راه نفوذ تجار در بازارهای جهانی

این در شرایطی است که کشورهای همسایه ایران ازجمله امارات متحده عربی به تنهایی توانسته نقش مهمی در منطقه بازی کند و گوی سبقت را از ایران برباید؛ حال با توجه به اینکه متولیان تجاری، تمرکز خود را بر افزایش صادرات غیرنفتی و توسعه بازارهای هدف گذاشتهاند باید ضمن بررسی چالشهای صادراتی، راه نفوذ در بازارها را نیز مد نظر قرار دهند. در عین حال تجار ایرانی نیز بر این باورند، تجارت یک جاده دو طرفه است که صادرات نقش اصلی را در تجارت بازی میکند و آنها بر این باورند که توسعه در صادرات نقش مهمی در افزایش تولید، اشتغالزایی و ارزآوری دارد.  اما سوال اینجاست، تجار ایرانی چگونه میتوانند در بازارهای جهانی نفوذ کرده و پایگاههای صادراتی خود را پس بگیرند. تجار ایرانی در تحلیل این موضوع از دو دسته موانع اقتصادی و سیاسی برای عقبماندگی ایران در تجارت جهانی نام میبرند.

به گفته آنها تنشهای سیاسی بین ایران و برخی از کشورهای منطقه و جهان موجب شده، صادرکنندگان و تجار ایرانی به راحتی نتوانند کالاهای خود را در عرصه جهانی به نمایش بگذارند. از سوی دیگر «عدم الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی» مانعی بزرگ دیگری است که کار را برای تجارت ایران سخت کرده است؛ چراکه ورود ایران به این نهاد مهم بینالمللی شرایط را برای حضور تجار در عرصه تجارت جهانی فراهم خواهد کرد. حال برای واکاوی این موضوع، تعادل در گفتوگو با فعالان  اقتصادی از مهمترین راههای نفوذ به بازارهای جهانی و توسعه صادرات پردهبرداری کرده است. از دید آنها راه نفوذ تجار در بازار جهانی مواردی چون «اعزام رایزنهای بازرگانی، ایجاد کمیسیون اقتصادی در سفارتخانهها، کاهش نرخ سود بانکی، تک نرخی کردن ارز، کیفیت بالا و قیمت رقابتی تولید داخل، تامین منابع مالی مورد نیاز بنگاههای تولیدی با قیمت مناسب، تسهیل قوانین گمرکی در جهت واردات مواد اولیه و صادرات محصول، تنوع کالایی بالا و حل معضلات سیاسی» است.

واکاوی چالشهای صادراتی

اینکه چرا ایران جایگاه تجاری خود را در منطقه از دست داده و بازار را به کشورهای عربی واگذار کرده و از سوی دیگر با توجه به گشایشهای به وجود آمده، تجار ایرانی آن طور که باید قادر نبودند در بازارهای جهانی نفوذ کنند، چالش بسیار مهمی در عرصه تجارت خارجی کشور به شمار میرود؛ که فعالان اقتصادی و کارشناسان در تحلیل این موضوع موارد متعددی را متذکر میشوند. از یک سو در عرصه تجارت منطقهیی میبینیم کشورهایی چون «امارات متحده عربی، بحرین، عربستان سعودی، عمان، قطر و کویت» از سالهای دور جزو شرکای تجاری طبیعی ایران و بازار مناسبی برای صادرات کالاهای ایرانی محسوب میشدند اما اکنون دیگر جزو شرکای تجاری اصلی ما بهشمار نمیروند بهطوری که امارات متحده عربی به تنهایی توانسته نقش مهمی در منطقه بازی کند و گوی سبقت را از ایران برباید؛ از سوی دیگر اختلافات سیاسی بین ایران و عربستان نیز این روند را تشدید کرده است. زیرا نفوذ و تاثیرپذیری کشورهایی چون بحرین، قطر و کویت از رفتار عربستان سعودی، صادرات ایران را با چالش مواجه کرده است. حال با وجود چنین چالشهایی، دولتمردان و متولیان تجارت کشور تمرکز خود را بر توسعه صادرات غیرنفتی و تصاحب بازارهای جهانی گذاشتهاند که وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی کاهش یابد.

