ایران از واردات کاتالیست‌های آمریکایی بنزین خودکفا شد

فاز دوم ستاره خلیج فارس بهعنوان بزرگترین پالایشگاه میعانات گازی جهان پنجشنبه هفته گذشته افتتاح شد که بهرهبرداری از دومین فاز این پالایشگاه در کنار افزایش 12 میلیون لیتری تولید بنزین با استاندارد یورو پنج یک دستاورد مهم و استراتژیک دیگر هم برای صنعت نفت ایران به ارمغان آورد.

همزمان با خروج آمریکا از برجام و به دنبال آن بدعهدی شرکتهای اروپایی و آسیایی نسبت به انجام تعهدات قراردادی خود در قبال صنعت نفت، در دوره قبلی تحریمها تامین کاتالیست تولید انواع محصولات نفتی و پتروشیمی به ویژه فرآورده استراتژیک نفتی بنزین همواره یکی از پاشنه آشیلهای صنعت نفت و پالایش کشور بود.

بر این اساس در دوره تحریمهایی که در حدفاصل سال های 1388 تا 1392 شدت گرفت، عدم پایبندی شرکتهای اروپایی و آمریکایی همچون بازل، اکسنس، UOP، BASF، مرک و امثال آن نسبت به قراردادهای فروش انواع کاتالیست و مواد افزودنی مجتمعهای پتروشیمی و پالایشگاههای نفت نگرانیها را به دلیل کاهش و یا توقف تولید محصولات نفتی و پتروشیمی ایجاد میکرد.

با این وجود، پس از برجام تمامی شرکتهای اروپایی، آسیایی و آمریکایی که به نوعی در دوره تحریمها فروش انواع کاتالیست و مواد شیمیایی را به پالایشگاهها و پتروشیمیهای ایران ممنوع کرده بودند برای امضای قراردادهای جدید فروش اعلام آمادگی کردند.

در دوران پسابرجام، با فعال شدن شرکتهای دانش بنیان، سازندگان و صنعتگرانی ایرانی زمینه انتقال دانش و ساخت انواع کاتالیستهای پرمصرف و کلیدی در صنایع نفت، پالایش و پتروشیمی ایران فراهم شد و حالا در آستانه بازگشت دوباره تحریمها ایران به جمع معدود کشورهای سازنده انواع کاتالیست تولید بنزین با استاندارد یورو 4 و 5 در جهان تبدیل شده است.

اوج شکوفایی صنعتگران ایرانی در طراحی و ساخت انواع کاتالیست به بهره برداری از فاز دوم پالایشگاه ستاره خلیج فارس باز میگردد که برای نخستین بار از کاتالیست تمام ایرانی در واحدهای مختلف فرآیندی این پالایشگاه میعانات گازی همچون سی سی آر و ایزومریزاسیون استفاده شده است.

با تولید کاتالیست ایرانی در واحدهای بنزین سازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس عملا شرکت UOP آمریکا که تامین کننده انحصاری این کاتالیست بوده نقره داغ شده و حتی بنا بر اعلام سازندگان داخلی، سیاست دامپینگ و ارزان فروشی کاتالیست در صنعت پالایش نفت ایران به دلیل زمین زدن تولید داخلی هم شکست خورده است.

چنانکه اعضای انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران امسال در حاشیه برگزاری نمایشگاه نفت تهران با اشاره به خودکفایی در طراحی و ساخت انواع کاتالیستهای پرمصرف صنایع پالایش نفت و پتروشیمی، گفته بودند: تاکنون کاتالیستهای ساخت داخل در واحدهای فرآیندی، بنزینسازی و تولیدی پالایشگاههای نفت تهران، اصفهان، لاوان، پتروشیمی بوعلی، نوری و بندرامام تست و با موفقیت مورد استفاده قرار گرفته است.

