سوریه پس از داعش در نشست سه رئیس‌جمهور

این ابتکار عمل از سوی پوتین، روحانی و اردوغان که نشاندهنده تاکیدات ایران بر حل سیاسی بحران سوریه و پرهیز از راهحل نظامی بود، میتواند آینده پر ابهام این بحران را در وضعیت روشنتر و باثباتتر قرار دهد. همچنین در راستای موفقیتهای بهدست آمده در مبارزه با تروریسم تکفیری داعش در سوریه، بررسی قدمهای آتی برای ثبات بلندمدت اوضاع در این کشور، در این اجلاس مورد بحث و تبادل نظر سران ایران، روسیه و ترکیه قرار خواهد گرفت. پیش از این نشست کارشناسان ارشد ایران، روسیه و ترکیه در تهران و نشست وزرای خارجه سه کشور در آنتالیای ترکیه برگزار شد. در این نشست روسای ستادهای مشترک سه کشور نیز حضور داشتند.

روحانی در پایان این نشست و در یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک از تشکیل کنگره ملی سوری- سوری در شهر سوچی روسیه به عنوان نتیجه اصلی این نشست خبر داد.

دیدار روحانی و پوتین

در همین ارتباط رئیسجمهوری ایران روز چهارشنبه با هدف شرکت در نشست سهجانبه سران کشورهای ایران، روسیه و ترکیه، با استقبال سرگئی بولدین استاندار کراسنادار، آناتولی پاخوموف شهردار سوچی و مهدی سنایی سفیر ایران در روسیه وارد فرودگاه سوچی شد. شرکت در نشست سهجانبه سران ایران، روسیه و ترکیه با هدف بررسی روند و نتایج مذاکرات آستانه و آغاز فرآیندهای سیاسی داخلی در سوریه و دیدارهای دوجانبه با ولادیمیر پوتین رئیسجمهور روسیه و رجب طیب اردوغان رئیسجمهور ترکیه از مهمترین برنامههای روحانی در این سفر بود. کاخ کرملین مقر ریاستجمهوری روسیه با تایید دیدار حسن روحانی و ولادیمیر پوتین  اعلام کرد؛ ولادیمیر پوتین رئیسجمهوری روسیه پس از نشست سهجانبه سران ایران، روسیه و ترکیه با حسن روحانی دیدار جداگانهای داشته است.»

دیدار روحانی با اردوغان

روحانی همچنین با رجب طیب اردوغان رئیسجمهور ترکیه در حاشیه نشست سهجانبه ایران، ترکیه و روسیه دیدار کرد. رئیسجمهوری ایران با اشاره به روابط رو به گسترش ایران و ترکیه، بر استفاده حداکثری از توانمندیها و ظرفیتهای موجود در راستای توسعه مناسبات و همکاریهای دوجانبه، منطقهای و بینالمللی دو کشور تاکید کرد. روحانی با اشاره به اهمیت ادامه روند همکاریها و رایزنیهای ایران، روسیه و ترکیه در راستای حلوفصل مسائل منطقهای بهویژه در موضوع سوریه گفت: اجلاس سهجانبه سران سه کشور در سوچی، نقش مهمی در توسعه و تقویت صلح و ثبات پایدار در سوریه و منطقه دارد.

رئیسجمهور ترکیه همچنین با تاریخی دانستن نشست سهجانبه سوچی در مورد بحران سوریه گفت که پیش از این نشست در دیداری دوجانبه با روحانی در مورد بحران سوریه گفتوگو کرده است. رجب طیب اردوغان در سخنانی گفت: «این دیدار سهجانبه که در سوچی در حال انجام است، یک دیدار تاریخی برای حل بحران سوریه است که پیشتر نیز در نشستهای آستانه به نتایج خوبی دست یافتهایم.