از طرفی چشمانداز تجارت خارجی براساس سند راهبردی وزارت صنعت، معدن و تجارت، دستیابی به 86 میلیارد دلار صادرات کالا عنوان شده است. این درحالی است که قرار بود صادارت غیرنفتی در سال 95 به 50 میلیارد دلار برسد اما مطابق آمارها این امر محقق نشد. متولیان سازمان توسعه تجارت در تشریح این موضوع با اشاره به تمامی اقدامات صورت گرفته، عنوان کردند که صادرات کشور همچنان با 16چالش عمده ازجمله «کاهش شدید قیمت کالاهای عمده صادراتی ایران، تضعیف روابط تجاری با برخی کشورها به دلایل سیاسی و نیز بالا بودن تعرفه با سایر کشورها، عدم برقراری روابط کارگزاری بانکی با کشورهای هدف، عدم عضویت در سازمان تجارت جهانی، وجود رقابتهای منفی و مخرب بین بنگاههای داخلی در بازارهای هدف و عدم شکلگیری شرکتهای بزرگ و تخصصی صادراتی» روبهرو بوده است. چالشهای که تجار ایرانی نیز بر آن صحه گذاشته و خواهان رفع آنها از سوی دولتمردان هستند. از این رو باید دید در سال جاری نسخه صادرات کشور برای تصاحب بازارهای منطقهیی و جهانی چگونه پیچیده خواهد شد.

گزارش پیش رو نظر تجار ایرانی درخصوص تصاحب بازارهای صادراتی را جویا شده است. برخی از تجار ایرانی «کیفیت و قیمت» را دو فاکتور اساسی برای ورود کالاهای تولید داخل به بازارهای جهانی عنوان میکنند. به گفته آنها دولتمردان باید مشکلات زیرساختی حوزه تولید را برطرف کنند و به سطح استاندارد بینالمللی ارتقا دهند. محمد لاهوتی، رییس کنفدراسیون در این باره به «تعادل» میگوید: برای اینکه بتوانیم در بازارهای خارجی نفوذ داشته باشیم باید تولید را حمایت و به سمت بهبودسازی محیط کسب وکار گام برداریم. به واقع تولید رقابتی در شرایطی اتفاق میافتد که بتوانیم در فضای شفاف و غیررانتی فعالیت کنیم و از سوی دیگر با رایزنهای قوی وارد فاز مذاکرات شویم. او بر این باور است تا زمانی که کالای ساخته شده با کیفیت برای عرضه نداریم و کالاها را به طور نیمهساخته به دیگر کشورهای توسعه یافته صادر میکنیم، وضعیت حوزه صنعت و صادرات ما به این منوال خواهد بود.

از سوی دیگر محمدحسین برخوردار فعال اقتصادی  نیز با تاکید بر کیفیسازی و رقابتی کردن محصولات تولید داخل میگوید: یکی از وظایف دولتمردان، ایجاد کمیسیون اقتصادی در سفارتخانههاست. به گفته او اگرچه کمیسیون اقتصادی در سفارتخانهها تاسیس شدهاند اما این نوع کمیسیونها قابلیت اجرای بسیاری از برنامهها را ندارد و به طور منفعلانه برخورد میکنند. «گسترش تعداد رایزنهای بازرگانی در دیگر کشورها» یکی دیگر از مهمترین راههای نفوذ ایران در بازارهای جهانی به شمار میرود؛ چراکه رایزنها میتوانند به خوبی به معرفی ظرفیتها، پتانسیلها و کالاهای تولید ایرانی بپردازند و راه را برای نفوذ تجار ایرانی باز کنند.