سناریوی تحریم بنزین از روی میز آمریکا خارج شد

سناریوی تحریم بنزین ایران همواره کلیدواژه مشترک روسای جمهور آمریکا در طول ادوار گذشته بوده اما با طراحی و ساخت کاتالیستهای بنزین سازی در گام اول و سپس راه اندازی دو فاز پالایشگاه ستاره خلیج فارس در گام دوم و بهره برداری از سومین فاز این پالایشگاه میعانات گازی تا پایان امسال در گام سوم سناریوی تهدیدآمیز تحریم بنزین ایران برای همیشه از میز روسای جمهور آمریکا خارج شده است.

حدود 6 سال از دوران سخت تحریم کاتالیستی صنعت نفت میگذرد و با وجود خط و نشانهای رئیس جمهور آمریکا و سپس خروج این کشور از برجام، اگر کماکان برای تامین برخی از تجهیزات نگرانی داریم اما تامین «کاتالیست» دیگر پاشنه آشیل توسعه و تولید در صنعت نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی ایران نیست.

در شرایط فعلی صنعت نفت ایران دیگر نگران آن نیست که شرکت بازل، فروش کاتالیستهای زیگلرناتا و کوکاتالیست  بهمنظور از سرویس خارج کردن برخی از واحدهای پتروشیمیایی تولیدکننده پلیاتیلن به ایران را به حالت تعلیق درآورد و در یک جمله دوران «نگرانی» برای تامین کاتالیست در صنعت نفت تمام شده است.

حدود سه سال قبل اولین اقدام برای طراحی و تولید کاتالیستهای ایرانی در مجتمع بنزینسازی (CCR) پالایشگاه نفت اصفهان به نتیجه رسید و بعد از تحریم کاتالیستی شرکت آمریکایی آن هم درست در روزهایی که توافق برجام شکل گرفته بود، نخستین کاتالیست ایرانی در واحد CCR منجر به تولید بنزین با استاندارد یورو چهار شد، بنزینی که حتی استانداردهای آن از حیث تولید مواد آروماتیکی و بنزن کاملتر از کاتالیست «اورجینال» UOP آمریکا بود.

بعد از واحد CCR پالایشگاه اصفهان، نوبت به واحدهای آروماتیکی همچون پتروشیمی بوعلی سینا، بندرامام و نوری رسید و پس از آن کاتالیستهای ایرانی در واحدهای اکسیداسیون اتیلن مجتمعهای پتروشیمی یکی پس از دیگری جایگزین نمونههای فرانسوی، آلمانی و آمریکایی شد.

با راهاندازی فاز دوم توسعه پالایشگاه ستاره خلیج فارس و برافراشتن پرچم خودکفایی از واردات بنزین اما پشت پرده این موفقیت تاریخی در طراحی و تولید اولین کاتالیست بنزین یورو 5 در تاریخ صنعت نفت است که با توقف خرید کاتالیست از شرکت طرف قرارداد آمریکایی، محموله جدید کاتالیستهای ایرانی در این مگا پروژه مورد استفاده قرار میگیرد.

هم اکنون یک شرکت ایرانی با شکستن انحصار اروپایی و آمریکاییها، علاوه بر طراحی و تولید کاتالیستهای ایرانی، دست به یک ابتکار تاریخیزده است. این مجموعه علاوه بر تولید کاتالیستهای پایه آلومینا و زئولیت و خالصسازی فلزات گرانبها شامل پلاتین، پالادیوم، رودیوم، ایریدیوم، نقره و طلا، اقدام به طراحی و تولید کاتالیستهایی با فلزات ارزان قیمتتر کرده که این ابتکار علاوه بر حفظ کیفیت هزینه تولید در واحدهای فرآیندی صنعت نفت کشور را کاهش میدهد.

انقلاب فعلی کاتالیستی در صنعت نفت صرفا بر مبنای تولید متمرکز نشده و برای نخستین بار امکان بازیافت کاتالیستهای مستهلک با فلزات گرانبها در داخل کشور فراهم شده تا طرح غارت کاتالیستهای صنعت نفت توسط شرکتهای خارجی برای خروج کاتالیستها به بهانه بازیافت هم برای همیشه شکست بخورد.