فرصت جدید پولسازی در بورس

در اطلاعیه منتشرشده، به شروع کار قراردادهای اختیار خرید و فروش سهام یا آپشن از روز یکشنبه 28 آذر اشاره شده است. این ابزار در شرایط کنونی تنها در بخش اختیار خرید و برای سهام سه شرکت ملی مس ایران، ایران خودرو و فولاد مبارکه فعال خواهد بود. فروش اختیار خرید اما، در ابتدای کار فقط توسط سهامدار عمده و صندوقهای سرمایهگذاری انجامپذیر است. پیش از این کارشناسان بازار سرمایه بارها به جای خالی ابزار نوینی که در بازارهای بینالمللی به وفور استفاده میشوند، در معاملات بورس تهران اشاره کرده بودند. در شرایط کنونی شروع به کار این ابزار میتواند علاوهبر ایجاد فرصت جدید برای کسب سودآوری در بازار سهام کشورمان به افزایش میزان تحلیلپذیری بازار سهام نیز کمک ویژهای کند. همچنین در فضای بورس تهران که در سالهای اخیر نوسانات شدیدی را تجربه کرده است، راهاندازی ابزار «اختیار معامله» میتواند قدرت پوشش ریسک سرمایهگذاران را به همراه آورد.

سازمان بورس در یک اقدام رو به جلو قصد دارد که معاملات اختیار سهام را از هفته آینده راهاندازی کند. بر اساس اطلاعیهای که بعد از ظهر روز سهشنبه از سوی سازمان منتشر شد، قراردادهای اختیار معامله سهام در بورس تهران با قراردادهای اختیار معامله خرید روی سهام پایه شرکتهای ملی صنایع مس ایران، فولاد مبارکه اصفهان و ایران خودرو، روز یکشنبه مورخ 28 آذرماه آغاز به کار میکند. کارشناسان بازار طی سالهای گذشته بارها به جای خالی ابزار معاملات قراردادهای آتی و اختیار در بازار سهام کشورمان اشاره کرده بودند. پیش از این امکان انجام معاملات آتی سکه وجود داشت. طی هفته جاری پس از راهاندازی معامله اختیار سکه اخباری از راهاندازی قراردادهای اختیار خرید برای سهام برخی از شرکتها نیز به گوش رسید. در نهایت نیز اخبار از شروع به کار معاملات اختیار خرید و فروش از یکشنبه هفته آینده حکایت داشتند.

امکان کاهش میزان ریسک سرمایهگذاری در سهام، افزایش میزان تحلیل بازار و برآورد انتظارات بازار از آینده سهام از جمله این موارد است. در این میان فضای معاملاتی برای کسب سود بیشتر نیز وجود خواهد داشت. فراهم آوردن فضایی برای عدهای که قصد کسب سودهای بیش از حد معمول دارند میتواند ریسک نوسانات بالا را از سوی این افراد در سهام پایه کم کند. علاوهبر این نگاه تحلیلی به آینده و همچنین انتظار برای حرکت سهام در دوره میانمدت میتواند مانع از جولان این دسته از سرمایهگذاران در حالت معمول سهام شود. در ادامه به ارائه خلاصهای از قوانین معاملاتی و همچنین ساز و کار معاملات آتی خواهیم پرداخت. این گزارش بر مبنای موارد بیان شده از سوی سازمان بورس بهصورت خلاصه مطرح میشود.