بهرهگیری از ظرفیت رایزنان

رییس کمیسیون رقابت، خصوصیسازی و سلامت اداری اتاق ایران در این باره معتقد است در دنیا سفارتخانهها مهمترین عامل در نفوذ به بازارهای صادراتی منطقهیی و جهانی به شمار میروند؛ یعنی رایزنهای اقتصادی در کشورهای درحال توسعه و توسعهیافته نقش مهمی در اخذ و تصاحب بازارهای بینالمللی ایفا میکنند. به گفته او رایزنهای ایرانی در زمینه به دست آوردن بازارهای منطقهیی و جهان بسیار ضعیف و بدون استراتژی خاصی فعالیت میکنند. یلدا راهدار تصریح میکند: سازمان توسعه تجارت به عنوان نهادی دولتی تا به امروز نتوانسته خدمات ارزندهیی در راستای حمایت از بنگاههای کوچک و متوسط ارائه دهد. این در شرایطی است که یکی از فاکتورهای نفوذ به بازارهای جهانی، افزایش کیفیت کالاهای تولیدی داخل، هماهنگی دستگاههای اجرایی با یکدیگر و ایجاد شرکتهای توسعه صادرات است تا به این شکل بتوانیم شریک تجاری را برای کالاهای ساخت داخل مهیا کنیم. او بر این باور است، شرکتهایی که با هدف توسعه صادراتمحور تشکیل شدهاند، وظایف ذاتی خود را فراموش کردهاند و به نوعی تورهای تجاری را برگزار میکنند و عملا در بخش نمایشگاههای بینالمللی خروجی خاصی ندارند. راهدار، پیشنهاد میدهد باید به فکر تاسیس شرکتهایی باشیم که بتوانند برای تولیدکنندگان ایرانی بازارسازی و در زمان افتتاح نمایشگاههای بینالمللی نقشآفرینی کنند.

دبیر شورای بازرگانی ایران و ترکیه هم، فقدان رایزنهای بازرگانی ایرانی در دیگر کشورها را یکی از ضعفهای ایران در حوزه تجارت خارجی عنوان میکند. به گفته جلال ابراهیمی، ترکیه برای هر کشور 2 یا 3 رایزن بازرگانی دارد که بهطور ضابطهمند در جلسههای مختلف داخلی و خارجی حضور دارند و به فکر راهی برای نفوذ به بازارهای منطقهیی و بینالمللی هستند. حتی ترکها به فکر بهرهبرداری از بازار سوریه هستند و در آخرین گزارشها اعلام کردند که در سال 2017 حدود 15 میلیون تن سیمان را در بازار سیمان به فروش برسانند. او تصریح میکند: ایران دارای مزیتهای فراوانی در صدور کالاهای غیرنفتی است و میتواند برای بازارهایی همچون روسیه، سوریه، عراق و افغانستان چشماندازهای مشخصی را تعریف و در نظر بگیرد. ما باید به دنبال صادرات کالاهای فرآوری شده با فناوری روز دنیا باشیم و از فروش کالاهای خام ممانعت کنیم.

راههای پیشنهادی

در عین حال، تجار، توجه دولتمردان به تشکلهای صادراتی را به عنوان یکی از راههای نفوذ به بازارهای صادراتی جلب میکنند. آنها بر این باورند که ارائه تسهیلات و مشوقهای صادراتی میتواند، راهی برای نفوذ تجار در بازارهای جهانی باشد. البته آنها این نقد را به دولتمردان نیز وارد میکنند که همه ساله نمایندگان دولتی وعده امتیازاتی را به صادرکنندگان میدهند، اما هیچگاه این وعدهها در عمل محقق نمیشود. به گفته آنها، دولتمردان باید نظر تشکلهای صادراتی را برای ارائه امتیازها و مشوقهای صادراتی جویا شوند. از سوی دیگر «خروج بانکها از بحرانهای مالی، رفع مناقشات بینالمللی، توسعه مناسبات سیاسی، تک نرخی کردن ارز، ارائه یارانههای غیرمستقیم برای حمل و نقل صادراتی، کاهش نرخ بهرههای بانکی و... » نقش مهمی را در توسعه بازارهای صادراتی ایران بازی میکنند و چنانچه این موانع صادراتی رفع نشود، نمیتوان به توسعه صادرات امیدوار بود.

از نگاه رضی آقامیری، رییس کمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران، با برطرف کردن این موانع گام مهمی در توسعه صادرات کشور برداشته خواهد شد. به گفته او هنوز صادرکنندگان ایرانی در زمینه نقل و انتقال پول با سایر کشورها با مشکل مواجه هستند. اگرچه در تعامل با برخی کشورها این معضلات حل شده، اما در امریکا به دلیل مشکلات سیاسی فیمابین، این معضلات هنوز پابرجاست. از دیگر مواردی که صادرکنندگان به عنوان یک مانع مهم در عرصه تجارت کشور از آن نام میبرند، بحث قیمتگذاری نرخ ارز است، آنها بر این باورند که دولت نباید دخالتی در تعیین قیمت نرخ ارز داشته باشد، زیرا در صورت ادامه این روند، امکان حضور در بازارهای جهانی وجود نخواهد داشت.

