طرح برجامی کورکر ـ کاتن

همزمان عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه در یک پنل تخصصی مرتبط با برجام در مسکو که هلگا اشمید، معاون مسوول سیاستخارجی اتحادیه اروپا حضور داشت، تاکید کرد امکان مذاکره مجدد درباره برجام وجود ندارد.

در شرایطی که رئیسجمهوری آمریکا تایید پایبندی ایران به برجام را به کنگره این کشور محول کرده است، خبرگزاری آسوشیتدپرس از پیشنویس طرحی خبر داد که در پی اعلام راهبرد تازه دونالد ترامپ در مورد ایران و عدم تایید پایبندی این کشور به برجام، با هدف اعمال محدودیتهایی علیه تهران، در کنگره ایالاتمتحده طراحی شده است.

پیشنویس مصوبه احتمالی را باب کورکر، سناتور جمهوریخواه و رئیس کمیته روابط خارجی مجلس سنا و سناتور تام کاتن، دیگر عضو حزب جمهوریخواه، با درنظرگرفتن ملاحظات دولت دونالد ترامپ، تهیه کردهاند. این درحالی است که شرکتکنندگان در نشست بینالمللی خلعسلاح هستهای در مسکو که با حضور نمایندگانی از ۴۰ کشور برگزار شد، بر حمایت از برجام تاکید کرده و نماینده اتحادیه اروپا حفظ این پیمان را ضروری خواند. معاون وزیر خارجه ایران نیز امکان مذاکره مجدد بر سر برجام را منتفی دانست.

آسوشیتدپرس ۲۸ مهر ماه گزارش داد که در پیشنویسی که به رویت این خبرگزاری رسیده، تحریمهای احتمالی علیه ایران، پس از آن به جریان میافتد که تهران به نقض محدودیتهای تازه اقدام کند. به گفته آسوشیتدپرس این پیشنویس، در صورتی که به قانون تبدیل شود، بهخودی خود ناقض توافق اتمی شش قدرت جهانی و ایران در تیر ماه دو سال پیش «نیست»، بلکه اقداماتی موازی را در پی میگیرد که شاید در نهایت این توافق را در مرز سقوط قرار دهد؛ زیرا خواستههایی که پیشتر توافقی در مورد آنها نشدهاست را مطرح میکند. بنابراین پیشنویس، ایران در صورت نقض برخی موارد، ناقض برجام توصیف شده و میتواند هدف تحریمها قرار گیرد. آسوشیتدپرس فهرستی از برخی از این موارد را منتشر کرده است: آزمایش، ساخت یا توسعه موشکهای بالستیک قارهپیما با قابلیت حمل کلاهک، از جمله هر تلاشی برای تبدیل ابزارها یا حاملهای پرتاب ماهواره به موشکهای بالستیک قارهپیما و نیز هر فعالیتی برای تهیه مخفیانه مواد اتمی یا تجهیزاتی که قادر به تولید چنین موادی باشند، از خارج از ایران.

پیشنویس تهیهشده همچنین به موضوعات دیگری میپردازد که در هفتههای اخیر بارها نگرانی دولت ترامپ در مورد آنها مطرح شده است؛ از جمله مهمترین این موارد مساله «غروب» در توافق اتمی است، یعنی محدودیتهایی که قرار است ۱۰ سال پس از توافق اتمی به مرور برچیده شوند و در نتیجه به این نگرانی دامن زدهاند که «ایران میتواند حتی پیش از پایان توافق به توانایی ساخت جنگافزار اتمی دست یابد.» تهران همواره تاکید کرده است بهدنبال ساخت سلاح هستهای نیست.

