توپ زیر پای زنگنه!

چندی پیش اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری گفت که «با کشورهای دوست خود گفتوگو  و راههای فروش نفت خود را باز کردهایم. نفت خام ایران در بورس داخلی عرضه خواهد شد تا بخش خصوصی، به طور شفاف نفت را خریداری و صادر کند. در نتیجه به مقدار مورد نیاز، بخش خصوصی در تناژهای مختلف وارد عرصه شده است.» پس از این موضوع از طرف مسئولان بازار سرمایه صحبتهای زیادی درباره عرضه نفت خام در بورس صورت گرفت در یکی از آن واکنشها سید علی حسینی مدیرعامل بورس انرژی، در پاسخ به اینکه چه کسانی با عرضه نفت خام در بورس موافق و چه کسانی مخالفند؟ گفت: مخالف یا موافق بودن شاید زیاد موضوعیت نداشته باشد، اما وزارت نفت باید بگوید که چه دغدغه ای دارد که علیرغم اینکه معاون اول رئیس جمهوری اعلام میکنند عرضه نفت خام در بورس انجام شود، این اتفاق نمیافتد.

مدیرعامل بورس انرژی همچنین تاکید کرد که شاید ملاحظاتی مانند نرخ ارز، تحریمها و حمل و نقل و محدودیتهای قانونی وجود دارد، اینها مسایل عمدهای است که وزارت نفت باید برای آن ها راه حل پیدا کند. برداشت ما این است که اظهار نظر قطعی را باید وزارت نفت انجام دهد، ولی به طور خلاصه باید بگویم بعد از صحبتهای معاون اول رئیس جمهوری در مورد عرضه نفت خام در بورس اتفاق خاصی نیفتاده است. اما به تازگی شورای عالی هماهنگی اقتصادی که به ریاست حسن روحانی برگزار شد تصویب کرد که با هدف متنوعسازی روشهای فروش نفت، طرح عرضه نفت خام در رینگ صادراتی بورس انرژی در داخل کشور به صورت ارزی انجام شود. بر اساس این طرح، وزارت نفت میتواند با استفاده از ظرفیت بخش خصوصی برای صادرات، نفت خام و فراوردههای نفتی را به قیمت رقابتی، در بورس داخل کشور به فروش برساند.

از طرفی بعد از این اتفاقات محسن خدابخش -مدیر نظارت بر بازارهای سازمان بورس با بیان اینکه برای سازوکار عرضه نفت خام در بورس باید منتظر ابلاغ وزارت نفت به سازمان بورس بود، گفت که همکاری بانک مرکزی و خزانه داری در فرایند عملیات تسویه پس از انجام معامله ضروری است و اعلام کرد که ساز و کار اجرایی بورس نفت معطل وزارت نفت است. از هفتههای گذشته که معاون اول رئیس جمهوری درباره عرضه نفت خام در بورس صحبت کرد تا به امروز که شخص رئیس جمهوری به این موضوع تاکید میکند مسئولان بازار سرمایه ایران تلویحا وزارت نفت را مسئول عرضه نشدن نفت خام در بورس میدانند، در نتیجه فعلا توپ از زمین سازمان بورس به سمت وزارت نفت انداخته شده است.

به این ترتیب به اعتقاد مسئولان بازار سرمایه این وزارت نفت و سکاندار آن بیژن نامدار زنگنه است که میتواند درباره ساز و کار عرضه نفت در بورس اقدامات نهایی را انجام دهد. بر طبق این مدعا مسئولان بورسی میگویند که آنها زیر ساختهای معاملاتی را مهیا کردهاند و با این اقدام توپ را به وزارت نفت که به گفته آن ها در خط حمله قرار دارد پاس دادهاند و امروز زنگنه در پست حمله قرار گرفته توپ در زیر پایش است و باید گُل بزند.

ولی جدا از این موضوع، نکته مهم اینکه عرضه نفت در بورس یکی از راهکارهای اسحاق جهانگیری برای دور زدن تحریمهاست. معاون اول رئیسجمهوری گفته که نخستین هدف آمریکا، ممانعت از فروش نفت ایران است که با عرضه نفت خام در بورس، بخش خصوصی میتواند نفت را از بورس بهطور شفاف خریداری و صادر کند. اما در عین حال عدهای معتقدند که چنین تفکری که با عرضه نفت خام در بورس، تحریمها دور زده می شود اساسا صحیح نیست و شاید یکی از عوامل تعلل درباره عرضه نفت در بورس همین موضوع باشد چرا که خرید نفت خام و خریداران نفت ایران توسط آمریکا تحریم شده و از دید تحریمها فرقی نمیکند که این خرید و فروش با چه مکانیزمی صورت پذیرد، در بورس یا در خارج از بورس.

برای شفاف تر شدن این موضوع می توان این طور گفت که اگر شخصی نفت ایران را از طریق بورس خریداری کند بالاخره باید انقدر از نظر بنیه مالی قوی باشد که بتواند این خرید را انجام دهد، در نتیجه باید به نوعی به دولت یا ساختارهای قدرتمند وابسته باشد از طرفی دیگر نیز خریدار باید بازار فروش نفتی که خریده را در دیگر کشورها داشته باشد، ولی طبیعتا آن بازار هم از تحریمهای آمریکا معاف نیست و آن بازار نمیتواند نفت ایران را خریداری کند چرا که آمریکا آن بازار را هم تحریم کرده است. خلاصه اینکه در بحث تحریمهای نفتی، این «خرید و فروش نفت ایران و خریداران آن» هستند که به هر نحوی تحریم شدهاند نه نحوه خرید و فروش نفت.

به نظر می رسد مسئولان بازار سرمایه و وزارت نفت ایران در حال حاضر در نقطه تاریخی قرار داشته و باید با تصمیمهای آگاهانه و عاقلانه از راهکارهای درست و منطقی برای دور زدن تحریمها حمایت کنند، چرا که این تصمیم و صحبتهای روسای این دو نهاد قطعا بیش از گذشته در تاریخ اقتصادی ایران حک خواهد شد.