۷ سناریوی مطلوب برای آینده گردشگری

«تعهد به توسعه پایدار گردشگری از سوی تمام ذینفعان گردشگری»، «گردشگران آگاهتر به مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه میزبان»، «توانمند بودن جامعه میزبان از حیث برنامهریزی، ساماندهی و بازاریابی»، «تبدیل شدن ایران به یکی از ۱۰ مقصد گردشگرپذیر دنیا به مدت ۵ سال متوالی»، «توجه بیشتر به محیط زیست و منابع طبیعی»، «فراهم بودن امکانات و فعالیتهای بیشتر برای افرادی با ناتوانیهای جسمی» و «تغییر و تحول در مسیر تسهیل سفر از جمله رفع محدودیتهای ویزا» ۷ آینده مطلوب گردشگری است که در گزارش اخیر کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران مورد بررسی قرار گرفته است.

به نفع آینده

براساس این گزارش، تعهد به توسعه پایدار گردشگری از سوی تمام ذینفعان گردشگری یکی از آیندههای متصور است. از آنجا که توسعه پایدار گردشگری به دنبال عدالت اجتماعی، اقتصادی و محیطی و در نهایت افزایش رفاه نسل کنونی و آینده بشر است، برای دستیابی به آن باید بتوان به شاخصهایی از جمله استفاده از رویکرد کلنگر، برنامهریزی از پایین به بالا، توجه به رشد آگاهی جوامع محلی، عدالت دروننسلی و بیننسلی متعهد بود. بنابراین هر نوع توسعهای بدون در نظر گرفتن این شاخصها راهی به خطا است.

پژوهشگران اتاق ایران، گردشگران آگاهتر به مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه میزبان را آینده مطلوب دیگری معرفی کردهاند که میتواند در انتظار گردشگری باشد. گردشگر امروزی آگاه به مسائل اطراف خود دارای توان خرید بیشتر، گزینههای انتخابی متعدد و زمان تصمیمگیری کمتر و درصدد است از حداقل اوقات فراغت خود حداکثر استفاده را ببرد. هرچه زمان میگذرد آگاهی مردم نسبت بـه معضلات زیست محیطی گردشگری، لزوم احترام به جامعه محلی، برجستهتر شدن نقش و مسوولیت اجتماعی خود در آینده و اهمیت هویت و اصالت یک خدمت یا محصول گردشگری رو به افزایش میرود. در واقع جذب و حفظ این نوع از گردشگران ضامن رشد و توسعه پایدار کشور و ارائه خدمات متناسب با نیازهای متعالیتر آنها است.

توانمند بودن جامعه میزبان از حیث برنامهریزی، ساماندهی و بازاریابی سناریوی سوم برای آینده گردشگری است. براین اساس، موفقیت و توسعه گردشگری پایدار و جامعهمحور، در گرو مشارکت جامعه میزبان و توانمندسازی آنان در تمام فرآیندهای گردشگری، از برنامهریزی گرفته تا نوآوری در بازاریابی و نحوه تعامل با مشتری است. برای بهرهوری از اثرات مثبت گردشگری و توانمندسازی جامعه میزبان و بهویژه زنان بومی و جوانان، میتوان با فرصتسازی برای آنها و ایجاد سازوکارهای حمایتی مانند تخصیص اعتبارات ویژه برای جامعه محلی در راهاندازی کسب وکارهای جدید، در اختیار گذاشتن فناوریهای لازم و بهروز، آموزش و افزایش آگاهی آنها در جهت ابعاد مثبت و منفی گردشگری و توسعه گردشگری به سبک پایدار، حمایت از محصولات و خدمات محلی و... آنها را در این امر یاری کرد.

در همین حال تبدیل شدن ایران به یکی از ۱۰ مقصد گردشگرپذیر دنیا به مدت ۵ سال متوالی آینده مطلوبی برای توریسم کشور عنوان شده است. طبق گزارش کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران، کشورمان پس از برجام، به یکی از مقاصد قابل توجه گردشگران بهویژه گردشگران اروپایی تبدیل شده است. در گزارشهای خبرگزاریهای مختلف از جمله بلومبرگ، سی ان ان، گاردین، نشنال جئوگرافیک، دیلی میل و نیویورک تایمز به معرفی ایران به عنوان مقصدی نوظهور پرداختند و با وجود مصوبه کنگره آمریکا برای ممانعت از ورود گردشگران، افزایش تقاضا برای سفر به ایران از سوی برخی کشورها در پسابرجام سه تا چهار برابر شده است. با این حال، وجود مشکلات متعدد زیرساختهای فنی و تکنولوژیک، قانونی- اداری، بانکی و... راه درازی پیش روی ایران قرار داده است.