اجلاس سهجانبه

در ادامه این دیدارها و ملاقاتها، اجلاس سهجانبه روسایجمهور ایران، روسیه و ترکیه بعدازظهر چهارشنبه به وقت محلی با حضور روسایجمهور سه کشور آغاز شد. روحانی، پوتین و اردوغان پس از گرفتن عکس یادگاری این نشست، در صدر هیاتهای عالی رتبه مقامات سه کشور، مذاکرات خود را آغاز کردند. نشست سهجانبه سران جمهوری اسلامی ایران، فدراسیون روسیه و ترکیه با هدف بررسی روند و نتایج مذاکرات آستانه و آغاز فرآیندهای سیاسی داخلی در سوریه برگزار شده است. پیشتر وزرای خارجه سه کشور در آنتالیای ترکیه با یکدیگر در ارتباط با چگونگی ادامه روند نشستهای آستانه رایزنی و زمینه را برای برگزاری اجلاس سران سه کشور در ارتباط با این موضوع فراهم کردند.

تمجید پوتین از نقش ایران و ترکیه

در همین خصوص، رئیسجمهور روسیه ضمن اشاره به تلاشهای صورت گرفته برای جلوگیری از فروپاشی سوریه تاکید کرد که ملت سوریه خودشان باید آیندهشان را مشخص کنند. به گزارش اسپوتنیک «ولادیمیر پوتین» اعلام کرد: ما مانع از فروپاشی سوریه شدیم. پوتین گفت: ملت سوریه درباره آینده خود تصمیمگیری و آینده این کشور را مشخص میکنند و این روند آسان نیست. پوتین گفت: اقدامات مشترک مسکو، آنکارا و تهران مانع از فروپاشیدن سوریه شده است. ما اکنون به مرحلهای جدید رسیدهایم که اجازه میدهد راهکارهای سیاسی را در سوریه اجرا کنیم. او افزود: راهکار سیاسی برای سوریه باید طبق روند مذاکرات ژنو پایهریزی شود و توافقات میتواند تمامیت ارضی سوریه را تقویت کند. بدون نقش سازنده روسیه، ایران و ترکیه ممکن نبود درگیریها در سوریه متوقف شود و به لطف کمکهای این دو کشور، سوریه از فروپاشی حفظ شد و داعش شکست خورد. پوتین گفت: گفتوگوی داخلی باید شامل همه گروهها شود و این هدف برگزاری گفتوگوی ملی است. او ضمن تمجید از نقش ترکیه و ایران در روند آستانه گفت: بدون ایفای نقش ترکیه و ایران درگیریها متوقف نمیشد.

نسخه سه وجهی روحانی برای آینده سوریه

همچنین، رئیسجمهوری ایران نیز در این نشست گفت: آنهایی که تروریسم را بهوجود آوردند، نگران ورود داعش به کشور خود هستند و میکوشند که بحران جدید ایجاد کنند. حسن روحانی رئیسجمهور عصر روز گذشته در نشست سران گفت: «تداوم مبارزه با تروریسم تا ریشه کن کردن آخرین هستههای آن در سوریه ضرورت دارد تا مردم سوریه دیگر هیچگاه تحت سلطه و عملیات تروریستی قرار نگیرند.» رئیسجمهور با بیان اینکه درسی که امروز مردم منطقه باید از بحران ساختگی در سوریه بگیرند این است که برخی از دولتهای مدعی مردمسالاری، برای نیل به اهداف کوتهبینانه خود از هیچ اقدامی از جمله خشونت فروگذار نکردند، تاکید کرد: «درسی که این قدرتها نگرفتند این است که تروریسم و خشونت در یک منطقه محصور نمیماند و به اقصی نقاط جهان سرایت میکند.» روحانی ادامه داد: «اینک منطقه در شرایط جدیدی از خشونتزدایی قرار دارد و آنهایی که تروریسم را بهوجود آوردند، نگران ورود داعش به کشور خود هستند و میکوشند که بحران جدید ایجاد کنند و تلاشهای ثباتزای کشورهایی چون ایران را با علامت سوال مواجه میکنند.»

