توسعه صادراتی در بازار انرژی

این بازار نوپا یک سال دیگر هم توانست رکورد بیشترین رشد ارزش معاملات در بازارهای مالی چهارگانه کشور را به خود اختصاص دهد که همین ویژگی به معنی آن است که میتوان بیش از گذشته به موفقیتهای این بازار نوظهور خوشبین بود. البته در سال گذشته شاهد فراز و فرود عرضهها در این بازار بودیم. یعنی هنوز توانمندیهای این بازار مالی بهصورت کامل و جامع خودنمایی نکرده است. این در حالی است که در سال گذشته سه بازار جدید نیز به مجموع بازارهای زیرمجموعه بورس انرژی افزوده شده و کالاهای جدید بسیاری مراحل پذیرش را سپری کرده و از قابلیت عرضه برخوردار شده است.رشد کدهای معاملاتی جدید که به معنی حضور خریداران داخلی و خارجی جدیدی در این بازار است نیز از وجود تقاضا در این بازار حکایت دارد، مخصوصا در وضعیتی که کدهای معاملاتی خارجی تنها در سال ۹۶ به نسبت سالهای پیش از آن ۶۰ درصد افزایش داشته است.

این موارد چهره واقعی بورس انرژی را در معاملات داخلی و بینالمللی ترسیم میکند اگرچه با افزایش حجم عرضهها موفقیتهای بیشتری را میتوان از هماکنون برای سال جاری رهگیری کرد. در این بین نمایشگاه بین المللی بورس، بانک و بیمه که از روز دوشنبه در محل نمایشگاههای بینالمللی برگزار شد، روز گذشته با حضور مدیرعامل بورس انرژی همراه بود. سیدعلی حسینی در جلسه پرسش و پاسخ به خبرنگاران که در حاشیه نمایشگاه فاینکس ۲۰۱۸ برگزار شد درخصوص آمارها و عملکرد سال ۹۶ این بازار مالی عنوان کرد: در سال گذشته شاهد بهبود چشمگیر عملکرد بورس انرژی بودیم تا جایی که رکورد بیشترین حجم معاملات و ارزش داد و ستدها به ثبت رسید.

به گفته وی، ارزش معاملات کل در این بازار در سال ۹۶ به نسبت مدت مشابه سال قبل از آن ۸۲ درصد رشد کرده؛ بهطوریکه در بازار فیزیکی که به دادوستد فرآوردههای نفتی، گازی و پتروشیمی مرتبط است شاهد رشد ۹۲ درصدی بودیم و آمار معاملات سلف استاندارد موازی نیز ۱۱۵ درصد افزایش داشته است. همچنین در سال گذشته سه بازار جدید اوراق گواهی ظرفیت، صندوق پروژه و بازار فیزیکی برق نیز آغاز به کار کرد که بازار فیزیکی برق از اهمیت بیشتری برخوردار بود؛ زیرا خریداران بزرگ با مصرف بیش از ۵ مگاوات ساعت برق میتوانند نیاز خود را به صورت مستقیم از نیروگاه خریداری کنند و جذابیت آن از آن جهت برجستهتر است که نیروگاه میتواند وجه معامله را نقدا دریافت کند. از طرف دیگر شاهد رشد قابل توجه کالاهای پذیرششده بودیم که موجب شد ۵۱ کالای جدید در بورس انرژی پذیرش شود. همچنین در خصوص بازار صادراتی فرآوردهها نیز ۶۰ درصد به آمار کدهای معاملاتی خارجی اضافه شد.وی در ادامه درخصوص وضعیت صادرات به کشورهای منطقه گفت: امکان صادرات تمامی فرآوردههای عرضهشده وجود دارد و در این خصوص محدودیتی قائل نیستیم و بر این اساس تاکنون فرآوردهها به ۱۳ کشور مختلف صادر شده که اغلب کشورهای همسایه و آسیای جنوب شرقی است.

دکتر سیدعلی حسینی در پاسخ به سوالی در خصوص عرضه نفت خام و مباحثی در مورد انحصار دولتی و مناسبات بینالمللی تاثیرگذار بر صادرات نفت خام عنوان کرد: بعضی از فرآوردههای نفتی اصلی همچون نفت سفید و نفت کوره و حتی نفت خام بازارهای اصلی آنها بازارهای صادراتی است و البته ممانعتی برای عرضه آنها در بورس انرژی وجود ندارد. همچنین درخصوص نقل و انتقالات ارزی نیز مانعی نداریم و با بانکهای بزرگ داخلی در این خصوص تعامل گستردهای صورت گرفته است. از سوی دیگر در ماده ۴ قانون برنامه ششم توسعه وزارت نفت به عرضه نفت خام در بورس انرژی و توسعه ابزارهای مالی ملزم شده است.

