رمز غافلگیری در بازار نفت

پیشتر عربستان و روسیه از تمدید 9 ماهه طرح کاهش تولید حمایت کردند و بازار نفت سیگنالهای مثبت این تصمیم را پیشخور کرد. آن طور که بررسی عملکرد 25 ساله اوپک نشان میدهد، این سازمان برای غافلگیر کردن بازار، باید پا را فراتر بگذارد و «کاهش بیشتر تولید» یا «بازه زمانی طولانیتر» را برای این طرح در نظر بگیرد تا بتواند قیمتها را با شوک مثبت همراه کند.

اوپک در آستانه بزنگاه تاریخی قرار گرفته است؛ بزنگاهی که ممکن است بازار جهانی نفت را از معضل مازاد عرضه و ذخایر بیسابقه نفت خام خلاص کند یا برعکس آن را در سراشیبی دوبارهای قرار دهد. یکصد و هفتاد و دومین نشست وزیران نفت اوپک امروز (ساعت 12:30 به وقت تهران) در وین، پایتخت اتریش برگزار میشود با انتظارهای زیادی برای تصویب تمدید توافق کاهش تولید نفت همراه است. بررسی تاریخی عملکرد اوپک نشان میدهد، تصمیمات این سازمان زمانی با موفقیت همراه بوده که به نوعی توانسته بازار را غافلگیر کند. بر این اساس، اکنون که معاملهگران انتظار دارند توافق قبلی اوپک برای محدود کردن سطح تولیدات تمدید شود، تصویب چنین تصمیمی ممکن است قیمتها را آنطور که مد نظر تولیدکنندگان است تغییر ندهد. بنابراین، اوپک به منظور ایجاد شوک قدرتمند در قیمتها باید تغییری در تصمیم امروز خود مبنی بر کاهش بیشتر سطح تولیدات یا مشارکت دادن کشورهای بیشتری در این توافق ایجاد کند.بنابر اطمینانی که عربستان سعودی و روسیه نسبت به تمدید طرح کاهش تولید به بازار نفت داده بودند، معاملات نفت خام در روز گذشته در فضایی آرام و به دور از نوسانات شدید با رشد همراه شدند. دیگر دلیل رشد قیمت نفت خام در بازار روز گذشته، پیشبینی کاهش سطح ذخیرهسازی نفت خام تجاری در آمریکااز سوی موسسه نفت آمریکا (ای پی آی)، معادل افت 5/ 1 میلیون بشکه بوده است.

عربستان سعودی و روسیه هفته گذشته و در حاشیه کنفرانس بینالمللی جاده ابریشم در چین اعلام کردند کشورهای عضو و غیرعضو اوپک به تمدید توافق کاهش تولید دستکم تا 9 ماه آینده نیاز دارند و بهتر است روند کاهش تولید تا ماه مارس 2018 ادامه داشته باشد. بالا بودن سطح پایبندی این دو غول نفتی به کاهش 6 ماهه تولید نفت خام که 30 نوامبر سال 2016 به شکل رسمی مورد موافقت قرار گرفت، موضع جدی این دو کشور نسبت به تمدید توافق 9 ماهه تولید و تمایل آنها برای انجام دادن هرکاری به منظور کاهش حجم ذخایر نفت خام، احتمال تصویب تمدید طرح کاهش تولید را در نشست امروز اوپک در وین افزایش داده و کارشناسان این توافق را تمام شده در نظر میگیرند. تمدید طرح کاهش تولید اگرچه موضوع اصلی نشست امروز وزیران اوپک است، اما با اندکی تغییرات همراه خواهد بود. روز گذشته خالد الفالح، وزیر نفت عربستان سعودی که برای جلب رضایت عراق نسبت به تمدید طرح کاهش تولید به این کشور سفر کرده بود، به خبرنگاران گفت: توافق جدید مشابه توافق قبلی اوپک تنها با اندکی تغییرات خواهد بود، هنوز تصمیمی نهایی نشده و باید تا زمان نشست اوپک منتظر بمانیم.

