معمای «بیت‌کوین»

بانک مرکزی در قبال ارز مجازی بیتکوین، آژیر هشدار را به صدا درآورد. «ریسک بالا» و «احتمال کلاهبرداری» در بیتکوین، دو سیگنال هشداری است که سیاستگذار پولی به مردم مخابره کرده است. ریسک بالا ناشی از نوسانات شدید و بیقاعده این ارز مجازی است. همچنین وجود ارزهای دیگر مجازی و شبکههای واسطهای بازاریابی به شکل شبکه هرمی، دومین خطر در کمین فعالان این حوزه است

دیروز در یک نشست خبری، ناصر حکیمی معاون فناوریهای نوین بانک مرکزی موضع فعلی این بانک در قبال این پدیده را مشخص کرد. موضعی که بیشتر بوی احتیاط میداد. سیاستگذار پولی با توجه به احتمال مالباختگی عدهای در این پدیده جدید، در وهله اول سعی کرد مردم را نسبت به مخاطرات این ارز وسوسهانگیز آگاه کند و سپس، چارچوب و دستورالعمل خود را در قبال این پدیده نوین، به اطلاع عموم برساند. طبق برنامه، بانک مرکزی در نظر دارد طی یک سال آینده موضع قطعی خود در برابر ارز مجازی را مشخص کند، اینکه آیا بیتکوین یک ارز رسمی خواهد بود یا خیر.

واکنش سیاستگذار به هیاهوی بیتکوین

«بیتکوین» در هفتههای اخیر به یک کلید واژه پربازدید تبدیل شده است. هر واحد بیت کوین حدود دو ماه پیش، تقریبا ۳۸۰۰ دلار معامله میشد. اما پرواز این ارز مجازی در این دو ماه، ارزش هر واحد آن را تا ۷۴۰۰ دلار بالا برد؛ یعنی افزایش حدود۲برابری. این موج افزایشی ذهن بسیاری از تحلیلگران اقتصادی در جهان را درگیر خود کرد. ایران نیز از این کنجکاوی جمعی مستثنی نماند. رسانههای داخلی درباره این ارز اسرارآمیز گزارش تهیه کردند و برخی به تحلیل قیمت آن پرداختند. کانالهای تلگرامی بازار بیتکوین را رصد کردند و پیشبینی روند ارز اسرارآمیز را به مشتریان خود ارائه دادند. به نوعی یک بازار ثانویه برای بیتکوین شکل گرفت؛ بازار آموزش و تحلیل بیتکوین. این تب و تاب ایجاد شده در کشور، سیاستگذار پولی را وادار به واکنش کرد. روز گذشته در برج شیشهای خیابان میرداماد، یک نشست خبری ترتیب داده شد تا اذهان جامعه نسبت به بیتکوین آگاهتر شود. ناصر حکیمی، معاون فناوریهای نوین بانک مرکزی بهعنوان متولی این امر، خود را در معرض سوالات خبرنگاران قرار داد و سعی کرد موضع بانک مرکزی در قبال این پدیده نوین را روشن کند.

حکیمی موضوع نشست دیروز را سیاست بانک مرکزی در مورد فینتکها اعلام کرد اما در عمل، «ارز رمزینه» محور اصلی صحبتها بود. بانک مرکزی در حوزه فینتکها ۶ سند و دستورالعمل را تهیه کرده است یا در دست تهیه دارد. پنجمین موضوع در حوزه ارزهای رمزینه است. سند ارزهای رمزینه طبق برنامهریزی بانک مرکزی قرار است در طول یک سال آینده رونمایی شود. سندی که مشخص میکند سیاست بانک مرکزی در برابر این ارزها چیست. اما احتمال اینکه زودتر از این موعد، بانک مرکزی تکلیف ارزهای رمزینه را مشخص کند، بیشتر است. حکیمی از تلاش معاونت فناوریهای نوین بانک مرکزی برای اعلام موضع بانک مرکزی تا پایان امسال خبر داد، اما زمان قطعی طبق برنامه پایان نیمه اول سال آینده است. حکیمی چارچوب بانک مرکزی در قبال این پدیده را به دو بخش تقسیم کرد. در وهله اول بانک مرکزی سیاست خود را برای ارزهای جهانروا مشخص خواهد کرد، منظور از ارزهای جهانروا، ارزهای رمزنگاری شده رایجی است که اکنون در جهان مبادله میشود. بیتکوین نیز در این دسته قرار میگیرد. اما در وهله دوم، چارچوبهای لازم برای پول رمزینه بومی تدوین خواهد شد. در حقیقت کانال دوم برای اشخاصی است که قصد طراحی و پیادهسازی ارز رمزینه در داخل کشور را داشته باشند. حکیمی اولویت اول در تهیه چارچوبهای ارز رمزینه را در نظر گرفتن ملاحظات پولشویی اعلام کرد. او تطبیق کامل چارچوبها با قانون مبارزه با پولشویی و قوانین بانکی کشور را اولویت اصلی بانک مرکزی دانست. از این مساله باید بهعنوان خط قرمز بانک مرکزی در پذیرش ارز دیجیتال یاد کرد.