وی با اشاره به اینکه هماکنون و در آغاز سال جدید فرصت مناسبی برای مطرح شدن مجدد این بحث وجود دارد و تلاش داریم در این خصوص سرعت کار را افزایش دهیم، ادامه داد: در خصوص عرضه نفت خام و فرآوردهها مخالفتی وجود ندارد؛ زیرا الزام قانونی درج شده است. بحث عرضه نفت خام در بورس انرژی در هیات دولت مطرح شده؛ با این پیشفرض که ساز و کار قانونی برای تسویه معاملات نفت خام و ارز حاصل از فروش آن باید از طریق بانک مرکزی به حسابهای خزانه واریز شود. پیشنهاد این بود که از امکانات شرکت سپردهگذاری مرکزی در این مورد استفاده کنیم و این بحث در کمیسیون اصلی اقتصادی دولت مصوب شد؛ ولی هیات دولت موافقت نکرد.

حسینی ادامه داد: البته مخالفت در خصوص تسویه ارزی در چارچوب شرکت سپردهگذاری مرکزی بود؛ آن هم در شرایطی که عرضه نفت خام از الزام قانونی برخوردار است. البته بند قانونی ذکر شده تنها محدود به عرضه نفت خام نبوده و توسعه ابزارهای مهندسی مالی نیز در آن دخیل است و اگر این اتفاق یعنی استفاده از ابزارهای مالی مرتبط در حوزه ارزی اجرایی میشد شاید در نوسانات پیشین قیمت ارز هم میتوانست تاثیرگذار باشد. مدیرعامل بورس انرژی در ادامه در پاسخ به سوالی در خصوص دادوستد و قیمتگذاری گاز طبیعی در بورس انرژی گفت: گاز طبیعی به صورت خوراک پتروشیمی و سوخت امکان معامله در بورس کالا را دارد و این در حالی است که با توجه به ویژگیهای فنی آن همچون انتقال در شبکه و عدم قابلیت ذخیرهسازی محدودیتهای فنی خاصی دارد؛ اما محدودیتهای گاز طبیعی بیشتر از برق نیست و هماکنون در حال تلاش و رایزنی برای آغاز به کار معاملات گاز در بورس انرژی هستیم و هماکنون نیاز آن است تا فاز مطالعاتی آن را با قدرت و جدیت بیشتری به پیش ببریم که به توجه بیشتر تصمیمسازان نیازمندیم.

وی در خصوص وضعیت فعالیت بازیگران خارجی در بورس انرژی گفت: وضعیت ما از لحاظ تعداد کدهای معاملاتی خوب است. تعداد این کدها بالا است و از رشد مطلوبی نیز برخوردار بوده و هست. این در حالی است که در بازار فرآوردهها در دورههای زمانی مختلف بین ۴۰ تا ۴۵ درصد معاملات به مقاصد صادراتی منتقل شده است.

توسعه ابزارهای مالی و اوراق بهادار

وی در خصوص اوراق بهادار مبتنی بر کالا و ابزارهای مالی مشابه عنوان کرد: در خصوص اوراق نگاهها مقطعی است اگر چه الزام قانونی در خصوص توسعه استفاده از آنها وجود دارد. طراحی این اوراق مخصوصا اوراق ارزی دشوار بوده؛ اگر چه احتمال همکاری بیشتر و جدیتر وزارت نفت نیز متصور است.وی در ادامه به ایده انتشار اوراق بهادار ارزی اشاره کرد و گفت: این شیوه ریسک معاملات به صورت نقدی و به وسیله اسکناس را کاهش میدهد و همچنین سرمایهگذاران خارجی میتوانند در این معاملات مشارکت کنند. سرمایهگذاران داخلی نیز با هدف سرمایهگذاری و پوشش ریسک هم میتوانند از این اوراق بهره ببرند.

دکتر سیدعلی حسینی در پاسخ به پرسشی در خصوص تاثیرنوسان قیمت ارز بر وضعیت معاملات در بورس انرژی گفت: در فراز و فرود بهای دلار و نوسانات پیشین تاکنون به مشکلی برنخوردهایم زیرا شرایط معاملات مخصوصا در حوزه صادراتی بورس انرژی بسیار ساده تعریف شده و قیمتگذاری بر مبنای دلار آزاد صورت میگیرد و همین شرایط موجب امنیت نسبی در معاملات شد.وی در خصوص تاثیر نوسان قیمت ارز بر دورنمای معاملات عنوان کرد: شاید در کوتاه مدت تثبیت قیمت ارز رویکردی منطقی و مطلوب باشد ولی در بلندمدت به ابزارهای مالی و قراردادهای ارزی نیاز خواهیم داشت تا افراد مختلف بتوانند از این ابزارها برای سرمایهگذاری و پوشش ریسک استفاده کنند.در بلندمدت باید به سمت بازار شفاف و متمرکز ارزی حرکت کنیم اگر چه تمامی راهکارها باید ویژگی شفافیت را در بر داشته باشد.مدیرعامل بورس انرژی در ادامه در پاسخ به سوالی درخصوص برگزاری نمایشگاههای مشابه عنوان کرد: این قبیل نمایشگاهها کمک بسیاری به صنعت مالی کشور خواهد کرد و دیدار رودررو و تبادل نظر کارشناسان و فعالان این حوزه را باید قدر دانست.