با وجود این اظهار نظر از سوی الفالح، سناریوهایی که برای نشست وزیران اوپک مطرح بود با قوت بیشتری مطرح میشود، چراکه اوپک برای اثرگذاری بیشتر بر بازار نفت به راهکاری جدید و متفاوت از طرح فعلی کاهش تولید نیازمند است.با توجه به حمایت عربستان سعودی و روسیه از تمدید توافق کاهش تولید و چراغ سبز کشورهایی مانند عراق و ایران به آن، بازار جهانی نفت آثار مثبت این تمدید 9 ماهه را پیشخور کرد و با رشد قیمت همراه شد. حال برای اینکه اوپک بتواند پس از تایید رسمی تمدید توافق کاهش تولید شوک جدیدی به بازار نفت وارد کند، باید روشی جدید برای غافلگیری بازار در نظر داشته باشد. همراه کردن کشورهایی بیشتر برای همراهی با طرح کاهش تولید، تعمیق طرح کاهش تولید یا افزایش مدتزمان آن به بیش از 9 ماه در حالی بهعنوان سناریوهای محتمل نشست امروز وزیران نفت اوپک برای ایجاد شوک مثبت مطرح است که یک سناریوی احتمالی دیگر، برداشتن سقف تولید و عدم توافق به عنوان شوکی منفی است. اما در میان این سناریوها، احتمال اجرای کدامیک قویتر است؟

اوپک بر سر سه راهی

سوال یاد شده درباره سناریوهای احتمالی نشست امروز اوپک در حالی مطرح است که اوپک با سه مساله اساسی در تمدید طرح کاهش تولید مواجه است. نیاز کشورهای عضو و غیرعضو اوپک به قیمتهایی بالاتر برای جبران کسری بودجه، تصمیم جدید کاخ سفید برای فروش ذخایر استراتژیک نفت خام این کشور در کنار خیز شیل برای تولید و پیشخور شدن فضای مثبت در بازار نفت، سه مسالهای هستند که اوپک در تصمیم جدید با آنها مواجه است. با در نظر گرفتن این سه مساله، اجرایی کردن هر کدام از سناریوهای یاد شده اوپک را با چالشی جدید مواجه میسازد. در واقع چنانچه اوپک قصد داشته باشد برای غافلگیر کردن بازار نفت و ایجاد شوک قیمتی جدید کاهش تولید را با شدت بیشتری تصویب کند، با چالشی به نام «آمریکا» مواجه میشود. چالش آمریکا تا پیش از انتشار بودجه ترامپ از سوی کاخ سفید به رشد تولید نفت شیل در زمان بهبود قیمتها مربوط میَشد اما حالا آزادسازی نیمی از حجم ذخایر نفتی استراتژیک آمریکا طی ۱۰ سال که از سوی ترامپ به کنگره پیشنهاد شده است نیز به چالش قبلی اضافه شده است.

با این حال روز گذشته موسسه گلدمن ساکس تصمیم اخیر ترامپ که در آستانه نشست اوپک اعلام شده است را تهدیدی برای کاهش تولید کشورهای عضو و غیرعضو اوپک ارزیابی نکرد. گلدمن ساکس در گزارشی اعلام کرد: فروش ذخایر استراتژیک آمریکا به شکل میانگین تا سال 2027 سالانه 110 هزار بشکه در روز خواهد بود که نسبت به سطح کاهش تولید اوپک ناچیز است. فروش نیمی از ذخایر نفتی استراتژیک آمریکا، برابر با فروش حدود ۹۵ هزار بشکه نفت در روز است که معادل یک درصد از تولید فعلی نفت آمریکا است. ذخایر نفتی استراتژیک آمریکا که بزرگترین ذخایر نفتی در جهان به شمار میرود، حدود 688 میلیون بشکه نفت خام است که در گودالهای زیرزمینی در لوئیزیانا و تگزاس نگهداری میشود و تحت محافظت شدید قرار دارند. بنابراین به نظر میرسد همچنان این تولیدکنندگان نفت شیل هستند که با توانمند شدن در تولید، منشا اصلی نگرانی آمریکایی در مقابل تلاش اوپک برای کاستن از سطح عرضه و ذخایر نفت خام به شمار میروند.

