تحلیل خروج سخت آمریکا از برجام در3 سـطح

قابلپیشبینیبودن رفتار واگرایانه ترامپ درباره برجام، متأثر از سه سطح از دلایل است. واکاوی این سه سطح از دلایل میتواند ما را از رفتار برجامی ترامپ با عمق بیشتری آگاه کند. تبادل و تعامل متغیرهای این سه سطح از دلایل، به ما میگوید خروج سخت آمریکا از برجام، نقطه عزیمت یک فرایند چندوجهی برای ایران خواهد بود.

تحقیقا خروج آمریکا از برجام، در چارچوب سه سطح تحلیل دلایل شخصی، ساختاری و منطقهای امکان پیشبینی داشت؛ اما موضوع مهم این است که در چارچوب این سه سطح تحلیل از دلایل، چه متغیرهایی با چه مختصاتی وجود دارند که توانستهاند نیروی پیشران و محرک دینامیک رفتاری ترامپ و آمریکا در تقابل عریان با ایران و چنین خصمانه باشند.

به سطح تحلیل اول از دلایل؛ یعنی دلایل شخصی که بیانگر انگیزههای شخصی و سرچشمههای درونی و فردی ترامپ در خروج از برجام است، باید با دقت بالایی توجه کرد؛ چراکه متغیرهای این سطح را میتوان مهمترین عامل در رفتار سخت برجامی ترامپ دانست.

استراتژی فردی رئیسجمهور آمریکا تا پایان دوره ریاستجمهوری دو مؤلفه اصلی خواهد داشت؛ اول تطویل و تأخیر موضوع ارتباط با روسیه و بهسرانجامنرسیدن آن تا انتخابات سال 2020 به شکلی که حضور او در انتخابات بعدی به چالش کشیده نشود و دوم، تحقق همه وعدههای انتخاباتی ازجمله خروج از برجام، برای حضور کامل و بدون چالش ترامپ در انتخابات سال 2020.

اگر ما وارد فضای ادراکی و روانشناختی ترامپ شویم و شخصیت لجوج و سرکش او را با تهدیداتی که متوجه شخص اوست کنار هم بگذاریم، باید انتظار رفتارهای «اولترا رادیکال» را از ترامپ داشته باشیم؛ به شکلی که تهدیدات معطوف به شخص او، تحت تأثیر موضوعات دیگر داخلی و خارجی قرار گیرد. در این راستا، «برچسب همکاری با روسیه»، آنهم در مهمترین موضوع سیاست داخلی آمریکا که انتخابات ریاستجمهوری است، آنقدر مشمئزکننده برای مردم آمریکا و آنقدر تهدیدکننده برای شخص ترامپ است که او برای خلاصی از این برچسب، تحقیقا به هر کاری در هر سطحی دست خواهد زد.

بنابراین او برای آنکه موضوع اثبات ارتباط احتمالی خود یا تیمش با روسها پیش نرود، از هر اقدامی که این فرایند تهدیدساز را متوقف یا کُند کند، استقبال خواهد کرد. بنابراین اولین عامل سطح تحلیل دلایل رفتار شخصی ترامپ در خروج از برجام، تخفیف، تلطیف یا تأخیر مشکل ارتباط با روسیه است.

دومین دلیل شخصی ترامپ در خروج سخت از برجام، قولهای انتخاباتی اوست. یکی از دلایل کامیابی غیرمنتظره ترامپ در انتخابات ریاستجمهوری سال 2016، قولهای جذاب و گلدرشت او به ملت آمریکا بود. او به ملت این کشور قول داد آمریکا شکوه و عظمت خود را باز خواهد یافت. او در مدت زمان ریاستجمهوری خود بیشتر قولهای انتخاباتی خود را عملی کرده است. در این چارچوب، او از پیمان همکاری ترانسپاسفیک (TTP) و از پیمان تغییرات آبوهوایی پاریس خارج شده، نرخ مالیاتها را کاهش داده، بیمه درمانی «اوباماکر» را لغو کرده، ورود غیرقانونی مهاجران به آمریکا را محدود کرده، بیتالمقدس را بهعنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت شناخته، از پیمان نفتا (NAFTA) خارج شده، بودجه ارتش آمریکا را افزایش داده، شاخص سهام داو جونز را بالا برده و نرخ بیکاری را به زیر پنج درصد کاهش داده است، همچنین طرحهای احیای استخراج زغالسنگ را عملیاتی کرده، بودجه سازمان ملل را کاهش داده، آمریکا را از سازمان یونسکو خارج کرده و ساخت دیوار سههزارکیلومتری مرزهای مکزیک با وضع عوارض بر کالاهای مکزیکی را کلید زده است تا پول آن را از مکزیک بگیرد. در این میان، آنچه او قول داده و عمل نکرده بود، خروج از برجام بهعنوان بدترین معاهده تاریخ آمریکا به گمان وی بود که از آن هم خارج شد. داماد ترامپ لحظاتی پس از اعلام خروج آمریکا از برجام گفت ما به یکی دیگر از قولهای انتخاباتی خود عمل کردیم. ترامپ که پرحاشیهترین رئیسجمهور در میان 44 رئیسجمهور تاریخ آمریکاست، باید چهره مغشوش خود را با تحقق قولهای انتخاباتیاش بزک کند تا مردم آمریکا در انتخابات سال 2020 یک بار دیگر به او رأی دهند. خروج از برجام با زمینهچینی رسانهای بسیار گسترده، تأیید تحقق یک تعهد انتخاباتی دیگر ترامپ بود.

