو دهه تقریبا دو برابر سریعتر از GDP جهانی رشد کرد بهطوری که شرکتهای چندملیتی بزرگ زنجیره تامین خود را گسترش داده و مراکز تولید در کشورهای با نیروی کار ارزان تاسیس کردند. در این دوران، مبادله جهانی کالا که در سال 1986 حدود 13/8 درصد GDP جهان بود به 26/6 درصد در سال 2008 در آستانه رکود بزرگ افزایش یافت. پس از یک کاهش شدید و کوتاهمدت در دوران رکود مالی بزرگ جهان، گردش کالاهای تجاری آهستهتر از GDP جهان در سالهای اخیر رشد کردند. تحلیل این موسسه نشان میدهد ضعف تقاضا و کاهش قیمت کالاها 75 درصد در کاهش تجارت نقش داشت. این کاهش تجارت در هر دو بخش کالاهای نهایی و واسطهای مشهود بود، بنابراین تولیدکنندگان کالاهای نهایی تصمیم گرفتند به جای کاهش هزینه تولید و استفاده از نیروی کار ارزان قیمت، روی سرعت بخشیدن به توزیع محصولاتشان در بازار متمرکز شده و با کوتاه کردن زنجیره تامین به مصرفکننده نهایی نزدیکتر شوند.

علاوه بر گردش کالا در جهان، امور مالی نیز دچار چالشهایی شد. در جریان گردش مالی که شامل وام، سرمایهگذاری مستقیم خارجی و خرید سهام و اوراق قرضه است، با اتصال وامگیرندگان و پس اندازکنندگان از کشورهای مختلف، بازارهای مالی ملی باهم مرتبط میشوند. این توسعه گردش مالی باعث شده که بازارهای مالی از نیم تریلیون دلار در سال1980 به 11/9 هزار میلیارد دلار در سال 2007 رشد کند، با این حال در سال 2007 ثابت باقی مانده است. از آن زمان گردش مالی به کمتر از نصف مقدار قبلی خود یعنی 5/2 هزار میلیارد دلار در سال 2014 کاهش یافت. این وضعیت در گردش مالی جهانی باعث شد حجم وامهای اعطا شده و سرمایهگذاری مستقیم خارجی کاهش یابد و بازگشت به روزهای طلایی قبل از سال 2007 دور از دسترس باشد و در یک افق بلندمدت اجرایی شود.

آغاز دوره جدیدی از جهانی شدن دیجیتال

پس از یک دوره 20ساله که گردش کالا، خدمات و سرمایه در حال رشد بود تا 30هزار میلیارد دلار در سال 2007 معادل 53 درصد GDP جهانی بالا رفت اما پس از بحران 2008 تا 40 درصد افت کرد. جریان مالی نیز به شدت کاهش یافته و تنها تجارت خدمات رشد متوسطی داشت. اگر چه در سالهای اخیر این روند کاهشی جبران شد و گردش کالا، خدمات و سرمایه از نظر ارزش دلاری به سطح دوران قبل از رکود اقتصادی رسید؛ با این حال سهم آن از GDP جهان از مرز 39 درصد فراتر نرفت. بسیاری کارشناسان اقتصادی از این روند نزولی بهعنوان توقف جهانی شدن اقتصاد یاد کردند. اما در همین سال، با توسعه تجارت الکترونیک، جهانی شدن به جای ورود به یک عصر جدید، با گردش دیتا، انتقال اطلاعات، ایدهها و نوآوری بازتعریف شد. پلتفرمهای دیجیتال بازارهای جهانی کارآمدتر و شفافتری ایجاد کردند که در آن خریداران و فروشندگان پرت و دورافتاده با چند کلیک همدیگر را پیدا میکنند.