شوک اوپک به بازار

موافقت کشورهای عضو اوپک و روسیه بهعنوان بزرگترین تولیدکننده نفت خام غیرعضو اوپک با تمدید طرح کاهش تولید که در هفتههای اخیر به دست آمد، دلایل مختلفی دارد که یکی از علتهای آن از نگاه کارشناسان این است که در تئوری، اوپک میتواند بازار نفت را با اقدامی جدید غافلگیر کرده و شوکی مثبت به آن وارد کند. اما این شوک زمانی وارد خواهد شد که کاهش تولید از سطح فعلی کشورهای عضو و غیرعضو اوپک (مجموعا 8/ 1 میلیون بشکه در روز) فراتر رفته یا مدت زمان اجرای این طرح بیشتر از ماه مارس 2018 ادامه پیدا کند. این احتمال در حالی از سوی تحلیلگران و معاملهگران بازار نفت مطرح است که باید دید کشورهای حاضر در نشست 172 اوپک در نهایت چه تصمیمی خواهند گرفت. اما چنانچه این سناریو عملیاتی شود، چه آثاری به همراه خواهد داشت؟ به گفته جان کمپ، تحلیلگر ارشد خبرگزاری رویترز، تجربه نشان میدهد که تعمیق کاهش تولید، افزایش شدید قیمتها را در روزهای پس از اعلام آن به همراه دارد در حالیکه توافق برای تمدید کاهش تولید در سطوح قبلی، تاثیر اندکی بر رشد قیمت دارد یا حتی ممکن است ریزش قیمتها را نیز در پی داشته باشد. این ادعا بر اساس نتیجه یک پژوهش تحقیقی در دانشگاه ایلینویز جنوبی آمریکا مطرح میشود.

مطالعه محققان بر اثرگذاری تصمیمات اوپک بر قیمت نفت خام بین سالهای 1983 تا 2008 نشان میدهد که تصمیمات این سازمان برای کاهش تولید، رشد چشمگیر قیمت در ماههای پس از تصمیمگیری را در پی دارد اما تمدید توافق کاهش تولید به همان شکلی که در جریان است، نه تنها باعث رشد قیمتها نمیشود بلکه ممکن است ریزش آرام قیمتها را نیز در پی داشته باشد. علت اصلی این اتفاق، پیشخور شدن اثر تصمیمات اوپک در بازار جهانی نفت است مانند اتفاقی که در هفته اخیر و پیش از نشست 172 اوپک برای تمدید طرح کاهش تولید رخ داد.

پژوهش یادشده بر اساس سه نتیجه مختلف، یعنی افزایش تولید، عدم تغییر تولیدات و کاهش عرضه نفت خام در 63 نشست مختلف اوپک انجام شده است. زمانی که اوپک تصمیم به افزایش تولید گرفته است، عموما قیمتها نوسان محسوسی را نشان ندادهاند. در توضیح این امر میتوان یادآور شد که اوپک پیش از سال 2008 عموما زمانی افزایش تولید میداده که سمت تقاضا قدرتمند بوده و در نتیجه افزایش تولیدات به راحتی در مازاد تقاضا جذب شده است. در شرایطی که اوپک، روند پیش از نشست را ادامه داده است (یعنی عدم تغییر تولیدات)، قیمتها با افت نسبی مواجه شدهاند. این واکنش بازار را میتوان اینگونه تفسیر کرد که پیش از برگزاری نشست، درصدی از معاملهگران انتظار کاهش تولیدات را داشتهاند. این گروه، هرچند اکثریت بازار را تشکیل نمیدهند، اما به دلیل برآورده نشدن انتظاراتشان در نقش فروشنده ظاهر شدند و همین امر موجب افت نسبی قیمتها شده است.

اما خروجی سوم نشستهای اوپک، کاهش تولیدات است که عموما توانسته رشد محسوسی را در قیمتها ایجاد کند. موضوعی که در نشست امروز نیز میتواند محرکی برای شوک مثبت به قیمتها محسوب شود. به بیان ساده، فرض کنید که پیش از نشست اوپک، 10 تا 20 درصد معاملهگران انتظار کاهش بیشتر تولیدات را از سوی کشورهای صادرکننده نفت دارند. این افراد پیش از برگزاری نشست، اقدام به خرید نفت کرده و قیمتها تا حدودی تقویت میشوند. اما کاملا واضح است که هنوز 80 تا 90 درصد بازار، چنین ریسکی نکرده و برای خرید خود اقدامی انجام ندادهاند. بنابراین، طبیعی است که رشد قیمتها پیش از نشست محدود باشد. حال اگر اوپک تغییری در سطح تولیدات خود ایجاد نکند، تقریبا 80 تا 90 درصد فعالان بازار به روند قبلی معاملات خود ادامه میدهند و اتفاقا آن 10 تا 20 درصدی که انتظار کاهش تولید داشتهاند، پس از اشتباه درآمدن پیشبینی خود اقدام به فروش میکنند و این موضوع باعث کاهش نسبی قیمتها میشود.

