طرد قطر، فرصت معدنی یا بحرانی زودگذر؟

با توجه به اینکه این کشور برای اتمام پروژههای مربوط به جام جهانی ۲۰۲۲میلادی (۱۴۰۱ خورشیدی) به حجم زیادی از مواد معدنی نیاز دارد؟

عربستان سعودی، مصر، بحرین و امارات متحده عربی با وارد کردن این اتهام به قطر که باعث بیثباتی در منطقه میشود روابط دیپلماتیک خود را با این کشور قطع کردند. این کشورها قطر را به حمایت از «گروههای تروریستی» متهم کردهاند، علاوه بر این ۴ کشور دولت مورد حمایت عربستان در یمن نیز ارتباط خود را با قطر قطع کردهاند و دولت مورد حمایت سازمان ملل مستقر در شرق لیبی هم از قطع روابط خود با قطر میگوید. در نهایت قطع ارتباط مالدیو با قطر هم به انزوای این کشور دامن زده است. قطر با جمعیت ۲/۷ میلیون نفر کشوری کوچک در سواحل شمال شرقی شبه جزیره عربستان است و امروز با شرکت هواپیمایی ملی این کشور، خطوط هوایی قطر؛ شبکه خبری بینالمللی الجزیره و البته ورزش شناخته میشود؛ این کشور میزبان جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۲۲میلادی (۱۴۰۱ خورشیدی) خواهد بود و یک بندرگاه جدید، یک منطقه درمانی، یک پروژه مترو و ۸ استادیوم برای جام جهانی، تنها بخشی از پروژههای بزرگ عمرانی درحال اجرا به این منظور در قطر است که بسیاری از مصالح ساختمانی مورد نیاز آن ازجمله بتن و فولاد از مسیر آبی با کشتی و همچنین از راه زمینی، از طریق عربستان وارد میشوند. بسته شدن مرز زمینی عربستان میتواند قیمتها را بالا ببرد و باعث تاخیر در پروژهها شود.

همانطور که درباره خوراک ممکن است به ایجاد گرانی بینجامد. همین حالا هم کمبود مصالح، تهدیدی برای صنعت ساختوساز قطر است و این شرایط، خطر را بیشتر میکند.قطر در واکنشی کوتاه به این اقدام آن را «غیرموجه و بیاساس» خوانده اما در صورت تداوم بسته شدن طولانیمدت مسیرهای هوایی و زمینی این کشور میتواند متحمل خسارت و مشکل در جدول زمانی تحویل پروژههای جام جهانی شود مگر اینکه به مجرای دیگری برای وارد کردن نیازمندیهای خود متوسل شود، با توجه به اینکه قطر کشوری وابسته به واردات است و تنها محصول عمده این کشور، گاز، نفت و محصولات پتروشیمی است.

حدود نیمی از کل واردات غذای این کشور نیز از مرز زمینی با عربستان انجام میشود که اکنون بسته شده و گزارشهایی از هجوم مردم برای خرید نیازهای روزمره به گوش میرسد. قطر مرز مشترک زمینی با عربستان سعودی و مرز دریایی با کشورهای ایران، کویت، عراق، عربستان، بحرین و امارات متحده عربی دارد که در میان این کشورها عربستان، بحرین و امارات با قطع رابطه، امکان ارتباط با دیگر گزینهها را قویتر میکنند؛ ایران، عراق و کویت این گزینهها هستند. حال این پرسش مطرح میشود که ایران چگونه میتواند برای تامین مصالح مورد نیاز قطر آن هم در شرایطی که این کشور برای آمادهسازی خود برای مسابقات جام جهانی در ۵سال آینده به مصالح بسیاری نیاز دارد، از این فرصت بهره ببرد؟ آن هم در شرایطی که این کشور نسبت به برخی دیگر از کشورهای عربی روابط گرمتری با ایران دارد و دو کشور در سال ۲۰۱۰میلادی (۱۳۸۹ خورشیدی) قرارداد همکاری دفاعی امضا کردند.

