راز بقای خودروهای قدیمی

مرور اظهارنظرهای خودروسازان و مسوولان صنعتی کشور نشان میدهد آنها هرگاه در مورد توقف تولید خودروهای قدیمی مانند پژو 405 و پراید مورد پرسش واقع شدهاند، «داشتن بازار» و «محبوبیت نزد مشتریان» را توجیه تداوم تولید محصولات موردنظر دانستهاند.

در واقع از نظر آنها، فروش بالای خودروهای قدیمی، دلیلی است بر محبوبیت آنها و همین محبوب بودن است که امثال پراید و پژو 405 را به پرفروشترین خودروهای داخلی تبدیل کرده است. بهعنوان مثال محمدرضا نعمتزاده وزیر صنعت، معدن و تجارت در واکنش به حذف پراید و پژو 405 از خط تولید، از آنها بهعنوان محصولاتی محبوب یاد کرده است. ازسوی دیگر مهدی جمالی، مدیرعامل گروه خودروسازی سایپا تاکید کرده که «تقاضای بازار برای پراید اجازه نمیدهد این خودرو بهصورت کامل جمع شود.» به گفته او «در حال حاضر نهتنها تقاضا برای خرید پراید در بازار کم نشده؛ بلکه در سال جاری تقاضا نسبت به سال گذشته نزدیک به 8 درصد افزایش پیدا کرده است و این موضوع نشان میدهد این محصول مورد استقبال مشتریان قرار دارد.»

همچنین محمدرضا فیاض، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت، تاکید کرده «چون تقاضا همچنان برای خودروهای پراید و پژو ۴۰۵ وجود دارد، تا زمانی که محصولاتی مناسب جایگزین آنها نشود، تولیدشان ادامه خواهد داشت» وی این را هم گفته که «استانداردسازی و کشش بازار، دو اصل مهم در ادامه تولید خودروهای قدیمی است که در این بین، پژو 405 استانداردهای فعلی خودروی ایرانی را دارد و بازار هم نسبت به استفاده از آن تمایل نشان میدهد؛ با این شرایط تا وقتی که خودرویی با این کلاس جایگزین پژو 405 نشود، نباید مشتریان را از آن محروم کرد.»

محبوبیت یا انحصار؟

این اظهارات در شرایطی مطرح میشود که اگر قرار بود محبوبیت خودروها (محبوبیت از سر محدودیت) ملاک تداوم تولید خودروها باشد، پس نباید پیکان را نیز 11 سال پیش از رده تولید خارج میکردیم، زیرا این محصول نیز از فروش بسیار بالایی برخوردار و به قول مسوولان وزارت صنعت و خودروسازان، محبوب بود.این در حالی بود که پیکان با وجود فروش بسیار بالایش، سرانجام بهدلیل منطبق نبودن با استانداردهای روز، راهی موزه شد تا مشخص شود مسائلی مانند کیفیت و مصرف سوخت مناسب و آلایندگی کم، بر تیراژ و فروش خودروها اولویت دارد.هرچه هست، در حال حاضر هرگاه صحبت از حذف خودروهای قدیمی پیش میآید، مدافعان آنها با استناد به فروش بالا و ربط دادن این موضوع به «محبوبیت»، توقف تولید امثال پراید و پژو 405 را تصمیمی سخت و در شرایط فعلی، اقدامی ناممکن تلقی میکنند. از نظر آنها، خودروهای قدیمی همچنان محبوباند و فروش مناسبی دارند؛ بنابراین وقتی مشتریان از آنها استقبال میکنند، میتوان همچنان به تولیدشان ادامه داد. این در شرایطی است که طی این سالها همواره از بازار خودرو ایران بهعنوان بازاری انحصاری و دارای رقابتی ضعیف یاد شده که بهدلیل کمبود محصولات جدید، قدیمیها همچنان در آن جولان میدهند. در این شرایط، حال این پرسش مطرح میشود که آیا واقعا خودروهای قدیمی محبوب هستند و مشتریان از سر میل و علاقه روی به خرید آنها میآورند یا به دلایلی از جمله انحصار و نبود گزینههایی دیگر، محصولاتی مانند پراید و پژو 405 یا حتی سمند، پارس و 206 را خریداری میکنند؟