اما اگر اوپک تولیدات خود را کاهش دهد، این بار بیش از 80 درصد معاملهگران غافلگیر میشوند و با خریدهای خود موجب ایجاد شوک مثبت در بازار نفت میشوند. البته این اثرات، مربوط به رفتار کوتاهمدت است و در نتیجه اثر آن در قیمت معاملات نقدی یا قراردادهای آتی نزدیکتر بیشتر دیده میشود. اما قراردادهای بلندمدت، بیشتر تحت تاثیر وضعیت واقعی عرضه و تقاضا خواهند بود و نوسانات کمتری (مثبت یا منفی) تجربه میکنند. در شرایط کنونی نیز انتظار میرود اوپک تمدید توافق قبلی را اجرایی کند که به نوعی عدم تغییر سطح تولیدات است. بنابراین در صورت وقوع این موضوع قیمتها احتمالا چندان تقویت نشوند و حتی ممکن است به علت فشار فروش آن 10-20 درصد احتمالی، افت قیمت نیز تجربه شود. به این ترتیب، گرچه حتی تمدید توافق اوپک میتواند در بلندمدت عرضه و تقاضای نفت را متعادل کند، اما برای ایجاد شوک در کوتاهمدت که نیاز اعضای اوپک است باید نوعی غافلگیری در نشست امروز انجام شود. کاهش بیشتر سطح تولیدات یا مشارکت دادن کشورهای بیشتری در این توافق میتواند از جمله گزینههای غافلگیری در بازار نفت باشد.

خطر نفت 35 دلاری

با توجه به نیازی که کشورهای تولیدکننده نفت به جبران کسری بودجه و افزایش درآمدهای نفتی خود دارند، اگرچه تمدید توافق کاهش تولید یا تعمیق آن میتواند راهحل خوبی برای رشد قیمت نفت بهشمار رود، اما از دیگرسو نیاز است تا مانعی برای رشد تولیدات شیل نیز درنظر گرفته شود. همراه کردن کشورهایی بیشتر با توافق کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای کاهش تولید، یکی از راهکارهایی است که همزمان با توافق عربستان و روسیه بر سر تمدید 9 ماهه کاهش تولید، از سوی آنها اعلام شد. محمد بارکیندو، دبیرکل اوپک نیز پیش از این نسبت به همراهی تولیدکنندگان نفت خام آمریکا با کاهش تولید ابراز امیدواری کرده بود که البته موضوعی بعید بهنظر میرسد.

بر همین اساس پس از اعلام موافقت بسیاری از کشورهای عضواوپک با تمدید طرح کاهش تولید، روز گذشته وزیر نفت کویت با یادآوری اینکه تعداد کشورهای مجری توافق نفتی وین افزایش مییابد، گفت که با رایزنیهای انجام شده کشورهای مصر، نروژ، ترکمنستان و اندونزی نیز به توافق نفتی وین پیوستند. با وجود اظهارنظر عصام المرزوق در روز گذشته و همچنین تمایل شدید ائتلاف کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای کاهش تولید و عرضه نفتخام به منظور کاستن از سطح ذخایر جهانی نفتخام، بهنظر میرسد همراه کردن کشورهای بیشتر با این طرح با مشکلاتی همراه باشد، چراکه وزارت نفت و انرژی نروژ با تکذیب سخنان وزیر نفت کویت اعلام کرد این کشور برنامهای برای کاهش تولید نفت خود ندارد. وزارت نفت و انرژی نروژ در بیانیهای اعلام کرد: این وزارتخانه گفتمان خوبی درباره بازار نفت با سایر کشورها داشته است و در وضعیتی نیست که تنظیم تولید در برنامهاش باشد.

