پوتین به بن سلمان خط می‌دهد

فریدون برکشلى، رئیس اسبق امور اوپک وزارت نفت و رئیس گروه مطالعات انرژى وین این نشست را یکی از حساسترین نشستها خواند. به گفته او: «سایه سنگین بحرانهای ژئوپلیتیک، حضور بیشترین تعداد کشورهاى تولیدکننده نفت خارج از سازمان اوپک که جمع وزراى نفت حاضر در اجلاس را به ٢٤ نفر مىرساند و بازار جهانى نفت که در انتظار تصمیمات اجلاس ١٧٣ اوپک بىقرارى مىکند، بىشک اجلاس ٣٠نوامبر را بهعنوان یکى از حساسترین نشستهاى تاریخ در بازار جهانى نفت ثبت خواهد کرد». ماجرا آنجا جالب میشود که این کارشناس ارشد انرژی با وجود اختلافات و یکهتازیهای شاهزاده سعودی، میگوید افسار این نشست دست پوتین است نه بنسلمان. برکشلی معتقد است: «در بازار امروز، اهمیت یا اعتماد بازیگران در هردو سوى بازار به مسکو بیشتر از ریاض است. در آستانه اجلاس پنجشنبه اوپک، بازار به سخن پوتین، بیشتر از نظر بنسلمان اهمیت مىدهد». او میگوید روسیه بر این اعتقاد است که برای ثبات بازار جهانى نفت، تمامی تولیدکنندگان باید همکارى کنند و این شامل تولیدکنندگان شیل هم میشود. روسیه، نشانههایى از بىمیلى در ادامه همکارى با اوپک بروز داده و فشار اصلى را روی عربستان وارد مىکند تا راهکارهایى براى جلب همکارى تولیدکنندگان شیل در آمریکا طراحى کند، هرچند این کار، کار سختی به نظر میرسد.

با فرارسیدن موعد نشست ١٧٣ اوپک، همچنان اوضاع منطقه آشفته است؛ آشفتگیای در روابط ایران و عربستان بهطور مشخص فضا را ملتهب کرده که بیتأثیر بر بازار هم نبود. این روابط تیره آیا بر نشست اوپک اثر خواهد گذاشت؟

اجلاس ٣٠ نوامبر سازمان اوپک به یکى از حساسترین اجلاسهاى اوپک در سالهاى اخیر تبدیل شده است. سایه سنگین بحرانهاى ژئوپلیتیک، حضور بیشترین تعداد کشورهاى تولیدکننده نفت خارج از سازمان اوپک که جمع وزراى نفت حاضر در اجلاس را به ٢٤ نفر مىرساند و بازار جهانى نفت که در انتظار تصمیمات اجلاس صدوهفتادوسوم اوپک بىقرارى مىکند، بىشک اجلاس ٣٠ نوامبر را بهعنوان یکى از حساسترین نشستهاى تاریخ در بازار جهانى نفت ثبت خواهد کرد. در نیم قرن گذشته روابط ایران و عربستان همواره با پستى و بلندىهاى گوناگونى مواجه بوده است. دو کشور تقریبا هیچگاه به صورت مداوم و براى مدتى طولانى روابط حسنه یا برعکس خصمانهاى نداشتهاند. البته در شرایط کنونى اقتدار روزافزون و گستردگى حوزه امنیت ملى جمهورى اسلامى ایران، عربستان را بیش از گذشته نگران کرده است، اما تا آنجا که به سازمان اوپک و بازار جهانى نفت، مربوط مىشود، روابط و مشکلات دوجانبه تأثیر چندانى بر تصمیمات اوپک ندارد. در صحن اوپک دیپلماسى تعاریف و معانى متفاوتى دارد. برخى از مهمترین تصمیمات اوپک براى تثبیت بازار در مقاطعى اتخاذ شدند که روابط تعدادى از اعضای سازمان ازجمله ایران و عربستان و عراق از امروز هم بدتر بود.

برهمریختگی داخلی عربستان بهعنوان یکی از کشورهای مهم در عرضه نفت، تا چه اندازه میتواند بازار را فراتر از افزایش قیمت کوتاهمدت، متأثر کند؟

