مصوبه بانک مرکزی برای تخصیص ارز مسافرتی/ مصیبت بازار قاچاق ارز

بانک مرکزی از اواخر فرودینماه با تغییر مقررات ارزی، خرید و فروش ارز در صرافیها را ممنوع و با حذف ارز دولتی سابق که کمتر از ۳۸۰۰ تومان بود، یک نرخ را برای دلار اعلام کرد و در ادامه با اولویتبندی کالاها و خدمات وارداتی نحوه پرداخت ارز به کالاهای اساسی را مشخص کرد. با آنکه در دستورالعلهای بانک مرزی ضوابط تخصیص ارز مسافرتی تعیین شد، اما فعالان گردشگری که به نوعی واردکنندگان و صادرکنندگان این صنعت به شمار میآیند، از این غافله کنار گذاشته شدند و با وجود پیگیریهای سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هنوز مشکلات آنها حل نشده است، هرچند بانک مرکزی قولهایی در اینباره داده است.

اما در این میان شکل تخصیص ارز مسافرتی که پیش از خروج مسافر از کشور و در فرودگاه است، با توجه به رویه سفارتخانهها و از طرفی نادیده گرفتن آژانسهای گردشگری در اولویتهای ارزی، مسافران را ناخواسته به بازارهای زیرزمینی ارز هدایت میکند.

در مصوبه بانک مرکزی آمده است؛

«ارز مسافرتی یک بار در سال پرداخت میشود.

مبلغ آن ۱۰۰۰ یورو یا معادل آن به سایر ارزها برای کشورهایی با فواصل دورتر است که این رقم برای کشورهای هممرز و کشورهای مشترکالمنافع به غیر از عراق ۵۰۰ یورو یا معادل آن به سایر ارزها تعیین شده است.

کشورهای مشترکالمنافع یا هممرز شامل ارمنستان، آذربایجان، بلاروس، استونی، لتونی، لیتوانی، گرجستان، قزاقستان، قرقیزستان، مولداوی، روسیه، تاجیکستان، ترکمنستان، اوکراین، ازبکستان، ترکیه، افغانستان، بحرین، قطر، کویت، پاکستان، عمان و امارات متحده عربی است.

برای کشور عراق ۲۵۰ هزار دینار صرفاً در شعبههای ارزی بانکهای تجارت و پارسیان پرداخت میشود.

پرداخت ارز مسافرتی فقط در مرزهای هوایی و تنها در فرودگاههای امام خمینی (ره)، شیراز، تبریز، اصفهان و اهواز انجام میشود.

ایرانیان مقیم خارج از کشور مشمول دریافت ارز مسافرتی نمیشوند.

به مسافران کمتر از ۱۲ سال ارز مسافرتی تعلق نمیگیرد.

متقاضیان ارز مسافرتی موظف به ارائه گذرنامه معتبر جمهوری اسلامی ایران، بلیط هواپیما، ویزای کشور مقصد (در مورد کشورهایی که نیاز به ویزا دارند) و رسید بانکی پرداخت عوارض خروج از کشور هستند.

متقاضیان باید نسبت به پرداخت معادل ریالی ارز مسافرتی به شعب منتخب اقدام و در مقابل آن سند حسابداری/ رسید دریافت کنند.

تمام شعب بانک سامان و شعب ارزی بانک ملی خدمات ارز مسافرتی را در سطح شهر انجام میدهند. این بانکها مستقیم ارز پرداخت نمیکنند.

پرداخت ارز مسافرتی در باجه بانک ملی مستقر در مبادی خروجی (پس از باجه کنترل گذرنامه) و در مقابل دریافت سند حسابداری/ رسید و ممهور کردن گذرنامه متقاضی انجام میشود.»

این ضوابط شاید در ظاهر ایرادی نداشته باشد اما از زمان به اجرا گذاشتنشان معایبی بروز کرده است؛ نخست آنکه درحال حاضر سیاست سفارتخانهها برای ارائه ویزا، دریافت مبلغ مشخصی ارز به یورو و یا دلار است، اما از آنجا که امکان خرید و فروش ارز از صرافیها و بازار آزاد گرفته و ممنوع شده، تکلیف مسافری که به ارز خُرد نیاز دارد مشخص نیست.