درسطح تحلیل دوم از دلایل خروج آمریکا از برجام؛ یعنی سطح تحلیل ساختاری که مرتبط با ساختار نظام تصمیمگیری سیاست خارجی آمریکاست، باید گفت همهچیز از شکلگیری یک مجموعه ضدایرانی رادیکال، هم در تیم ریاستجمهوری ترامپ و هم در کنگره آمریکا، حکایت دارد. ضمن آنکه لابی یهود با تکیه بر ارتباطات بالای خود و لابی آلسعود با تکیه بر قدرت مالی خود، آتشبیارمعرکه تندروهای آمریکا شدهاند.

از ترکیب چهرههای ضدایرانی جان بولتن و مارک پمپئو، به همراه ترامپ در قوه مجریه و کنگره ضدایرانی آمریکا و لابی یهود و لابی آل سعود، در سادهترین حالت «لغو برجام» خارج میشود و باید انتظار رفتارهای خصومتآمیز بیشتر را داشت.

اگر بخواهیم به میزان و شدت و حدّت تعارض کنگره آمریکا درباره ایران اشاره کنیم، باید به رأی کنگره آمریکا درباره تحریمهای جدید علیه ایران به دلیل نقض حقوق بشر؛ با 410 رأی موافق و فقط دو رأی مخالف در مجلس نمایندگان آمریکا اشاره کنیم.

بنابراین در سطح ساختار نظام تصمیمگیری آمریکا شامل ریاستجمهوری، کنگره و لابیهای ضدایرانی همه چیز برای تقابل با ایران آماده شده است و کمترین خروجی چنین ساختار تهدیدکنندهای، خروج سخت از برجام بوده است و باید درباره سطوح و حدود دیگر این تعارض هوشیار بود و برای سومین سطح از دلایل خروج سخت ترامپ از برجام باید به سطح تحلیل دلایل منطقهای یعنی منطقه خاورمیانه اشاره کرد. ظهور ترامپ رادیکال با حضور گروه بسیار ضدایرانی و تندرو نتانیاهو در اسرائیل که در دوران اوباما تضعیف شده بود، همراه شد. دولت افراطی نتانیاهو، ترامپ را فرصتی تکرارنشدنی برای اهداف خود میبیند و آن را از دست نخواهد داد.

در کنار ترامپ و نتانیاهو، ضدایرانیترین هیئت حاکمه، در عربستان بر سر کار آمده که خسته و زخمی از شکستهای پیدرپی در منطقه به رهبری ولیعهد جاهطلب عربستان به صورت فعالانه با انجام اقدامات ضدایرانی در سطح منطقه و جهان با آمریکا و اسرائیل همکاری پنهان و پیدا برقرار کردهاند.

تنها ثانیههایی پس از پایان سخنرانی خروج از برجام ترامپ، نتانیاهو بر صفحه تلویزیون ظاهر شد و خوشحالی خود را بیان کرد و تنها ساعتی پس از سخنرانی ترامپ، وزارت خارجه عربستان نیز از اقدام ترامپ استقبال کرد و امارات و بحرین نیز آن را ستودند.
بنابراین دلایل منطقهای مقتضی برای ترامپ در منطقه وجود دارد تا خروج از برجام برای او امیدوارکننده باشد.

اما به هر اندازه که هریک از دلایل بالا را در خروج سخت آمریکا از برجام مؤثر بدانیم، باید پسازاین به فضای جدید حاصل از این اقدام آمریکا نگاه هوشمندانهتری داشته باشیم. رفتار یک رئیسجمهور خودرأی و مشکلدار به همراه ساختار تصمیمگیری سیاست خارجی آمریکا که با لابیهای ضدایرانی، بیشتر تحریک شده و همراهی افراطیان ضدایرانی در اسرائیل و عربستان، الزام کنش بهینه و هوشمندانه برای کشورمان در سطح ملی، منطقهای و جهانی را حتمی میکند. چگونگی این «کنش» و «دامنه» آن میتواند موضوعی برای تفکر بیشتر ما باشد.