خودروهای قدیمی در میدانی بیرقیب

پیش از آنکه با کمک کارشناسان، به این پرسش مهم پاسخ بدهیم، ابتدا نگاهی میاندازیم به اوضاع تولید و بازار برخی از خودروهای قدیمی کشور، تا مشخص شود در چه شرایطی این محصولات به پرفروشها یا به قول مسوولان صنعتی و خودروسازان، محبوبهای بازار تبدیل شدهاند.در حال حاضر طبق آمار تولید، پراید، پژو 206، پژو 405، پارس، سمند و تیبا به ترتیب پرتیراژترین خودروهای تولید داخل بهشمار میروند که در این بین، نوک پیکان اصلی انتقادها به سمت دو محصول اصلی یعنی پراید و پژو 405 است. این دو محصول هماکنون در محدوده قیمتی خود دارای کمترین قیمت و بیشترین فروش هستند؛ بهنحویکه در جادهها و خیابانهای کشور نیز بیش از هر خودرو دیگری به چشم میآیند. با در نظر گرفتن اینکه بازههای قیمتی 20 تا 30 میلیون تومان و 30 تا 40 میلیون تومان، پرتقاضاترین بخشهای بازار خودرو کشور بهشمار میروند، در بازه نخست، پراید حرف اول را میزند و در بازه دوم نیز پژو 405 حرفهای زیادی برای گفتن دارد.با نگاهی به هر دو بازه موردنظر، مشخص میشود مشتریان از حق انتخاب چندانی برخوردار نبوده و توان مالی بیشتر آنها به خرید همین پراید و پژو 405 میخورد.

فاصله قیمتی پراید با نزدیکترین تعقیبکنندهاش چیزی حدود چهار میلیون تومان است و این اختلاف قیمتی برای مشتریان حاضر در بازه قیمتی 20 تا 30 میلیون تومان، عدد قابلتوجهی بوده و در گرایش آنها به سمت پراید، تاثیر مستقیم دارد. نکته دیگر اینجاست که خودروهایی مانند تیبا و ساینا نیز بهنوعی از ژن پراید برخوردار بوده و آنها نیز به لحاظ کیفی، فاصله خیلی زیادی با پراید ندارند و در عین حال، قیمتشان چند میلیون تومان بالاتر است. همچنین امویام هم با وجود آنکه خودرو جدید و آپشن دارتری در مقایسه با پراید به حساب میآید، اما به دلایلی از جمله قیمت بالاتر و همچنین خدمات پس از فروش ضعیفتر، بسیاری از مشتریان، خرید پراید را به آن ترجیح میدهند.بنابراین بهنظر میرسد اگر پراید در حال حاضر پرفروشترین خودرو داخلی لقب گرفته، عواملی مانند قیمت پایین و تا حدی خدمات پس از فروش گسترده، در این فروش بالا اثرگذار بودهاند نه کیفیت مناسب.در مورد پژو 405 نیز داستان تقریبا همین است، چه آنکه در بازه قیمتی 30 تا 40 میلیون تومان، این محصول دارای کمترین قیمت بوده و البته خدمات پس از فروش گستردهای نیز دارد. در این بازه قیمتی، محصولاتی مانند پژو 206 و امویام هم به چشم میآیند که اولی قیمتی بالاتر و موتوری کمحجمتر دارد و دومی نیز ضمن قیمت بالاتر از خدمات پس از فروش ضعیفتری برخوردار است.