شروع به کار قراردادهای اختیار خرید

به گزارش روابط عمومی بورس تهران قراردادهایی که از روز یکشنبه راهاندازی میشوند از نوع اختیار خرید بوده و سرمایهگذاران میتوانند فقط نسبت به اخذ موقعیت خرید در نمادهای ایجاد شده اقدام کنند و اخذ موقعیت فروش تنها به منظور بستن موقعیتهای خرید قبلی اخذ شده، امکانپذیر خواهد بود. بر این اساس سبک اعمال قراردادها از نوع اروپایی بوده، به این معنا که فقط در سررسید قابلیت اعمال خواهند داشت. همچنین نحوه اعمال قراردادها بهصورت غیرخودکار است. به این ترتیب که دارندگان موقعیت بازخرید در صورت تمایل به اعمال باید درخواست اعمال خود را از طریق کارگزار مربوطه و مطابق با قرارداد مشتری-کارگزار، به اتاق پایاپای اعلام کنند. در ضمن تسویه در قراردادهای اختیار معامله سهام به سه صورت صرفا نقدی، اول نقدی بعد فیزیکی و صرفا فیزیکی امکانپذیر است. در دوره سه ماه اول آغاز معاملات قراردادهای اختیار معامله و در راستای کمک به توسعه بازار قراردادهای اختیار معامله سهام، کارمزد همه ارکان بهجز کارگزار، صفر در نظر گرفته شده است. سرمایهگذاران محترم میتوانند برای کسب اطلاعات بیشتر به دستورالعمل قراردادهای اختیار معامله سهام مصوبه 17/ 09/ 1395 هیاتمدیره سازمان بورس و اوراق بهادار مراجعه کنند.

بر اساس اطلاعیه سازمان امکان معامله قراردادهای اختیار خرید در بازار وجود خواهد داشت و تا اطلاع ثانوی قراردادهای اختیار فروش شروع به کار نخواهد کرد. قراردادهای اختیار خرید میان فروشندگان این قراردادها و خریداران منعقد میشود. بر اساس قواعد کنونی بهنظر میرسد تنها نهادهای حقوقی مانند صندوقهای سرمایهگذاری و همچنین شرکتهای کارگزاری میتوانند در نقش فروشنده اختیار خرید سهام فعال باشند. این فروشندگان وجهی را بهعنوان وجه تضمین که بر اساس دستورالعمل صادره از بورس تعیین میشود، در نظر خواهند گرفت. بر اساس قواعد کنونی به نظر میرسد تنها نهادهای حقوقی مانند سهامداران عمده و صندوقهای سرمایهگذاری میتوانند در نقش فروشنده اختیار خرید سهام فعال باشند. این فروشندگان مبلغی را به عنوان وجه تضمین که بر اساس دستورالعمل صادره از بورس تعیین میشود، در نظر خواهند گرفت. بر اساس اظهارنظر مسوولان این مبلغ مطابق با نمونههای جهانی در صورتی که نقدی باشد معادل 100 درصد تعهدات فروشنده اختیار است در دیگر موارد مانند اوراق مشارکت و همچنین توثیق سهام نیز باید ریسک نقدشوندگی در نظر گرفته شود؛ در نتیجه مبلغ تضمین بیشتر خواهد بود.

این وجه تضمین برای موقعیت فروش قرارداد اختیار معامله خرید برابر است با مبلغ حاصل از فروش قرارداد اختیار به علاوه A درصد قیمت پایانی لحظهای سهم پایه ضربدر اندازه قرارداد منهای مقدار در زیان بودن قرارداد اختیار معامله. از طرفی وجه تضمین اولیه نباید از مبلغ حاصل از فروش قرارداد اختیار به علاوه B درصد قیمت اعمال ضربدر اندازه قرارداد کمتر باشد. از طرفی خریدار این موقعیت مبلغی را بابت خرید این قراردادها میپردازد. (درصدی از قیمت سهام) در این میان تا تاریخ سررسید امکان بستن موقعیت اختیار خرید با معامله این اختیار وجود خواهد داشت، در نتیجه موقعیت باز اختیار خرید سهم مورد نظر به خریدار جدید منتقل میشود. در ادامه مثالهایی از روند انجام این معاملات در بازار آورده شده است. در این مثالها به امکان کسب سود بیشتر و همچنین کاهش میزان ریسک سرمایهگذاری در سهام اشاره شده است. علاوهبر این دو موضوع برآورد انتظارات و تحلیل بازار میتواند به افزایش عمق بازار کمک کند. در نتیجه میزان تحلیل نیز با افزایش عمق بازار بیشتر خواهد شد. رشدهای بیش از حد قیمت یک سهم در حالیکه قیمت قراردادهای آتی بیانگر انتظار رشدهای کمتر این سهم است میتواند بر قیمت سهم فشار وارد کند. این موضوع مانع از جولان هیجانات ممتد در بازار سهام خواهد شد.