دو نگرانی بانک مرکزی

پیش از این نیز حکیمی از بررسی و مطالعه ارزهای رمزینه در بانک مرکزی خبر داده بود. او روز گذشته نیز با اعلام این موضوع، از دو نگرانی سیاستگذار پولی پرده برداشت. نوسانات شدید: اولین نگرانی و چالش بانک مرکزی در راه سیاستگذاری، نوسانات شدید این ارز مجازی است. در حقیقت روند غیرقابل پیشبینی بیتکوین نه تنها فعالان بازار مالی، بلکه سیاستگذار پولی کشور را نیز دچار سردرگمی کرده است. معاون فناوریهای نوین بانک مرکزی این نوسانات را باعث عدماطمینان و ریسک بالای نگهداری این ارز نوین دانست.

هجوم سوداگری: دومین نگرانی بانک مرکزی در شرایط فعلی، هجوم فعالیتهای سوداگرانه به بازار ارز مجازی است. به گفته حکیمی، در این بین حتی بازاریابی شبکهای و فعالیتهای هرمی نیز فعال شدهاند. این نگرانی سیاستگذار، ریشه در فعالیتهای پیشین فعالیتهای اینچنینی در کشور دارد. بیتکوین به اندازه کافی جاذبه دارد تا بسیاری از مردم را به طرق مختلف به سمت خود بکشاند. سیاستگذار نیز با آگاهی از این موضوع، هشدار خود را از کانال رسانهها به مردم رسانده است.

حکیمی در نشست دیروز، دو هشدار برآمده از این دو نگرانی را به مردم اعلام کرد. هشدار اول برای علاقهمندان به ارز مجازی، ریسک بالای آن است. حکیمی معتقد است که هیچ عامل بنیادی توضیحدهنده نوسانات اخیر بیتکوین نیست و همین خصوصیت، ریسک زیادی را برای این ارز در پی دارد. او تاکید کرد که بانک مرکزی هنوز بیتکوین را بهعنوان یک ارز رسمی به رسمیت نشناخته است. در نتیجه بیتکوین میتواند بستر مالباختگی عدهای را فراهم کند. او دادوستد این ارز در صرافیها را قانونی ندانسته است. معاون بانک مرکزی صراحتا اعلام کرد که سیاستگذار هنوز به تصمیم نهایی در پذیرش یا عدم پذیرش آن نرسیده است. هشدار دوم حکیمی در مورد فعالیتهای شرکتهای هرمی در این حوزه است. طبق توضیح او، ابزارهای واسطهای بهوجود آمدهاند و وعده وصل بودن به بیتکوین را میدهند، اما در واقع روشن نیست که منبع آنها به بیتکوین میرسد یا نه. در واقع یک زمینه کلاهبرداری بهوجود آمده است و همین مساله، هشدار دوم بانک مرکزی به مردم است.

علیرغم این هشدارها حکیمی تاکید کرد که احتمال تقلب در ساختار  بیتکوین نزدیک  به صفر است.

