بررسی وضعیت نفتی ایران در خزر

بیستم اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۱ در عمق حدود ۲۵۰۰ متری دریاچه خزر میدان نفتی سردار جنگل با برخورداری از نفتی سبک و مرغوب کشف شد. نفتی که دسترسی به آن مانند نفت جنوب کشور آسان نیست و برخی کارشناسان بر این باورند که استخراج آن چندان اقتصادی به نظر نمیرسد.

با وجود اینکه دریاچه خزر به عنوان بزرگترین دریاچه جهان و با در اختیار داشتن حجم وسیعی از ذخایر هیدروکربنی دنیا، از مناطق بکر نفت و گاز به شمار میرود اما تا چند ماه پیش هیچ شرکتی به طور رسمی برای ورود به توسعه خزر اعلام آمادگی نکرده بود تا اینکه در فروردینماه سال جاری ایران و جمهوری آذربایجان به منظور انجام فعالیتهای مشترک در بلوکهای اکتشافی خزر، سند همکاری امضا کردند. امضای قرارداد مذکور امید به باز شدن دریچههای توسعه روی منابع نفتی و گازی خزر را گشود. به طوریکه محسن دلاویز، مدیرعامل شرکت نفت خزر اعلام کرد شرکت نفت خزر بهزودی شاهد فصل تازه‎ای از فعالیت‎های توسعهای خواهد بود. 

البته در خزر تنها برداشت منابع نفتی و گازی حاوز اهمیت نیست، بلکه انتقال و سوآپ نفتی نیز میتواند نقش مهمی را بازی کند؛ موضوعی که حسن روحانی، رییس جمهور در نشست سران کشورهای ساحلی دریای خزر در قزاقستان به آن اشاره کرد و گفت: همکاری در حوزه انرژی از جمله انتقال و سوآپ انرژی، از دیگر موضوعهای مهم همکاری در دریای خزر است. ما فعالیت در این زمینه را با برخی کشورهای ساحلی آغاز کردهایم و به جدیت آن را ادامه و گسترش خواهیم داد.

خزر با چه مشکلاتی دست به گریبان است؟

با این حال نمیتوان مشکلات موجود در این حوزه را نادیده گرفت. عمق زیاد آب، بسته بودن دریای خزر و ارتباط نداشتن با آبهای آزاد، محدودیتهای عملیاتی در ارتباط با حملونقل تجهیزات، شرایط جوی و اقلیمی متغیر، پشتیبانی بسیار سخت و پیچیده ناشی از فاصله زیاد از ساحل، هزینه و ریسک بالای عملیات اکتشاف، نبود زمینه مناسب برای انجام فعالیتهای تعمیراتی و سرویسهای دورهای ناوگان دریایی و تحریمهای فناورانه از چالشهای اصلی کار در خزر بوده و است. البته ایران دارای تجربه زیادی در زمینه توسعه و تولید از میدانهای هیدروکربنی در بخش فراساحل است، اما این تجارب مربوط به بخشهای کمعمق جنوبی کشور (خلیج فارس) است. دریای خزر (به علت عمق زیاد) شرایط ویژهای را در همه مراحل مربوط به حفاری، توسعه، تولید و انتقال ایجاب میکند.

آخرین وضعیت بررسی ماموریتها در خزر

در نخستین  نشست هیئت مدیره شرکت نفت خزر که چندی پیش با حضور اعضای جدید با هدف بررسی فعالیت‎های انجام شده در سال ۱۳۹۷، اهداف و برنامههای آینده این شرکت برگزار شد، سیدعماد حسینی، رئیس جدید هیئت مدیره شرکت نفت خزر ضمن تاکید بر تداوم و ضرورت توسعه فعالیتهای اکتشافی در دریای خزر و استانهای شمالی کشور، گفت: توسعه و پیشرفت در بخش نفت و گاز دریای خزر و استانهای شمالی هم از منظر ملی و منطقهای و هم از بعد اقتصادی برای کشور اهمیت ویژهای دارد.

در این نشست مطرح شد که باید با رعایت همه ملاحظات، فعالیتهای اکتشافی در حوزه خزر به عنوان یک پروژه ملی با پیگیری و جدیت دنبال شود تا به اهداف مورد نظر دست یابیم.

سهم هر کدام از کشورها از نفت خزر چقدر است؟

البته یکی از مهمترین موضوعات در توسعه حوزه انرژی در خزر مشترک بودن منابع با دیگر کشورها است. برآوردهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) درمورد آمار ذخایر اثبات شده نفت و گاز کشورهای خزر حاکی از آن است که ترکمنستان با یک میلیارد بشکه ذخیره نفت و ۱۹ تریلیون فوتمکعب گاز، روسیه با ۱,۶ میلیارد بشکه ذخیره نفت و ۱۰۹ تریلیون فوتمکعب گاز، آذربایجان با ۵.۸ میلیارد بشکه ذخیره نفت و ۵۱ تریلیون فوتمکعب گاز، قزاقستان با ۳۲ میلیارد بشکه ذخیره نفت و ۱۰۴ تریلیون فوت مکعب گاز و ایران با ۵۰۰ میلیون بشکه نفت و ۲ تریلیون فوت مکعب گاز ذخایر متفاوتی در دریای خزر دارا هستند.

بر این اساس، ایران در سواحل خود کمترین ذخیره انرژی (نفت و گاز) را دارد. در سالهای گذشته طبق آمارهای مختلف کشورهای یادشده از مخازن خود بهرهبرداری کردهاند. آمارها نشان از رشد روزافزون تولید نفت و گاز داشته است. خطوط لوله در خزر طراحی و ساخته شد و به مقصد اروپا منتقل شد. البته روسیه به علت تولید بالای نفت خود که بیش از ۱۰ میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه در روز است خیلی به نفت و گاز خزر نیاز ندارد.

کارشناسان درمورد وضعیت ایران در دریای خزر میگویند سواحل ایران در خزر عمیق بوده و بیشترین عمق را داراست، از این رو برای حفاری و اکتشاف مقرون به صرفه اقتصادی نیست و به فناوری هزینهبر دریایی نیاز دارد و شکل ساحل ایران در خزر به صورت صاف است، برای نمونه اگر در مخازن و میدانهای جنوبی ایران و در خشکی هزینه یک بشکه نفت ۹ دلار محاسبه شود در خزر این هزینه به چند برابر میرسد و اکتشاف و حفاری نفت در این منطقه مطلوبیت اقتصادی ندارد. نکته دیگر اینکه ذخایر ایران طبق برآوردهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA)، کمترین مقدار است که پرداخت هزینه برای چنین مقداری شاید اقتصادی نباشد.