مکانیزم معاملاتی اختیار خرید و فروش سهام

برای مثال سرمایهگذاری اختیار خرید 10هزار سهم از یک شرکت را در قیمت توافقی 100تومان با سررسید 2 ماهه خریداری میکند. حال بهازای این خرید، بهعنوان مثال سرمایهگذار مبلغ 50 هزار تومان بهعنوان وجه اولیه پرداخت میکند (به ازای هر سهم 5 تومان). درصورتیکه در زمان قرارداد قیمت سهم پایه 110 تومان باشد، سرمایهگذار میتواند با اعمال قرارداد خود سودی معادل 100 هزار تومان را کسب کند. فرض کنید در روز عقد این قرارداد قیمت پایه هر سهم معادل 100 تومان باشد. حال اگر سرمایهگذار بخواهد با سرمایه اولیه (50 هزار تومان) سهام این شرکت را در معاملات عادی روزانه بازار خریداری کند تنها میتوانست 500 سهم را به پرتفوی خود اضافه کند. در نتیجه سودی که در تاریخ سررسید و با قیمت بازاری سهم (110 تومان فرضی) تنها سود 5 هزار تومانی به سرمایهگذار میرسید. بر این اساس این ابزار امکان کسب سودهای بیش از حد معمول مطابق با میل فعالان بازار را فراهم میکند. درصورتیکه قیمت پایانی سهم در سررسید از قیمت توافقی قرارداد کمتر باشد، وجه پرداخت اولیه از سوی خریداری اختیار خرید نزد فروشنده باقی خواهد ماند.

از سوی دیگر با افزایش تعداد قراردادها میتوان برآوردی از روند انتظارات بازار به دست آورد. البته این موضوع نیازمند تکمیل شدن فرآیند معاملات قراردادهای اختیار با امکان انجام معامله قراردادهای فروش است. در این شرایط خریدار اختیار فروش سهام برای مثال قبل در قیمت 100 قرارداد را منعقد میکند. بابت انعقاد قرارداد 10 تومان هزار سهمی از این شرکت مبلغ 3 هزار تومان را پرداخت میکند. حال درصورتیکه قیمت سهم در تاریخ سررسید قرارداد 90 تومان باشد، خریدار اختیار فروش سهام میتواند با اعمال آن سود معادل 100 هزار تومان را کسب کند. از طرفی درصورتیکه قیمت سهم از بیش از قیمت توافقی قرارداد باشد مبلغ اولیه پرداختی نزد فروشنده خواهد ماند. در این شرایط بازار میتواند تحلیل مناسبی را از روند آتی قیمت سهم داشته باشد؛ درصورتیکه قیمت قراردادهای اختیار از قیمتهای روزانه سهم پایه کمتر باشد، در نتیجه انتظار برای کاهش قیمت سهم وجود دارد. خرید و فروش قراردادهای اختیار خرید و اختیار فروش سهام افزایش تحلیل فعالان بازار را به دنبال خواهد داشت و میتواند شدت نوسانات را کنترل کند.

مثال دیگری درخصوص قراردادها نیز قرارداد استردال نام دارد. امکان پوشش نوسانات قیمت سهم چه در مسیر صعودی و همچنین نزولی را فراهم کند. در این خصوص سهامدار یک شرکت را در نظر بگیرید که از نوسانات شدید سهم در آینده بیمناک است. بر این اساس سرمایهگذار قرارداد خرید اختیار خرید را برای سهمی 110تومان تنظیم میکند و همچنین قرارداد اختیار فروش سهم را در همین قیمت خریدار میکند. در این شرایط فرض کنید مبلغ 5 تومان بهازای هر قرارداد پرداخت کند. حال در تاریخ سررسید اگر قیمت سهم در بازار معادل 110 تومان باشد زیان 10 تومانی را متقبل میشود (حداکثر میزان زیان از بابت قرارداد اختیار خرید و فروش) که البته باید با سود حاصل از افزایش ارزش واقعی پرتفوی مقایسه شود. از سوی دیگر اگر قیمت سهم به 90تومان ریزش کند این سرمایهگذار 20 تومان بابت اعمال قرارداد اختیار فروش سود خواهد کرد که این مبلغ از هزینه اولیه خرید اختیار (معادل 10) کم شده و 10 تومان سود برای سهام باقی خواهد ماند. بر این اساس امکان کاهش ریسک برای سهامداران نیز وجود خواهد داشت.