عربستان، شریک تجاری قدرتمند قطر

کیوان جعفری طهرانی، رئیس امور بینالملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگآهن ایران هم وجود تهدید برای قطر را تایید میکند و در اینباره به صمت توضیح میدهد: با انتشار این خبر و رسانهای شدن این اتفاق از سوی خبرگزاری الجزیره، مردم قطر از ترس قحطی به سوپرمارکتها هجوم آوردند هر چند ایران حمایتهای لازم را برای تامین مواد غذایی اعلام کرد، اما به هر حال عربستان و قطر با هم مرز زمینی دارند و قطر علاوه بر اینکه برای پروژههای ساختوساز خود از واردات دریایی استفاده میکرد، از مرز زمینی عربستان هم برای ترانزیت کالا استفاده میکند، آن هم به دلیل آنکه عربستان به دریای سرخ دسترسی دارد و قطر این دسترسی را ندارد و همچنین فولاد استفاده شده در ساختوساز قطر (به طور ویژه مقاطع طویل) همواره از طریق عربستان تامین میشده است. عربستان در زمینه ساخت مقاطع بلند و کارخانههای فولادسازیاش به ویژه تیرآهن به تنهایی یک برند به شمار میآید که بیشترین مقاطع تامین فولاد مورد نیاز پروژههای ساختوساز قطر را تامین میکرده است و در مقایسه با ایران که در سالهای گذشته صادرات چشمگیری در زمینه محصولات معدنی به قطر نداشته است، عربستان شریک تجاری قدرتمندتری برای قطر بوده است و در صورتی که رابطهاش را با عربستان و بحرین قطع کند دچار ضرباتی میشود.

این شرایط پایدار نیست

امیر صباغ مدیر برنامهریزی ایمیدرو نیز در اینباره توضیح میدهد: از رویکرد مواد و صنایع معدنی، این اتفاق برای ایران فوقالعاده خوشایند به شمار میآید به این دلیل که هزینهای برابر با ۲۰ میلیارد دلار برای اجرای زیرساختهای قطر در بازیهای جام جهانی برآورد شده که به ساخت هتلها، استادیومها، مراکز تفریحی، تجهیزات و جادهها اختصاص دارد که همه آنها به مواد اولیهای ازجمله آهن، فولاد، مس و آلومینیوم نیاز دارند و این همه را میتوان نشانگر فرصتی استثنایی برای کشور برشمرد، اما مشکل اینجاست که این بحران قطر پایدار به نظر نمیرسد و به نظر من در نهایت تا ۲ یا ۳هفته دیگر، پرونده این اتفاق بسته میشود و پیشبینی میشود امریکا برای جلوگیری از بهرهمندی ایران از عایدات یادشده، به نوعی این قضیه را فیصله دهد. صباغ در ادامه به تشابهات کشورهای عربی با یکدیگر اشاره کرد و گفت: از سویی دیگر کشورهای این منطقه، زبان، فرهنگ مشترک و ارتباطات خویشاوندی دارند و همچنین امریکا و اتحادیه اروپا اینها را به عنوان یک بلوک میشناسد که اتحادشان به نفع آنها هم هست و تلاش آنها هم در این مسیر پیش میرود که این اختلاف را حل و فصل کنند. اگر قطر با ایران همراهی کند ضربهای بزرگ به تلاشی است که عربستان سعودی برای گردآوردن دولتهای عرب و مسلمان برای انزوای ایران به خرج داده و جریانهای سیاسی و دولتهای مورد حمایت قطر در صف مقابل عربستان سعودی و همسو با ایران قرار میگیرند.

در ورود به بازار مصرف قطر جای تردید است

ولید هلالات تحلیلگر مسائل بینالملل نیز در اینباره توضیح میدهد: با توجه به اینکه قطر از طریق عربستان امکان مراودات زمینی دارد، قطع روابط و بسته شدن مرزها با کشورهای همجوار، تنها راه باقیمانده را برای این کشور، مرز «آبی» قرار میدهد اما اینکه آیا ایران بتواند در بازار مصرف این کشور ورود کند جای بحث است، نخست به این دلیل که مرز دریایی این کشور آبهای آزاد است و لزوما وابسته به ایران نیست بلکه ایران نزدیکترین کشور از نظر فاصله دریایی است و دوم آنکه جمعیت قطر، بازار مصرف بزرگی نیست که بتوان برای آن آینده ویژهای متصور بود و در نهایت اینکه اختلاف بین قطر و عربستان به نفع ایران است، از این نظر که منجر به تیرگی روابط بین کشورهای غربی و عربستان میشود و آنها را وارد یک چالش جدید میکند و تا حدی چهره عربستان را غیرموجهتر میکند و از این نظر برای ایران که رقیب دیرینه عربستان است، اتفاق سیاسی مناسبی است اما اینکه بتواند جایگاه صادراتی ویژهای برای ایران در طولانیمدت باشد، چنین نخواهد بود.