هزینههای نهایی نزدیک به صفر ارتباطات و معاملات دیجیتال امکانات جدیدی برای انجام کسبوکار از سوی شرکتهای کوچک یا حتی افراد در مقیاس جهانی فراهم میکند. پلتفرمهای دیجیتال کلید اصلی دوره جدیدی از جهانی شدن هستند. در طول دو دهه گذشته، بزرگترین شرکتها پلتفرمهای دیجیتال خود را برای مدیریت عرضه، ارتباط با مشتریان، فعال کردن ارتباطات داخلی و به اشتراکگذاری دیتاها برای کارمندان در سراسر جهان فراهم کردند. شرکتها مجموعه متنوعی از پلتفرمهای اینترنت عمومی که شامل سیستمهای عامل، شبکههای اجتماعی، پلتفرم رسانه دیجیتال، وبسایت تجارت الکترونیک و انواع بازارهای آنلاین است را برای اتصال به هر فردی در هر نقطهای به کار میگیرند. استفاده آنها از اتوماسیون و الگوریتم هزینههای نهایی اضافه کردن عملیات جدید را عملا به صفر میرساند و به بزرگترین پلتفرم اجازه میدهد تا صدها میلیون نفر از کاربران جهانی را حمایت کند. در حال حاضر کاربران به راحتی میتوانند از طریق این پلتفرمها جزئیات بیشتری در مورد محصولات، خدمات، قیمت و انتخابهای جایگزین را در هر جای جهان ببینند.

پویایی جهانی شدن با گردش جهانی دیتا در بین SMEها

گردش جهانی دیتا در وهله نخست متشکل از اطلاعات، جستوجوها، ارتباطات، معاملات، ویدئو و ترافیک درونسازمانی است و امروزه میتوان آن را در فرآیند تولید و توزیع محصولات تمام شرکتهای بزرگ و حتی SMEها دید. SMEها در سراسر جهان در حال استفاده از پلتفرمهای اینترنتی هستند تا خودشان را در مقابل یک پایگاه عظیم مشتری جهانی قرار داده و به صادرکننده تبدیل شوند. برای کسب و کارهای کوچک در جهان در حال توسعه، پلتفرمهای دیجیتالی یک راه برای غلبه بر محدودیت در بازارهای محلی آنها است و قابلیت SMEها برای رسیدن به مخاطبان جهانی بهطور قطع به رشد اقتصادی کشورها کمک خواهد کرد. فراتر از تجارت الکترونیک و مبادله کالا، پلتفرمهای دیجیتال هم برای اشتغال سنتی و افراد آزاد و مستقل شروع به ایجاد یک بازار کار جهانی کرده است. در حال حاضر 50درصد خدمات معامله شده در جهان در حال حاضر دیجیتالی انجام میشود.

دیجیتالی کردن مبادله سریع کالاهای مجازی مانند کتاب الکترونیکی، اپلیکیشنها، بازیهای آنلاین، فایلهای موسیقی MP3، نرمافزار و خدمات محاسبات ابری را در سراسر دنیا امکانپذیر میسازد. مخاطبان بسیاری از وبسایتهای رسانهای بزرگ از ملی به جهانی تغییر کردند. طیف وسیعی از رسانهها مانند گاردین و بیبیسی بیش از نیمی از ترافیک آنلاین خود را از کشورهای خارجی جذب میکنند. هر چند کشتیهای کانتینربر هنوز با همان شیوههای قبل محصولات را به بازارهای جهانی میبرند، با اینحال، مشتریان آنها را آنلاین سفارش داده، حرکت آنها با استفاده از کدهای دیجیتالی پیگیری شده و هزینه آنلاین پرداخت میشود. بررسیها نشان میدهد حدود 12 درصد کالاهای تجارت جهانی از طریق تجارت الکترونیک بینالمللی به وسیله پلتفرمهایی مانند Alibaba، Amazon،eBay،Flipkart و Rakuten انجام شده است.

اگرچه ابداعات و نوآوریها در صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات حاکی از شرایط مساعد عصر جدید جهانی شدن دیجیتال برای توسعه و پیشرفت است، با این حال کسب و کارهای فعال در این عرصه با چالشهایی مواجه هستند. برای نمونه، شرکتها میتوانند وارد بازارهای جدید شوند، اما تحت فشارهای قیمتگذاری، رقبای جهانی و مدلهای مخرب کسب و کار دیجیتال قرار خواهند گرفت و مجبور به حفظ دیتاهای خود در برابر جرائم اینترنتی خواهند شد. دانشآموزان میتوانند آنلاین از هر نقطه روی زمین آموزش ببینند، اما چشمانداز شغلیشان به روشنی دوران تحصیلشان نخواهد بود. حضور افراطی شبکههای اجتماعی آزاردهنده خواهد بود. با وجود اینکه نسخه امروزی جهانی شدن به شدت پیچیدهتر و سریعتر است، اما دنیای دیجیتال دستیابی به رشد را کوتاه خواهد کرد.