از سوی دیگر برخی آژانسهای گردشگری با کنار گذاشته شدن از اولویتهای ارزی، نرخ تورها را به دو شکل ارزی و ریالی تعیین میکنند تا شاید از این راه، بخشی از ارز مورد نیاز خود را که نه به نرخ دولتی میتوانند بخرند و نه از صرافیها تامین کنند، اما این میان باز مسافر است که بلاتکلیف مانده و معلوم نیست ارز مورد نیاز سفرش را از کجا باید تهیه کند، چون بانکها که تا ویزا و بلیت را دریافت نکنند و مسافر تا از گیت گذرنامه عبور نکند، ارزی به وی تحویل نمیدهند.

حرمتالله رفیعی ـ رییس هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی ـ این رفتار آژانسهای گردشگری را که تورهای خود را ارزی میفروشند، قابل دفاع ندانست و در عین حال به ایسنا گفت: هرچند به خاطر محدودیتهایی که در تهیه ارز بر دفاتر خدمات مسافرتی اعمال شده، آنها ناچار شدهاند خدمات تور خود را ریالی ـ ارزی بفروشند. وقتی مسؤولان شرایط را برای آژانسها فراهم نمیکنند آنها هم ناچارند دست به چنین کاری بزنند و پای مسافر هم از روی ناچاری به بازار زیرزمینی ارز باز میشود.

 صرفنظر از بازار تور، تکلیف برخی که خانوادگی و یا انفرادی میخواهند از کشور خارج شوند و سفر بلندمدتتری در پیش دارند و قصد دارند به چندین کشور سفر کنند و هزینهشان قطعا بیشتر از ۱۰۰۰ یورو خواهد شد، اما با قوانین محدودکننده بانک مرکزی روبهرو شدهاند، معلوم نیست.

در هیچ یک از دستورالعملهای بانک مرکزی معین نشده مسافرانی با چنین شرایط از کجا باید باقیمانده ارز مورد نیازشان را تهیه کنند و اگر نیاز داشتند بیشتر از ۵۰۰۰ یورو از کشور خارج کنند، چگونه و در چه شرایطِ ایمن و مطئمنی این امکان را دارند.

از طرف دیگر اعلام شده ارز مسافرتی فقط یک بار در سال پرداخت میشود؛ تکلیف آنهایی که چندین بار از کشور میخواهند خارج شود، چه خواهد شد آنهم در شرایطی که صرافیها امکان فروش ارز ندارند. آیا باید تابع حکم مقامات دولت بود که گفتهاند: «کسانی که عادت کردهاند تمام تعطیلاتشان را به خارج بروند، خب نروند. نمیخواهم بگویم نروند، میخواهم بگویم وقتی کسی میخواهد از ارز همه ملت ایران اینچنین استفاده کند، ما باید قوانینی بگذاریم که این ارز به همگان تعلق پیدا کند.»

وضعیت موجود ناخواسته پای مسافر خارج را به بازارهای زیرزمینی باز کرده و دلالهایی را که در اطراف صرافیهای تعطیل، خوش نشسته و نبض بازار آزاد ارز را در اختیار گرفتهاند، حسابی سرگرم مسافران سردرگم کرده و مسافر هم ناچار است به ساز آنها برقصد.

برخی صرافیها نیز که اکنون ممنوعالفروش شدهاند به این بازار زیرزمینی پیوستهاند و با تعیین شرایطی که امنیتشان را به مخاطره نیندازد، ارز را به قیمتی بیشتر از آنچه بانک مرکزی تعیین کرده به دست مسافر میرسانند.

این میان گزارشهایی نیز رسیده مبنی بر اینکه دلارهای تقلبی توسط دلالهای ارزی به دست مسافرانی رسیده است.

اما در بانکها که منبع تغذیه ارزی مسافران شدهاند به نظر میرسد قواعد دستورالعمل ارزی هنوز به خوبی جا نیافتاده است. یکی از مسافران برای ایسنا تعریف کرد که تحویل رسید از بانک دردسرهایی دارد که در نوع خود وقتگیر و آزاردهنده است. تنها دو بانک سامان و ملی این امکان را برای مسافرانی که قصد دارند از کشور خارج شوند، فراهم کردهاند که شیوه کارشان با گذشتهای که به دوران تخصیص «ارز دولتی» مربوط میشد خیلی تفاوت دارد.