از سوی دیگر، توجه بیشتر به محیط زیست و منابع طبیعی نیز سناریویی دیگر برای آینده گردشگری است. امروزه گردشگری سبز در پاسخ به نیازهای جدید گردشگران و مانعی برای بهرهبرداری بیرویه منابع طبیعی نسلهای آینده به عنوان شکلی تکاملیافتهتر از گردشگری پدید آمده است. این نوع گردشگری و انواع مشابه آن سفرهای مسوولانه و مبتنی بر احترام به طبیعت را شامل میشود؛ به طوری که انگیزه اصلی بازدید، استفاده از جذابیتهای طبیعی و فرهنگی جامعه بومی بدون وارد کردن هر نوع خسارت است. این نوع گردشگری بهویژه در زنجیره تامین آن مغفول مانده و لازم است با اقداماتی همچون ممانعت از ساخت و سازهای بیرویه در کنار مراکز گردشگری، کاهش تولید آلودگی صوتی، هوایی و بصری، حفاظت از حیاتوحش و گونههای گیاهی در حال انقراض و از آن جمله در جهت این امر گام موثری برداشته شود.  فراهم بودن امکانات و فعالیتهای بیشتر برای افرادی با ناتوانیهای جسمی نیز به عنوان آینده مطلوب دیگری معرفی شده است.

به باور کارشناسان پارلمان بخش خصوصی، در پاسخ به نیازهای بخش ویژهای از افراد ناتوان و همچنین سالمندان، گردشگری سالمندان و معلولان در دنیا شکل گرفته که هنوز در کشور ما بهدلیل نبود زیرساختهای لازم، جایگاهی ندارد. بنابراین، با توجه به ظرفیتها و جاذبههای بالقوه و بالفعل ایران، پاراتور، گردشگری سالمندان و افراد معلول میتوانند درصدی را از میان گردشگران آینده به خود اختصاص دهند و شعار «گردشگری برای همه» به این ترتیب عملی شود.  تغییر و تحول در مسیر تسهیل سفر از جمله رفع محدودیتهای ویزا نیز آخرین سناریوی مطلوب برای آینده گردشگری عنوان شده است.

همانطور که سالها است کشورهای دنیا در مسیر هموارسازی سفر برای گردشگران قدم برمیدارند، آسانسازی فرآیند سفر در سراسر کشور نیز میتواند در آینده به بهبود گردشگری کمک کند. اقدام سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشورمان در این سالها برای اجرای لغو روادید به ایران، تسهیل اخذ ویزا، صدور ویزای فرودگاهی با سه ماه اعتبار و راهاندازی ویزای الکترونیک به انگیزه جذب گردشگران بیشتر، انجام شده است. با این حال مشکلاتی مانند صفهای طولانی متقاضیان برای دریافت ویزای فرودگاهی، ورود نیمه شب گردشگران به مبادی فرودگاهی و بیپاسخ ماندن نیازهای آنها، انتظار برای طی شدن مراحل اداری و در برخی موارد عدم صدور ویزا بهدلیل بیاطلاعی گردشگر از قوانین از جمله چالشهای حل نشده این فرآیند است.

راهکارهای سیاستی

گزارش مذکور، در جهت حرکت بهینهتر به سوی ایجاد آیندهای مطلوب در صنعت گردشگری راهکارهایی پیشنهاد داده است. اختصاص مسوولیت بررسی روندها و آینده صنعت گردشگری در سازمانهای متولی؛ ایجاد نظام جامع آماری در صنعت گردشگری با عنوان حسابهای اقماری گردشگری؛ بازبینی و واقعنگری در اهداف و برنامههای صنعت گردشگری و تطابق آن با واقعیت مطلوب آتی این صنعت؛ پرداختن و تبیین روشهای کلاسیک و جدید در مطالعات آیندهپژوهی؛ اولویت قرار دادن طرح پژوهشی «آیندهپژوهی در صنعت گردشگری ایران» با هدف تعریف و تبیین آینده این صنعت به صورت تفصیلی؛ برگزاری کارگاهها و سمینارهای کاربردی در خصوص آینده این صنعت برای کسبوکارهای مختلف صنعت گردشگری با هدف آشناسازی فعالان با رخدادهای آینده این صنعت و مسیرهای موجود ۶ راهکار سیاستی در این خصوص است.