آیا روسیه بهتر از اروپا می‌تواند در دوره تحریم‌ها به ایران یاری برساند؟

بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت ایران روز 23 جولای برای مذاکره با همتای روس خود به مسکو سفر کرد. برای مسکو، هدف از این نشست از جمله نشان دادن این موضوع بود که کرملین این تصمیم استراتژیک را اتخاذ کرده که شرکتهای مهم انرژی خود را در ایران حفظ کند. دو طرف همچنین در خصوص همکاریها در زمینه مجمع کشورهای صادر کننده گاز و طرحهای روسیه برای تبدیل توافق اوپک پلاس به یک توافق دائمی رایزنی کردند.

به رغم عملکرد ناامید کننده رهبران اروپایی، ایران هنوز از این ایده دست بر نداشته که اتحادیه اروپا ممکن است به تهران در دور زدن تحریمهای آمریکا یا حداقل کاهش اثرات مخرب آن یاری برساند. اما تهران در عین حال به شکلی فعالانه در حال کار بر روی یک پلان دیگر است. اگر بروکسل نتواند در این زمینه به ایران کمک کند، جمهوری اسلامی میتواند قراردادهای خود با طرفهای روس را افزایش دهد. روسها به وضوح اعلام کرده اند که قصد دارند به رغم تحریمها حضور خود در اقتصاد ایران را ادامه دهند. در نگاه نخست، اروپا برای ایران از جذابیت بیشتری برخوردار است. اروپاییها از نظر اقتصادی و سیاسی توانمندتر از روسیه هستند و در حافظه تاریخی مردم ایران، روابط گذشته این کشور با اروپا دارای لحظات ناخوشایند و نامطلوب بسیار کمتری نسبت به روابط تهران و مسکو است. اما در عرصه عمل وضعیت اندکی پیچیده تر از اینهاست.

اقدامات اتخاذ شده از سوی اتحادیه اروپا برای کمک به ایران در قابل یک اقدام مشترک اروپایی انجام خواهد شد. به بیان دیگر، اعضای اتحادیه اروپا ابتدا باید به یک اجماع داخلی دست یابند. اما ظاهرا اختلافات آشکاری در مورد انگیزهها و مواضع طرفهای اروپایی در قبال ایران وجود دارد که کمکی به اتحادیه اروپا برای دستیابی به یک پلان واحد نمیکند. کشورهایی نظیر ایتالیا، اسپانیا، یونان و دانمارک به دلیل انگیزههای اقتصادی واقعا علاقمند به حفظ روابط با ایران میباشند. برای آلمان، فرانسه، اتریش و انگلیس، عوامل سیاسی نیز به اندازه عوامل اقتصادی در اتخاذ رویکردی در قبال ایران تاثیرگذارند. به علاوه، برخی از اعضای اتحادیه اروپا نظیر لهستان از تصمیم ترامپ در قبال تهران حمایت میکنند. ورشو نه تنها میخواهد وفاداری خود به آمریکا را نشان دهد، بلکه معتقد است که با کمک به تشدید فشارهای آمریکا علیه ایران، این کشور میتواند متحد ایران در خاورمیانه یعنی روسیه را نیز مرعوب سازد. در کل، اروپاییها راه درازی را برای آماده ساختن یک برنامه اقدام موثر و جدی در قبال ایران پیش رو دارند.

این گزارهها موجب میشود تا مسکو بتواند به راحتی گزینههای خود برای همکاریهای نزدیکتر با تهران را به پیش ببرد. سفر ماه جاری علی اکبر ولایتی، مشاور ارشد رهبر معظم ایران به مسکو نه تنها دارای پیامهای سیاسی است، بلکه با هدف رایزنی در خصوص شرایط حول برجام و گزینههای موجود رای کمک به توسعه بخش انرژی ایران و تضمین صادرات نفت ایران صورت گرفته است. در مجموع باید گفت، هرچند توانمندیهای اقتصادی و سیاسی اتحادیه اروپا بسیار بالاتر از توانمندیهای روسیه است، اما مسکو بیش از اروپا آماده کمک به تهران در شرایط تشدید تحریمهای آمریکاست.