برهمریختگى اوضاع داخلى عربستان بازار نفت را نگران کرده است. عربستان اینک در شرایط آنچه در سالهاى اخیر بدان بهار عربى اطلاق مىشد قرار دارد. شاهزاده جوان سعودى، کاخ سفید را متقاعد کرد بهار عربى از بالا به پایین و مدیریتشدهاى را عملیاتى کند. حالا واشنگتن هم با نگرانى، کارکرد این شکل از تغییرات نظام در عربستان را رصد مىکند. بنسلمان تاکنون حدود ٨٠٠ میلیارد دلار از ثروت بخشى از شش هزارو ٥٠٠ شاهزاده سعودى را مصادره کرده است. انتظار مىرود شاهزادگان دیگرى نیز تمام یا بخش زیادى از دارایىهاى خود را از دست بدهند. شاهزاده سعودى اقدامات داخلى خود را با مجموعهاى از سیاستهاى منطقهاى و برونمرزى پیوند زده تا اگر لازم شد، اقبال عمومى و عزم ملى را هم با خود همسو کرده و چنانچه شرایط از کنترل خارج شد با ماجراجویىهاى منطقهاى اوضاع داخلى را تثبیت کند، اما در بستر چنین شرایطى دولت سعودى حتى بیش از گذشته خواهان تثبیت قیمت نفت خواهد بود. در شرایط کنونى و در بستر موجود شرایط داخلى، بىثباتى بازار جهانى نفت، آخرین چیزى است که عربستان به دنبال آن خواهد بود.

سناریوهای احتمالی اوپک در نشست آینده چه خواهد بود؟

سناریوهاى محتمل در اجلاس ٣٠ نوامبر محدودند. منظورم این است که راههاى متعددى براى ٢٤ وزیر نفت حاضر در اجلاس وجود ندارد، اما آنچه مهم و بلکه بسیار مهم است، استنباط بازار یا درک بازیگران اصلى بازار از نحوه بیان و نگاه یا عزم تولیدکنندگان اصلى است. بازار مىفهمد نگاه دستاندرکاران اصلى از تصمیمى که مىگیرند، چیست. فکر مىکنم در بازار امروز، اهمیت یا اعتماد بازیگران در هردوسوى بازار به مسکو بیشتر از ریاض است. در آستانه اجلاس پنجشنبه اوپک، بازار به سخن پوتین، بیشتر از نظر بنسلمان اهمیت مىدهد.

آیا اعضا تصمیم به استمرار فریز نفتی میگیرند؟

تصمیم به تمدید در بیانیه رسمى تقریبا قطعى است، اما لحن آن مهم است و برداشتى که بازار از این تمدید خواهد کرد. در واقع همان پیامى که بازار از عزم اعضا به ادامه مسیر کنونى از خود ابراز مىکنند، بسیار اهمیت دارد. آن پیام پشت بیانیه مهم است. یعنى اعضا و بهویژه اعضای اصلى و قدرتمند، عزم راسخ و اراده خود را براى ادامه مسیر براى بازار قطعى کنند؛ یعنى صرفا یک بیانیه رسمى براى بازار متقاعدکننده نخواهد بود.

عربستان در حال لابی برای ادامه فریز نفتی است. این هدفگذاری در شرایط کنونی عربستان چه معنایی دارد؟ تحلیل شما چیست؟

درست است، عربستان بهدنبال ادامه شرایط کنونى، یعنى کاهش جمعى تولیدکنندگان اوپک و غیراوپک به میزان ٨,١ میلیون بشکه در روز است و با تولیدکنندگان کوچکتر هم لابى کرده تا آنها هم مشارکت کنند. میزان پایبندى اعضا هم خیلى خوب و بلکه بىنظیر بوده است، البته تعدادى از اعضا از جمله جمهورى اسلامى ایران با تصمیم اجلاس از شمول نظام سهمیهبندى کنونى معاف هستند. لیبى و نیجریه هم معافاند. عربستان در ماه اکتبر با تولید ٥٥.٦ میلیون بشکه نفت خام در روز کمترین میزان تولید در پنج سال اخیر را داشت اما در عوض ٨٥.١ میلیون بشکه در روز، فراورده با ارزش افزوده بالا صادر کرده است. بهعبارتدیگر عربستان کاهش صادرات نفت خام خود را از طریق افزایش صادرات فراورده جبران مىکند. این روند درباره اکثر تولیدکنندگان نفت صدق نمىکند.

خبر رسیده جلسه آتی اوپک کوتاه خواهد بود و تصمیم برای فریز بهسرعت اتخاذ میشود. آیا وسوسه افزایش قیمت، برخی از اعضا را از ادامه سیاست فریز نفتی، منصرف و بهتبع آن به افزایش تولید راغب نمیکند؟

در آستانه اجلاس ١٧٣ اوپک و غیراوپک، اکثریت اعضا متفقالقولاند که برقرارى توازن در بازار نفت و تقویت ساختار بازار، نیازمند ادامه سیاست کنونى و خویشتندارى تولیدکنندگان است تا میزان ذخایر نزد مصرفکنندگان به سطح متوسط پنج سال گذشته برسد. تحقق این مهم ایجاب مىکند سطح تولید جارى تا اواخر سال ٢٠١٨ تداوم پیدا کند.  جهش قیمت در هفتههاى گذشته منبعث از عملکرد ساختار بازار نیست بلکه ناشى از بازگشت و قدرتگرفتن عوامل ژئوپلیتیکى است. عوامل ژئوپلیتیکى تأثیرات آنى مهم ولى کوتاهمدتى در بازار دارند و تداوم آن متأثر از استنباط بازار از دامنه و شدت آن دارد. بنابراین براى سازمان اوپک مهم است که تعادل درازمدت بازار را درنظر بگیرد. در سطح کنونى عرضه و تقاضا کف و سقف قیمت در طیف ٦٠ تا ٦٥ دلار است. هر قیمتى فراتر از آن، ناشى از عوامل غیرساختارى مانند وقایعى است که بازار نفت را مستقل و جدا از ساختارها تحت تأثیر قرار مىدهد.