پرویز حسابی عضو اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران نیز توجه به کیفیت، رعایت قوانین بینالمللی بستهبندی مطلوب در کالاها و... را جزو فاکتورهای اثرگذار برای تصاحب بازارهای صادراتی عنوان میکند. نایبرییس اتاق ایران و چین هم در گفتوگو با «تعادل» نخستین راه برای ورود کالاهای داخلی به بازار جهانی را بالا بردن کیفیت و قیمت رقابتی کالاهای داخلی عنوان میکند. دومین راه نفوذ تجار در بازارهای جهانی، رفع چالشهای سیاسی با کشورهاست؛ زیرا حل معضلات سیاسی، راه ورود ایران به سازمان تجارت جهانی را هموار خواهد کرد. به گمان بسیاری از فعالان اقتصادی، الحاق ایران به WTO، به عنوان یک بازیگر اصلی در تجارت خارجی، نقش مهمی در گسترش تجارت خارجی ایران خواهد داشت.

مجیدرضا حریری در این باره میگوید: باید راهحلی برای ورود به WTO (سازمان تجارت جهانی) بیابیم؛ این موضوعها در حالی است که سیاستگذاران داخلی ما عزمی برای الحاق به این سازمان جهانی ندارند. او در عین حال بر این باور است که با وجود موانع موجود بر سر راه تولید، نمیتوان چشمانداز روشنی را برای حضور کالاهای تولیدی داخل به بازارهای منطقهیی و جهانی متصور بود. به گفته حریری، دیوار تعرفهها باید کوتاه شود و میزان تعرفهها برای صادرات کالاهای داخلی کاهش یابد.

2 دیدگاه

در این بین به نظر میرسد، شاهد دو دیدگاه تقریبا متفاوت نسبت به توسعه صادرات و جذب بازارهای خارجی باشیم؛ در دیدگاه نخست، برخی تجار نگاهی سختگیرانهتری به رویکرد دولتمردان برای توسعه بازارهای صادراتی ایران دارند. آنها معتقدند، چالشهایی که در عرصه تجارت خارجی وجود دارد، بیشتر از هموار بودن راه است. از اینرو باوجود چنین معضلاتی نمیتوان به برنامههای صادراتی که برای آینده تعیین و ترسیم شده خوشبین بود. اما در مقابل برخی دیگر از فعالان اقتصادی براین باورند، با وجود گامهای مثبتی که طی 4 سال اخیر در عرصه تجارت خارجی کشور برداشته شده، صادرات ایران در مسیر رونق و توسعه قرار دارد. بر این اساس، رشد صادراتی مورد انتظار در نیمه دوم سال 96 محقق خواهد شد.

نایبرییس کنفدراسیون صادرات نیز بر این امر صحه میگذارد و میگوید: برای رشد صادرات و راهیابی به بازارهای جهانی و منطقهیی، بخشی از معضلات مربوط به گمرک و سیستم بانکی برطرف شده است. محمدرضا مرتضوی معتقد است؛ هنوز مشکلاتی زیرساختی وجود دارد و ما باید به سمت تجهیز مناطق دریایی و بنادر گامبرداریم؛ چراکه طی سالیان گذشته بنادر ما بیشتر وارداتمحور بود. سیدرضا نورانی عضو دیگر کنفدراسیون صادرات نیز به «تعادل» میگوید: برای راهیابی کالای تولید داخل با مزیت صادراتی، ابتدا باید زیرساختهای صادراتی فراهم شود. به گفته او، در شرایط فعلی کشتیرانیهای داخلی حرکت صادراتی از کویت، بحرین، قطر و عربستان نداشتهاند، درحقیقت مسیرهای صادراتی از این کشورها تعطیل شده است. بنابراین هزینهها برای صادرات گران و مسیر نیز طولانی شده است. از اینرو باید در این زمینه تدابیر لازم اتخاذ شود.