بر اساس گزارش رویترز، وزیر نفت کویت روز گذشته اعلام کرده بود وزیر نفت عربستان با کشورهایی شامل نروژ، ترکمنستان و مصر گفتوگو کرده و این کشورها برای پیوستن به توافق کاهش تولید ابراز تمایل کردهاند. به غیر از نروژ، دیگر کشورهای یادشده در رابطه با همراهی با طرح کاهش تولید اظهارنظری نکردهاند. به این ترتیب بهنظر میرسد یکی از مهمترین بحثهایی که در نشست امروز اوپک بررسی میشود، چگونگی رشد قیمت نفت و کنترل ریسکهای آن برای تولیدکنندگان سنتی نفتخام باشد. بر اساس گزارشهای موجود، کشورهای عضو و غیرعضو اوپک که برای کاهش تولید و تمدید آن با یکدیگر به توافق رسیدهاند، در حالحاضر در شرایطی قرار دارند که نه توان کنترل رقبای جدی مانند تولیدکنندگان نفت آمریکا در شرایط رشد قیمت را دارند و نه میتوانند سقف تولید را ملغی اعلام کنند چراکه در صورت اتخاذ چنین تصمیمی بار دیگر با نفت 35 دلاری مواجه خواهند بود که به کسری بودجه آنها دامن خواهد زد.

در حالحاضر و با وجود نفت بالای 50 دلاری، کشورهایی که درآمد آنها به تولید نفت وابسته است، همچنان با کسری بودجه مواجه هستند و در سطوح مختلف به نفتی با قیمت بالاتر نیازمند هستند. بر اساس آخرین بررسیها، کشوری مانند نیجریه برای خروج از بحران اقتصادی در سال 2017 به نفت 139 دلاری احتیاج دارد. نیاز بحرین و عمان برای جبران کسری بودجه به ترتیب نفت 84 و 75 دلاری است و عربستان بهعنوان رهبر این کشورها در منطقه به نفت 74 دلار بر بشکه نیازمند است. همچنین روسیه، بهعنوان بزرگترین تولیدکننده نفت خام که در اوپک عضویت ندارد، با نفت 72 دلار بر بشکه قادر به حل مشکلات بودجهای خود خواهد بود. این رقم برای عراق 61 دلار بر بشکه و برای آذربایجان 66 دلار بر بشکه است.

زنگنه: مصوبه اوپک تمدید میشود

بیژن زنگنه، وزیر نفت کشورمان پیش از این اعلام کرده بود که ایران با هر تصمیمی که اوپک برای تمدید طرح کاهش تولید اتخاذ کند، همراهی خواهد کرد. با این حال زنگنه روز گذشته و پیش از عزیمت به وین، در جمع خبرنگاران گفت: مصوبه اوپک برای حفظ سقف تولید تمدید میشود اما مدت آن مشخص نیست.وزیر نفت در حاشیه امضای بزرگترین قرارداد ساخت کالای صنعت نفت در پسابرجام درباره اینکه پیشنهاد ایران برای یکصد و هفتاد و دومین نشست سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) چیست، اظهار کرد: ما پیشنهاد خاصی نداشتیم.

وی در پاسخ به پرسشی درباره اینکه آیا امکان توافق اوپک برای یک دوره یکساله وجود دارد، تصریح کرد: پیشنهادها در این زمینه برای یک دوره 6 ماهه یا 9 ماهه است. زنگنه در رابطه با اینکه آیا ایران با تمدید 6 ماهه یا 9 ماهه توافق اوپک موافقت میکند، گفت: ایران در این زمینه مشکلی ندارد، با هر تصمیمی که اکثریت اتخاذ کنند، موافق خواهد بود. او درباره احتمال کاهش دوباره تولید اعضای اوپک هم گفت: فعلا هیچ بحثی درباره عدد کاهشی نیست، مگر اینکه بحث جدیدی مطرح شود. زنگنه با وجود اعلام موضع موافق با هر تصمیمی که اوپک اتخاذ کند، در جمع خبرنگاران تاکید کرد: «ایران تولید نفت خود را کاهش نمیدهد.» ایران در توافق پیشین کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای کاهش تولید، در کنار لیبی و نیجریه از این طرح معاف شد چراکه مدت زمان زیادی از لغو تحریمهای غرب علیه ایران نمیگذشت و کشورمان برای ترمیم کاهش تولید نفت نیاز به زمان داشت. از دیگرسو زنگنه عقیده داشت کشورهایی باید بار اصلی کاهش تولید را به دوش بکشند که بازیگر اصلی افزایش عرضه نفت خام به بازار جهانی بودهاند. وزیر نفت در پاسخ به این سوال که با توجه به قرارداد تسلیحاتی میان آمریکا و عربستان، امکان کارشکنی عربستان در نشست 172 اوپک وجود دارد، اظهار کرد: من علائمی ندیدم، اکنون نشانه‎ها مبنی بر این است که عربستان علاقه‎مند به رشد قیمت نفت است.