با فرض پذیرش استمرار فریز نفتی، واکنش بازار چه خواهد بود؟

بهطوریکه اشاره کردیم، در شرایط حاضر بازار و بهویژه صنعت نفت آمریکا، توجه خود را معطوف تصمیمات اجلاس ٣٠ نوامبر اوپک و بهطور عمده، ارزیابى سیاست روسیه کرده است. روسیه نسبت به ظهور و قدرتیابى نفت شیل سخت حساس است. نفت شیل و نفت خام غیرمتعارف، در هالهاى از ابهام درباره هزینه اکتشاف و تولید و نیز میزان و افق تولید آن در سالهاى بعد و بهصورت غیررسانهاى و با حداقل اطلاعات و گزارشهای خبرى، وارد بازار شد و عملا بیش از سالى یک میلیون بشکه در روز به تولید آن افزوده شد. نفت شیل بسیار سبک (با API بیش از ٤٠) است و در مقابل نفت خام تولیدکنندگان اوپک که غالبا سنگینترند، تأثیرگذارى مهمى در بازار نفت دارد. از همین رو نفت شیل مىتواند تأثیرات مهمى بر بازار نفت خام متعارف داشته باشد.

آیا روسیه بهعنوان نماینده غیراوپکیها، اوپکیها را برای ادامه فریز نفتی همراهی میکند؟

روسیه بهدرستى بر این اعتقاد است که برای ثبات بازار جهانى نفت، تمامی تولیدکنندگان باید همکارى کنند و این شامل تولیدکنندگان شیل نیز میشود. روسیه نشانههایى از بىمیلى در ادامه همکارى با اوپک بروز داده و فشار اصلى را روی عربستان وارد مىکند تا راهکارهایى براى جلب همکارى تولیدکنندگان شیل در آمریکا طراحى کند. البته پرواضح است که این امرى دشوار است، زیرا متقاعدکردن تولیدکنندگان شیل آمریکا دشوار است. این احتمال وجود دارد روسیه این انتظار را از عربستان داشته باشد که سهم بیشترى از کاهش جمعى را بر عهده گیرد. روسیه در جلسات خصوصى اوپک بارها تأکید کرده حتى با قیمت نفت بشکهاى ٤٠دلارى هم مشکلى ندارد. روسها معتقدند در قیمت بشکهاى ٤٠ دلار، نفت شیل آمریکا قادر به ظرفیتسازى نیست و حتى تا سال ٢٠٢٠ بخشى از ظرفیت کنونى خود را نیز از دست خواهد داد.

این منافع دستهجمعی است یا برخی کشورها بیش از دیگران از آن سود میبرند؟

درحالحاضر مازاد عرضه انرژى مؤثر در بازار بیش از آن چیزى است که معاملهگران نفتى به آن توجه دارند. امروزه بازار انرژى خیلى از گذشته یکپارچهتر است. ازهمینرو مازاد عرضه در هریک از انرژىها بر بازار تأثیرگذار است. درحالحاضر در بخش گاز هم بازار با مازاد عرضه مواجه است. بنابراین از نظر معادل حرارتى بازار با عرضهاى مواجه است که بر تعادل بازار نفت هم تأثیر مىگذارد. کمتر از یک هفته پیش و در اجلاس سران مجمع جهانى گاز در بولیوى هیچ اشارهاى به مسئله مازاد عرضه گاز و تأثیر منفى آن بر قیمت نفت نشد. درحقیقت این فرصتى بود که در آن مقطع از دست رفت اما بدون شک لازم است که به این موضوع در فرصتهاى دیگر توجه شود. بهطوریکه اشاره شد جمهورى اسلامى ایران از شمول نظام سهمیهبندى کنونى اوپک مستثنا است اما ایران همیشه در سازمان اوپک در موضع کشورى قدرتمند و تأثیرگذار حضور داشته است، بنابراین در اجلاس پنجشنبه هم انتظار بر این است که ایران درباره طراحى راهکارهاى جمعى براى متقاعدکردن تولیدکنندکان نفت خام غیرمتعارف به همکارى با اوپک تلاش کند.