او ادامه داد: پیش از مراجعه به شعب ارزی در سطح شهر باید بلیت و ویزا تهیه کرد، تنها دو بانک سامان و ملی به مسافران خدمات ارزی میدهند. باید چهار روز پیش از تاریخ پرواز به این بانکها مراجعه کرد و حتما ساعت آن اول صبح برای گرفتن نوبت باشد، چون هر یک از این بانکها در طول روز به تعداد محدودی نوبت میدهند، مثلا بانک ملی کار ۲۰ نفر را در روز راه میاندازد و بانک سامان روزانه فقط به سه نفر نوبت میدهد. مجموع این شرایط حجمی از نگرانی و استرس را به مسافر وارد میکند. در برخی مواقع روز پرواز مسافر شنبه است که یک روز از این چهار روز با جمعه تعطیل مصادف میشود، در واقع فقط سه روز کاری زمان باقی میماند. یا درباره نوبتهای محدودی که در یکی از این بانکها وجود دارد، اگر در همین زمان محدود باقیمانده نتوان نوبت گرفت، تکلیف چه میشود؟

این مسافر اضافه کرد: با این شرایط اشخاصی که به ارز مسافرتی نیاز دارند از ساعت هفت صبح مقابل شعب ارزی این بانکها صف میبندند تا متصدی بیاید و اسمها را یادداشت کند و بیشتر از سهمیه روزانه تعیینشده اسمی نمینویسد. باید تا حوالی ساعت ۱۱ منتظر ماند تا قیمت ارز مشخص شود. با آنکه نرخ دلار ۴۲۰۰ تعیین شده ولی با توجه به قوانین جدید، بانکها به هیچ مسافری دلار نمیدهد و قرار است با توجه به مقصد، ۱۰۰۰ و یا ۵۰۰ یورو تحویل دهند.

او در ادامه گفت: در روزی که برای خرید ارز مسافرتی به بانک مراجعه کردم، قیمت یورو با توجه به شاخص دلار ۴۲۰۰ تومانی، ۵۴۰۰ تومان اعلام شد، متصدی گفت که این رقم را بانک مرکزی به بانکها اعلام میکند و متغیر است.

وی اضافه کرد: تحویل گرفتن رسید شرایطی دارد؛ علاوهبر ارائه بلیط و گذرنامه و سایر مدارک هویتی، مثلا بانک ملی یا معادل ارزی را نقد تحویل میگیرد و یا تنها کارت اعتباری مربوط به بانک خود را میپذیرد که باید به نام دریافتکننده ارز مسافرتی هم باشد و نمیتوان این کارت را به شخص دیگری قرض داد تا کارش راه بیافتد. بیاطلاعی از این شرایط باعث شد بیشتر مراجعان در آن روز ناکام بمانند و نتوانند رسید ارزی خود را دریافت کنند.

او سپس اظهار کرد: من برای گرفتن نوبت اول وقت و اطلاع از شرایط دریافت ارز مسافرتی به شعب مختلفی در تهران مراجعه کردم، برخورد برخی باجهدارهای بانک نشان میدهد هنوز این سیستم جا نیافتاده است. برخی از متصدیان ارزی در بانک نسبت به کشورهایی که ویزا نیاز ندارند توجیه نیستند و اطلاعی درباره این کشورها ندارند و زمان زیادی را با سوالهای متعدد از متقاضی میگیرند. در فرودگاه برخی مسافران تعریف میکردند که به همین بهانه موفق نشدند ارز مسافرتی دریافت کنند.

این مسافر همچنین به برخورد برخی باجهداران ارزی بانک با مراجعهکنندگان اشاره و بیان کرد: قابل درک است که کار آنها دشوار است، اما گاهی به خاطر مراجعه زیاد مردم به بانک و سوالهای مکرر آنها درباره ارز مسافرتی، برخوردهای تندی مشاهده میشود که شاید به قضیه توجیه نبودن و یا نهادینه نشدن مقررات ارزی برگردد.

او ادامه داد: وقتی همه این شراط را پشت سر گذاشتید در فرودگاه دیگر مشکلی وجود ندارد، رسید را تحویل میدهید و ارز مسافرتی را میگیرید.

اما مسافر دیگری که سالها مقیم کشور دیگری بوده و اکنون به ایران بازگشته و اینجا زندگی میکند، گفت: ما در چنین مواقعی ایرانی مقیم خارج از کشور حساب میشویم و ارز مسافرتی به ما تعلق نمیگیرد، اما وقتی بخواهیم از کشور خارج شویم عوارض خروج را محاسبه و کامل دریافت میکنند، حتی تعداد سفرها را هم شمارش میکنند که متناسب با آن عوارض خروج بگیرند. اما مساله این است ایرانیان مقیم خارج که به کشورشان برگشتهاند و همین جا زندگی میکنند، در مواقعی که میخواهند از ایران با پاسپورت کشور دومشان به کشور دیگری سفر کنند از کجا باید ارز مورد نیاز خود را تهیه کنند؟ صرافیها که از ترس، ارزی نمیفروشند، میماند دلالها و بازار زیرزمینی.