در این شرایط بهنظر میرسد بخشی از مشتریان بازه قیمتی 20 تا 30 میلیون تومان چارهای جز خرید پژو 405 نداشته و از میان گزینههای محدود، این محصول قدیمی بیشتر با جیب آنها سازگار است. در مجموع بهنظر میرسد با توجه به شرایط فعلی بازار خودرو کشور بهخصوص در بازههای قیمتی اصلی (20 تا 30 میلیون تومان و 30 تا 40 میلیون تومان) مشتریان با نوعی انحصار و نداشتن حق انتخاب وسیع، مواجهاند و گزینه چندانی برای خرید ندارند. بهعبارت بهتر، اینکه خودروهایی مانند پراید و پژو 405 با وجود قدیمی بودن و دارا بودن تنها یک ستاره کیفی، از فروش بالایی برخوردارند، بهطور مستقیم از مسائلی مانند قیمت پایین، خدمات پس از فروش مناسب و گسترده (در مقایسه با محصولات چینی) و نبود رقیب سرچشمه میگیرد. در این شرایط بهنظر میرسد باید در محبوب دانستن خودروهای قدیمی تولید داخل، بیشتر تامل کرد، چه آنکه حتی مالکان این خودروها نیز رضایت چندانی از سطح کیفی آنها ندارند و این موضوع با «محبوبیت» این محصولات، همخوانی ندارد (به استناد آمار رضایت مشتریان).

جدای از نظر مشتریان اما آمارهای کیفی نیز روایت امیدوارکنندهای از خودروهای قدیمی داخلی ندارند، چه آنکه طبق گزارشهای منتشره، محصولاتی مانند پژو 405 و پراید، دارای یک ستاره بوده و این یعنی از حداقل کیفیت برخوردارند. هرچند در اینکه بهتر است حذف خودروهای قدیمی، پس از معرفی محصولات جایگزین صورت گیرد، شکی نیست، با این حال برخی کارشناسان با وجود اعتقاد به این موضوع، بر این باورند که تداوم تولید قدیمیها به بهانه داشتن بازار، اقدام درستی نیست.به گفته این دسته از کارشناسان، خودروهای قدیمی بهدلیل انحصار بازار و نداشتن رقبایی قوی، از فروش مناسبی برخوردارند و این موضوع به معنای محبوبیت آنها و خواست مشتریان برای ادامه تولید، نیست.

در این بین، حسن کریمی سنجری، کارشناس خودرو کشور با اشاره به عوامل موثر بر فروش بالای برخی خودروهای قدیمی، میگوید: مشتریان ایرانی گزینه دیگری در مقابل پراید و پژو 405 ندارند و بنابراین به سمت خرید این دو محصول کشیده میشوند. وی با بیان اینکه چند عامل در بالا بودن فروش خودروهای موردنظر موثر است، میافزاید: این خودروها از قدرت نقدشوندگی بالایی برخوردارند، بهنحویکه مشتریان میتوانند هر زمان که خواستند، نسبت به فروش آنها اقدام کنند؛ حال آنکه مثلا خودروهای چینی چنین قابلیتی را ندارند.کریمی ادامه میدهد: چون پراید و پژو 405 از تیراژ بالایی برخوردارند، سرویس و نگهداری آنها راحتتر و کمهزینهتر است؛ بنابراین این مساله نیز در بالا بودن تقاضا برای خودروهای موردنظر تاثیر مستقیم دارد.این کارشناس اما در ادامه با اشاره به انحصار بازار خودرو کشور تاکید میکند: باید بپذیریم که خودروهایی مانند پژو 405 و پراید، فعلا جایگزین و رقیبی نداشته و در واقع مشتریان گزینه مناسب دیگری برای خرید ندارند.

او میگوید: در این شرایط، راه صحیح و منطقی این است که مانند همه جای دنیا، ابتدا محصولاتی جایگزین تعریف کرده و سپس بهتدریج خودروهای قدیمی را از رده تولید خارج کنیم؛ زیرا حذف ناگهانی آنها (بدون جایگزین) روش استاندارد و درستی بهشمار نمیرود.این کارشناس البته با اشاره به ضعف خودروسازی ایران در طراحی محصول، تاکید میکند: خودروسازان داخلی باید به جایی برسند که هر گاه محصولی را روانه بازار میکنند، از همان زمان به فکر معرفی جایگزین آنها نیز باشند و همزمان به سمت طراحی محصولات جدید بروند، هرچند در حال حاضر عملا از قدرت طراحی محروم هستیم. به گفته کریمی، در عرضه خودروهای جایگزین، باید بحث قیمت را بهطور ویژه در نظر گرفت؛ زیرا اگر قرار باشد این خودروها از قیمت بسیار بالاتری نسبت به قدیمیها برخوردار باشند، آنگاه برخی لایههای بازار از بین خواهند رفت.