آسوشیتدپرس میگوید؛ این پیشنویس قصد ایجاد مقررات و ضوابطی دائمی، در مورد مسائلی مانند غنیسازی اورانیوم و ذخایر آن و نیز کارکرد برخی سانتریفیوژها را دارد. در این طرح، مخالفت ایران با درخواست بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی «برای بازدید کافی از هر پایگاهی، از جمله پایگاههای نظامی» میتواند به معنی نقض برجام از طرف تهران تلقی شود. آژانس بینالمللی انرژی اتمی تاکنون پایبندی ایران به توافق اتمی را تایید کرده است. آسوشیتدپرس میگوید تهیه این پیشنویس احتمالا خواست ترامپ و دولت او از کنگره، برای اصلاح و ارائه بدیلهایی فوری در مورد قوانین موجود، پس از توافق هستهای میان دولت باراک اوباما، فرانسه، بریتانیا، آلمان، چین، روسیه و ایران را برآورده میکند. این طرح هنوز در جمع قانونگذاران ارائه نشده است. 

دونالد ترامپ، رئیسجمهوری آمریکا، ۲۱ مهر ماه در جریان یک سخنرانی که بسیاری در انتظار آن بودند، راهبرد جدید دولت خود در قبال تهران را اعلام کرد. او، چه در جریان رقابتهای انتخاباتی چه پس از پیروزی در مقام ریاستجمهوری ایالاتمتحده، از مخالفان سرسخت توافق اتمی و برجام بود و در سخنرانی خود گفت قادر به تایید پایبندی ایران به توافق هستهای نیست. دولت آمریکا باید در بازههای ۹۰ روزه گزارشی از اجرا یا اجرانشدن برجام از طرف ایران، به کنگره ارائه کند. ترامپ عملا از تایید این موضوع خودداری کرده و در نتیجه تصمیمگیری در مورد بازگشت یا وضع تحریمها علیه ایران را به کنگره سپرده است. اما از آنجا که توافق اتمی، تنها توافقی میان ایران و آمریکا نیست، بلکه علاوه بر این دو، پنج کشور دیگر نیز در آن حضور دارند و قطعنامهای نیز در حمایت از آن در شورای امنیت سازمان ملل تصویب شده، واشنگتن نمیتواند بهتنهایی آن را از میان بردارد. تمامی دیگر طرفهای مذاکره با ایران از توافق حمایت کرده و بارها از دولت ترامپ خواستهاند از آن خارج نشود.

احتمال فیلی باستر

در همین خصوص آسوشیتدپرس گزارش داده است که دموکراتهای سنا گفتهاند با هر اقدامی برای بازنویسی یا جلوگیری از اجرای توافق اتمی موجود که جلوی دسترسی ایران به تحریمهای برچیدهشده فعلی را بگیرد، مخالفت میکنند.

جمهوریخواهان در سنا (۲۰۱۹-۲۰۱۷) با ۵۲ کرسی از ۱۰۰ کرسی صاحب اکثریت هستند. دموکراتها میتوانند از «اطاله بررسی» (فیلیباستر) برای جلوگیری یا تعویق رایگیری، بهره ببرند. پیشنویس این طرح درحالی تهیه شده که دموکراتهای کنگره آمریکا در چند روز گذشته بارها تاکید کردهاند که با هرگونه اقدامی در جهت بر هم زدن برجام مخالفت خواهند کرد. سناتور دموکرات کریس مورفی، از اعضای کمیته روابط خارجی سنا، در همین رابطه به آسوشیتدپرس گفته: «از نظر من همیشه میتوان طرحی برای مقابله با رفتارهای به گفته او نابکارانه ایران در منطقه (خاورمیانه) تهیه کرد اما درحالحاضر، من در میان دموکراتها حمایت چندانی از تغییر یا بازنویسی شروط برجام نمیبینم.»

امکانی برای مذاکره مجدد وجود ندارد

همزمان با این تحولات، معاون وزیر خارجه ایران گفت روشن و صریح میگویم هیچ امکانی برای مذاکره مجدد برجام یا الحاق ضمائم و اضافات به آن وجود ندارد. به گزارش خبرگزاری تسنیم، سیدعباس عراقچی که به روسیه سفر کرده است، دیروز در پنل تخصصی برجام در کنفرانس عدم اشاعه مسکو سخنرانی کرد.