افزایش قیمت نفت به ۵۵ دلار با تمدید توافق کاهش تولید

اما در شرایطی که بازار جهانی نفت نگاه خود را به تمدید توافق کاهش تولید نفت خام و چگونگی اجرای آن در دور جدید دوخته است، وزیر انرژی الجزایر گفت، انتظار دارد اوپک توافق کاهش تولید را برای ۹ ماه دیگر تمدید کند که در این صورت به کاهش مازاد عرضه جهانی تا پایان سال ۲۰۱۷ کمک زیادی خواهد شد و احتمالا قیمت نفت به بیش از ۵۵ دلار خواهد رسید.

در کنار سناریوهای احتمالی برای تمدید توافق کاهش تولید، بحثها بر سر مدتزمان تمدید توافق نیز در جریان است. به گزارش رویترز عمده بحثها برسرمدت زمان تمدید توافق کاهش تولید تا پایان سال 2017، تمدید 9 ماهه تا پایان مارس 2018 یا تمدید 6 ماهه با امکان تمدید سه ماه دیگر متمرکز است. نورالدین بوترفا، وزیر انرژی الجزایر گفت: «هیچ کشوری نیست که گفته باشد ما با تمدید 9 ماهه مخالفیم. شما نمیتوانید بگویید 6 ماه و بعدا 3 ماه دیگر. این پیامی اشتباه به بازار ارسال خواهد کرد.» وی افزود، دلیل اصلی تمدید 9 ماهه توافق تقاضای ضعیفی است که معمولا بازار در ابتدای هر سال با آن مواجه میشود. بوترفا در ادامه گفت: «قبل از پایان سال، قیمتها ممکن است به بالای 55 دلار در هر بشکه برسد.»

قیمت 55 دلار بر هر بشکه نفت خام، قیمتی است که پیش از این وزیر نفت ایران آن را مناسب ارزیابی کرده بود، چراکه هم درآمد کشورهای تولیدکننده نفت را حفظ میکند و هم مانع قدرتمند شدن تولیدکنندگان نفت شیل میشود. با این حال باید دید یکصد و هفتاد و دومین نشست عادی وزیران نفت اوپک که بازار نفت مدتها چشم انتظار فرارسیدن آن بود، چه دستاوردهایی برای بازار نفت و کشورهایی که درآمد آنها به طلای سیاه وابسته است، خواهد داشت؟

توافق بزرگان نفتی برای تمدید توافق پیشین

پیش از برگزاری نشست اوپک، دیروز کمیتهای از 6 کشور مختلف عضو و غیرعضو اوپک برای بحث روی توافق نفتی در وین اتریش تشکیل جلسه دادند. بر این اساس، آنها طی بیانیهای اعلام کردند که برای تمدید 9 ماهه توافق تا مارس 2018 آمادگی دارند. در این کمیته کشورهای مهمی از جمله روسیه، عربستان و عراق حضور داشتند.به گزارش بلومبرگ بزرگان صادرکننده نفت در نشست رسمی قبلی اوپک در سال 2016 توافق کرده بودند تا تولیدات روزانه خود را 8/ 1 میلیون بشکه برای6 ماه نخست 2017 کاهش دهند. اکنون اما طبق شواهد و در آستانه برگزاری نشست یکصد و هفتاد و دوم خود تصمیم گرفتهاند، توافق قبلی را برای 9 ماه دیگر تمدید کنند.