توسعه صادراتی در بورس انرژی

وی در ادامه در خصوص شرایط معاملاتی صادراتی در بورس انرژی گفت در حوزه صادرات محدودیتی را متصور نیستیم مخصوصا در شرایطی که جذب خریداران بینالمللی به خوبی انجام میپذیرد و انتظار جذب خریداران بیشتر نیز وجود دارد. اما شاید مشکل اصلی برای توسعه معاملات در بخش عرضه نهفته است. هماکنون شرکتهای خصوصی حداکثر استفاده را از ظرفیت بورس انرژی به کار بسته و باید از تمام پالایشگاههای خصوصی کشور تشکر کرد زیرا از مکانیزم بورس انرژی در جهت ارتقای شفافیت و حفظ منافع سهامدار استفاده میکنند. اما شاید مشکل در بخش انحصار در عرضههای بخش دولتی باشد اما هر چه میگذرد ذهنیت بخش دولتی نیز در حال تغییر و بهبود است؛ آن هم در شرایطی که در سایر کشورها به شدت از این ساز و کار استفاده میشود.وی در ادامه به مثالهایی از سایر کشورها اشاره کرد و گفت: بازرگانی بینالملل بخش نفت در عراق هماکنون عرضه نفت خام خود را در بورس کالایی دوبی موسوم به بیامدی آغاز کرده و قیمتهای کشف شده در این بازار حتی تا سه دلار بالاتر از نرخهای مذاکرهای افزایش یافته است.

بورس شانگهای نیز معاملات آتی نفت خام خود را آغاز کرده است. چین پس از تبدیل شدن به بزرگترین مصرفکننده نفت خام در جهان سعی میکرد تا بازار این کالا را در دست داشته باشد. ایران با توجه به دارا بودن مجموع بیشترین ذخایر نفت و گاز در جهان، جا دارد تا مدیران ذیربط اگر به دنبال ارتقای شفافیت و اقتصاد سالم هستند هرچه بیشتر از ساز و کار بازارمحور استفاده کنند. در دنیای امروز کسی نمیتواند شعار اقتصاد سالم و شفاف بدهد ولی از ابزارهای بازارمحور و شفاف استفاده نکند.به گفته حسینی بورس انرژی نیز یک بازار کالایی و برجسته است و در بخش تقاضا مشکلات و محدودیتهایی ندارد؛ اگرچه در بخش عرضه شاهد هستیم که برای چند کالای مشخص انحصار فروش تنها در دست بخش دولتی است و انتظار ما این است که در این بسترها بورس انرژی بیشتر استفاده شود.

سازوکار قراردادهای بلندمدت برای بازار فرآوردهها

در پایان این نشست دکتر سیدعلی حسینی عنوان کرد: در سال ۹۷ استراتژی اصلی بورس انرژی برای توسعه فعالیتها استفاده از ساز و کارهای قراردادهای بلندمدت است چون بازار فرآوردهها به دلایل فنی به این شیوه معاملاتی و تسویه وجوه در بازههای زمانی مشخص نیاز دارد. زیرا هم فروشنده مایل است از فروش خود مطمئن شده و هم خریدار مطمئن باشد تا کالای مورد نیاز خود را با اطمینان خاطر به دست آورد که تسویه چند مرحلهای در این خصوص اهمیت پیدا خواهد کرد. بر این اساس در هفته گذشته پیشنهاد این شیوه معاملاتی به تصویب هیات مدیره بورس انرژی رسید و این پیشنهاد به سازمان بورس ارائه شد.

وی در ادامه در خصوص جایگاه بورس انرژی در مورد ممانعت از قاچاق فرآوردهها عنوان کرد: در اقتصاد سالم سه ویژگی اصلی مدنظر قرار میگیرد: تشویق افراد خلاق و نوآور، افزایش بهرهوری و وجود بازارهای اوراق بهادار شفاف و نقدشونده که این سه ویژگی مهم است. ساز و کارهای پیشنهادی ما برای کاهش قاچاق؛ رونق و توسعه بازارهای مالی، بازارهای اوراق و بازارهای کالایی است که در قوانین نیز به صراحت مورد حمایت قرار گرفته است.

دولت مکلف است که از پتانسیلهای بورس انرژی در معاملات استفاده کرده و حتی در ماده ۴۴ قانون برنامه ششم توسعه، قیمت برق نیز باید از طریق بورس انرژی تعیین شود.وی در پاسخ به سوالی در خصوص خودکفا شدن کشور در تولید بنزین در آیندهای نزدیک عنوان کرد: کالاهای تولیدی در پالایشگاه ستاره خلیجفارس در بورس انرژی پذیرش شده و در صورت تمایل این پالایشگاه در بازه زمانی بسیار کوتاهی قابلیت عرضه در بورس انرژی را خواهد داشت.حسینی در پایان گفت: بسترسازی برای شفافیت معاملات نیازمند استقبال بخش خصوصی و حرکت نهایی در بخش دولتی برای افزایش عرضهها و توسعه مکانیزمهای موجود برای توسعه معاملات و افزایش شفافیت داد و ستد فرآوردهها  است.