روحانی با بیان اینکه اکنون در آستانه برگزاری کنگره گفتوگوی سوری-سوری قرار داریم، لازم میدانم بر نکات زیر بهعنوان راهکارهای اساسی در حل بحران سوریه تاکید کنم، افزود: «جنگ با تروریسم هنوز پایان نیافته است. به هیچ وجه نباید پیروزی اخیر علیه داعش ما را از تداوم خطر تروریستهای تکفیری در سوریه و منطقه غافل کند؛ لذا ضروری است به مردم سوریه کمک کنیم تا با انسجام لازم تا شکست کامل تروریسم در کشور خود به مبارزه خود با این پدیده شوم ادامه دهند.»

روحانی با طرح راهکار دوم افزود: «بعد از سالها مبارزه با تروریستها و حامیان آنها، مردم سوریه در وضعیتی قرار دارند که با بهرهگیری از شرایط جدید میتوانند آینده خود را که در آن آزادیهای اساسی مردم تضمین شده، تنوع قومی مورد احترام قرار گرفته و مردمسالاری تثبیت شود، بسازند. مردم سوریه به بیگانگان اجازه دخالت در امور داخلی خود را نمیدهند و با هر اقدامی که به تمامیت ارضی، حاکمیت ملی کامل؛ وحدت و استقلال آن کشورخدشه وارد کند مقابله خواهند کرد.»

او در بیان راهکار سوم ابراز کرد: «نقش جامعه بینالمللی در آینده سوریه باید معطوف به کمک به مردم این کشور در جهت دستیابی به ثبات؛ رفع آلام انسانی و بازسازی این کشور بوده و بهدنبال مداخله یا تحمیل دیدگاههای خود بر مردم سوریه نباشند. در این مسیر اقدامات فراگیر انساندوستانه بدون ملاحظات و دستور کار سیاسی و صرفا به منظور کاهش آلام مردم سوریه باید در صدر برنامهها باشد. ایجاد محیط امن برای بازگشت داوطلبانه آوارگان و پناهندگان به موطن اصلی خود ضرورت دارد که همکاری کشورها و سازمانهای بینالمللی را میطلبد. بازسازی سوریه و توسعه اقتصادی آن کشور نیازمند مشارکت فعال و همهجانبه جامعه جهانی با توجه ویژه به بازسازی زیرساختهای آسیب دیده و احیای ظرفیتهای تولیدی سوریه از طریق مشارکت منطقهای است.»

رئیسجمهوری ایران صبح چهارشنبه در فرودگاه مهرآباد و پیش از ترک تهران به مقصد سوچی، آینده سوریه را نه در دست قدرتهای خارجی بلکه در اختیار مردم سوریه دانست و با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران بر خلاف آمریکا و صهیونیستها بهدنبال تشنج در منطقه نیست، تاکید کرد که پایههای تروریسم در عراق و سوریه فروریخته است و مبارزه تهران با گروههای تروریستی در منطقه تا ریشهکنی آنها ادامه مییابد.

دو مطالبه روسایجمهور سه کشور

دکتر رحمن قهرمانپور، استاد دانشگاه و پژوهشگر ارشد مسائل خاورمیانه درخصوص نشست سهجانبه روسایجمهور ایران، روسیه و ترکیه درخصوص مطالبات مشترک سه کشور از این نشست که نقش مهمی در فرآیند مذاکرات سیاسی خواهد داشت، گفت: «مطالبه مشترک هر سه کشور حفظ نفوذ و در صورت امکان افزایش نفوذ در شکلدهی به سوریه آینده است. طبیعی است که این ۳ کشور فکر میکنند و در عمل هم اینگونه است که بیشترین نفوذ را در صحنه عملی سوریه دارند و طبیعتا انتظار دارند که در آینده سوریه نقش اصلی را ایفا کنند. اگرچه این نافی این مساله نیست که سهم و نفوذی که این سه کشور دارند با هم متفاوت است، چون سابقه حضور و میزان هزینهای که کردهاند، متفاوت است.»