عراقچی در سخنان خود در این کنفرانس تاکید کرد برجام نه تنها دستاوردی برای دیپلماسی در راستای حلوفصل مسالمتآمیز اختلافات بهشمار میرود، بلکه فصل جدیدی نیز در نظام عدم اشاعه سلاحهای هستهای گشوده است. او در ادامه به تشریح وضعیت موجود در پی تحولات اخیر پرداخت و گفت: درحالیکه آژانس بینالمللی انرژی اتمی مستمرا پایبندی ایران به توافق برجام را مورد تایید قرار داده است، ایالاتمتحده آمریکا به تعهدات برجامی خود پایبند نبوده و صراحتا روح و متن برجام را در موارد متعددی مورد نقض قرار داده است. عراقچی با ذکر نمونههایی از موارد نقض و بدعهدی آمریکا تاکید کرد: «بزرگترین مورد تخلف از برجام مربوط به عدم پایبندی آن کشور به بندهای ۲۶، ۲۸ و ۲۹ برجام است.

براساس این بندها آمریکا متعهد شده است برجام را همراه با حسننیت و در فضایی سازنده اجرا کند و از هر عملی که باعث خدشهدار شدن منافع ایران از رفع تحریمها میشود، خودداری کند. بهویژه آن کشور مکلف به رعایت این اصول در سخنان عمومی مقامات خود است که تاکنون بدان عمل نکرده است.» عراقچی اضافه کرد: «در حقیقت تمامی سخنرانیهای ترامپ علیه برجام، از جمله سخنرانی ایشان در مجمع عمومی و در مقابل صدها نفر از رهبران و مقامات کشورهای عضو ملل متحد، تخلف آشکار از مفاد برجام بهشمار میرود. این تخلفات باعث ایجاد فضای ابهام و عدم اطمینان درخصوص برجام شده و جوامع اقتصادی جهانی را برای همکاری با ایران دچار تردید میسازد.» او تاکید کرد: «بهطور مسلم استمرار چنین فضای مخربی پیرامون ایران و برجام، که منجر به کاهش منافع ایران از این توافق شده است، غیرقابل قبول بوده و بلاشک تبعات خود را خواهد داشت.»

پشتیبانی ۴۰ کشور از برجام

از سوی دیگر، شرکتکنندگان در نشست بینالمللی خلعسلاح هستهای در مسکو که با حضور نمایندگانی از ۴۰ کشور برگزار شد، بر حمایت از برجام تاکید کرده و نماینده اتحادیه اروپا حفظ این پیمان را ضروری خواند. وندی شرمن معاون پیشین وزیر امور خارجه آمریکا در نشست خلعسلاح هستهای مسکو اظهار کرد: «دوسوم آمریکاییها و حتی بخشی از جمهوریخواهان پشتیبان برجام هستند.» او گفت: «اهداف مذاکرات هستهای ایران بسیار مشخص بود. مسائل دیگر در این مذاکرات وارد نشده بود.» مقام سابق آمریکایی تاکید کرد: «اگر مباحثی همچون حقوق بشر در مذاکرات هستهای مطرح میشد، هیچگاه به توافق نمیرسیدیم.»   هلگا اشمید، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در این نشست گفت که برجام یکی از ستونهای امنیت بینالمللی است که جایگزینی برای آن وجود ندارد و بهرغم سخنان ترامپ، بسیار کارساز بوده است. اشمید ادامه داد: «بحثها درباره بندهای زوالپذیر برجام، بحثهای بیربطی هستند چراکه پروتکل الحاقی وجود دارد.» 

از سوی دیگر سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه و مذاکرهکننده ارشد هستهای این کشور در این نشست اعلام کرد: هیچ شکی نداریم جمهوری اسلامی ایران تمام مفاد توافق برجام را کامل اجرا میکند.» ریابکوف افزود: «جایگزین(دیگری) برای برجام و احتمال بازمذاکره درباره آن یا بهتر کردن آن هم وجود ندارد.»