مرحله هشدار

برای بسیاری این سوال مطرح است که چرا بانک مرکزی در زمان فعلی ورود نمیکند و تا زمان انتشار ابلاغیه، خرید و فروش را ممنوع نمیکند. این سوال روز گذشته از معاون فناوریهای نوین بانک مرکزی پرسیده شد. برخی خبرنگاران این پرسش را مطرح میکردند که چرا نهادهای حاکمیتی نظارتی به خرید و فروش ارز مجازی ورود نمیکنند؟ حکیمی در پاسخ گفت: «تازمانیکه سیاستگذاری صورت نگیرد، نمیتوانیم بگوییم خرید و فروش ممنوع است یا خیر.» به زبان دیگر، وقتی قانون و دستورالعملی در اینباره وجود نداشته باشد، موضع نهاد ناظر نیز منفعل است. خلأ دیگری که در این زمینه وجود دارد، بحث فنی است. حکیمی در اینباره تاکید کرد که هیچ نهادی قادر به کنترل تبادلات بیتکوین نیست، در واقع هیچ حکومتی در هیچجای دنیا قادر به رصد مبادلات نیست.

حکیمی با توجه به این ساختار فنی گفت: «ما نمیتوانیم هر روز اپلیکیشنهای جدید مبادله بیتکوین را فیلتر کنیم و این کار شدنی نیست. تنها کاری که ما در حالحاضر میتوانیم انجام دهیم آگاهی دادن به مردم است.» صحبتهای حکیمی نشان میداد که تجربه تلخ مالباختگان موسسات مالی غیرمجاز، بانک مرکزی را به صدور هشدار در مورد ارزهای مجاز وا داشته تا باری دیگر با انبوهی از مالباختهها مواجه نشود. هرچند بانک مرکزی تنها به هشدار اکتفا نکرده و به هماهنگی با دستگاههای دیگر نیز اقدام کرده است، اما طبق گفته حکیمی، مسیر خرید و فروش بیتکوین تنها از ایستگاههای رسمی نمیگذرد و به اندازه کافی مسیر غیررسمی برای این عمل وجود دارد. معاون فناوریهای نوین بانک مرکزی توجه سیاستگذار را بیشتر معطوف به سمت تقاضا اعلام کرد و مهار سمت عرضه را چندان کارا ندانست.

مساله نهاد ناظر

اگر بانک مرکزی بیتکوین را تایید کند، آیا نهاد ناظر مشخصی برای مبادلات بیتکوین وجود خواهد داشت؟ حکیمی در پاسخ به این پرسش خبرنگار «دنیای اقتصاد» سه سناریوی محتمل را تشریح کرد. در سناریو اول، بانک مرکزی بیتکوین را به رسمیت نمیشناسد و مسوولیت نظارت بر آن را نیز نخواهد داشت. در سناریو دوم بانک مرکزی بیتکوین را بهعنوان یک کالا و نه یک ارز، میشناسد. اگر بانک مرکزی به چشم یک کالای سرمایهای به آن نگاه کند، مانند طلا، نظارت بر آن را نیز بر عهده خواهد داشت. در سناریو سوم نیز بانک مرکزی ارز رمزینه را بهعنوان ارز رسمی به رسمیت میشناسد. در این حالت نظارت بر آن بهطور کامل در نهاد ناظر پولی صورت خواهد گرفت.

در سناریو سوم است که سازوکار نظارتی مشخصی برای ارز رمزینه در بانک مرکزی تهیه خواهد شد. در نتیجه در درجه اول باید منتظر بود و دید که آیا بانک مرکزی بیتکوین را بهعنوان ارز رسمی میشناسد یا خیر. در واقع هنوز نمیتوان برای بیتکوین نام «ارز» را به کار برد، چراکه ممکن است بانک مرکزی بیتکوین را در قالب یک ارز شناسایی نکند. اما اگر بهعنوان ارز نیز شناسایی شود، آیا تضمینی وجود خواهد داشت که نهادهای دیگر در این مساله در جایگاه ناظر وارد نشوند؟ حکیمی در اینباره پاسخ داد: «تضمینی وجود نخواهد داشت، اما هماهنگیها در حال انجام است. در این هماهنگیها جایگاه هر نهاد تبیین خواهد شد.» به گفته این مقام مسوول، در حالحاضر بحث ارز مجازی در فضای مجازی نیز پیگیری میشود. همچنین قوه قضائیه و دادستانی نیز نسبت به این موضوع حساسیت بالایی دارند.