قهرمانپور درخصوص مطالبه دوم و مشترک این سه کشور نیز گفت: «پایان دادن به جنگ داخلی، مخصوصا بعد از شکست داعش که قبلا بر اساس توافقی که در روسیه صورت گرفت و داعش را بهعنوان اصلیترین گروه تروریستی مورد شناسایی قرار داد یکی از مطالباتی بود که صورت گرفت و اکنون برقراری صلح و امنیت قابلقبول مورد توجه است؛ بهگونهایکه فرآیند سیاسی نقش اصلی را داشته باشد، گروههای معارض بشار اسد با خود حکومت بشار اسد وارد گفت وگو شوند و همچنین نحوه تقسیم قدرت و آینده سیاسی سوریه نیز مشخص شود.»

این استاد دانشگاه با بیان اینکه این دو مطالبه، اصلیترین مطالبات این سه کشور است به اختلافنظرهای تهران، مسکو و آنکارا نیز در این روند اشاره کرد و افزود: «اختلافنظرها زیاد است، اما نکته این است که در همکاری میان این سه بازیگر، اتفاق نظر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است و بهعنوان مطالبه مشترک مطرح بوده است. اگرچه اختلافنظر از این به بعد ظهور پیدا خواهد کرد. اما این اختلافات بیشتر شکل سیاسی و دیپلماتیک خواهد داشت و سه کشور تلاش نخواهند کرد که در فضایی خارج از عرصه سیاسی نفوذ خود را افزایش دهند.»

او با پرداختن به دغدغه ترکیه ابراز کرد: «دغدغه اصلی ترکیه در سوریه مساله کردها کاهش نفوذ پ.ک.ک در سوریه و جلوگیری از افزایش قدرت کردها در سوریه و جلوگیری از تبدیل شدن کردهای سوریه بهعنوان تهدید برای امنیت ملی ترکیه است.» قهرمانپور دغدغه روسیه را نیز در وهله اول نشان دادن قدرت هواداری از متحدان خود به سبک آمریکا دانست و ادامه داد: «مستقر کردن نظم پس از جنگ و حمایت از سوریه در سطح جهانی و حفظ متحدان در آینده تحولات از اهداف روسیه است که این بیشتر مرتبط با نقش بینالمللی روسیه و ایفای نقش بازیگر تعیینکننده در تحولات خاورمیانه است.»

رحمن قهرمانپور درخصوص ایران نیز گفت: «دغدغه ایران نیز در وهله اول این است که سوریه تبدیل به مکانی برای اقدام علیه امنیت ملی ایران نشود. یعنی دغدغه ایران این است که اسرائیل، عربستان و دیگر رقبای منطقهای نتوانند از طریق سوریه به ایران ضربه بزنند و آن اتحاد سنتی که بین ایران و سوریه بوده است، به هم بخورد.»

این استاد دانشگاه یکی دیگر از اختلافات این سه بازیگر را درخصوص آینده بشار اسد دانست و گفت: «ترکیه در شرایط کنونی اعلام نکرده که آیا از مواضع پیشین خود درخصوص رفتن بشار اسد عقبنشینی کرده است یا نه. همچنین روسیه تاکنون اعلام کرده که موافق ماندن اسد است اما نمیدانیم که این سیاست تا آخر ادامه خواهد داشت یا نه. همچنین ترکها بر نقش اهل سنت و اخوان تاکید میکنند و ایران بر نقش علویها در قدرت. با وجود این اختلافات اما سه کشور در شرایط کنونی به ارزش منافع مشترک اهمیت میدهند.»

قهرمانپور همچنین درباره نقش آمریکا و بازیگران غربی و عربی در روند گفتوگوهای سیاسی که ابتکار آن در دست ایران، روسیه و ترکیه است نیز گفت: «آمریکا بهخصوص پس از آزادسازی حلب اعلام کرده که خیلی منافع استراتژیک ندارد و ترجیح میدهد که زمین بازی را به روسیه بسپارد، اگرچه ملاحظات استراتژیک جدی بهخصوص حفظ اسرائیل را دارد، اما چون از اول به شکل سیاسی در بحران حضور نداشت چندان نگران ایفای نقش از سوی روسیه نیست. درخصوص عربستان هم باید گفت که این کشور الزاما منافع همسویی با آمریکا ندارد. مساله عربستان بیشتر استفاده از گروههای سلفی بود که با این داستان داعش عملا منتفی شده است. برای اروپا مساله اصلی مهاجرانی هستند که از سوریه میآیند که اگر جلوی آن گرفته شود، اروپا دغدغه جدی در بحران سوریه نخواهد داشت.»

توافق سه رئیسجمهور برای تسهیل فرآیند سیاسی در سوریه

روسایجمهوری اسلامی ایران، روسیه و ترکیه در بیانیهای مشترک، با تایید مجدد حاکمیت، استقلال، وحدت و تمامیت ارضی سوریه، توافق کردند تا شکست نهایی گروههای تروریستی به همکاری با یکدیگر ادامه دهند؛ این بیانیه مشترک که عصر چهارشنبه و در پایان اجلاس سوچی، در پایتختهای سه کشور منتشر شد، به امضای حسن روحانی، ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان رسیده است. در متن بیانیه مشترک روسایجمهوری ایران، روسیه و ترکیه آمده است: «روسایجمهور بر عزم خود برای ادامه همکاری فعالانه بین سه کشور ایران، روسیه و ترکیه به منظور برقراری صلح و ثبات در سوریه، در نظر گرفته شده با قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل متحد، تاکید کردند. روسایجمهور از سطح هماهنگی سهجانبه کنونی جهت حفظ و تقویت رژیم آتشبس در سوریه که کشورهای ایران، روسیه و ترکیه ضامن آن هستند، ابراز رضایت کردند. روسایجمهوری ابراز کردند که متعاقب سالها تلاش بینالمللی برای شکست گروههای تروریستی تعیین شده توسط شورای امنیت سازمان ملل در سوریه، موفقیتهای حاصله طی ۱۱ ماه پس از شکلگیری رژیم آتشبس در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۶ باعث کمک به نابودی داعش، جبهه النصره و سایر سازمانهای تروریستی تعیین شده توسط شورای امنیت سازمان ملل شده است. ایشان همچنین توافق کردند ایران، روسیه و ترکیه تا شکست نهایی این گروهها به همکاری با یکدیگر ادامه دهند.

روسای جمهور بر نیاز به دسترسی سریع، ایمن و بدون مانع برای کمک های بشردوستانه و نیز نیاز به انجام اقدامات اطمینان ساز از سوی طرفهای سوری از جمله آزادی بازداشت شدگان/ ربوده شدگان و تحویل اجساد و نیز شناسایی مفقودین به منظور ایجاد شرایط بهتر برای فرآیند سیاسی و دوام آتش بس تاکید کردند. آنها از اعضای علاقهمند جامعه بینالمللی خواستند از فرآیند کاهش تنش و برقراری ثبات در سوریه از جمله با ارسال کمک های بیشتر برای مردم سوریه و نیز تسهیل مین زدایی، حفاظت از میراث تاریخی و بازسازی امکانات زیرساختی اساسی از جمله اقتصادی و اجتماعی حمایت کنند.

آنها تصمیم گرفتند که ایران، روسیه و ترکیه همچنان به تلاشهای هماهنگ خود ادامه دهند تا از پیشرفت در کاهش خشونت و عدم بازگشت آن اطمینان حاصل کنند. آنها توافق کردند به سوریها در برگرداندن وحدت کشور و دستیابی به یک راهحل سیاسی برای این بحران ازطریق یک فرآیند سوری - سوری فراگیر، آزاد، منصفانه و شفاف که منجر به تدوین یک قانون اساسی با حمایت مردم سوریه و انتخابات آزاد و منصفانه با مشارکت تمامی مردم واجد شرایط در سوریه تحت نظارت مناسب سازمان ملل شود، کمک کنند. روسایجمهور تصمیم گرفتند در صورت لزوم بار دیگر ملاقات کنند.»