بررسی چالش‌ها و ظرفیت‌های صادرات زعفران

بر اساس آخرین سالنامه آماری وزارت جهاد کشاورزی که اطلاعات مربوط به سال 1395 را ارائه میدهد، سطح زیر کشت زعفران در کشور در این سال بیش از 100 هزار هکتار بوده است. محاسبات نشان میدهد این مقدار نسبت به سال 1390 حدود 46 درصد رشد داشته و مزارع بیشتری طی این سالها سرخپوش شدهاند، بهطوری که طی 6 سال منتهی به 1395 تعداد استانهایی که به جمع زعفرانکاران پیوستهاند از 19 استان به 27 استان رسیده است.

علاوه بر افزایش سطح تولید و استانهای مشارکتکننده در کشت زعفران، صنایع فرآوری و بستهبندی زعفران نیز روند رو به رشدی داشتهاند، بهطوری که تعداد واحدهای فعال در این زمینه از 65 واحد در سال 1390 به 136 واحد در سال 1395 رسیده و در واقع بیش از پنج برابر شده است.

**چشم طمع خارجیها به طلای سرخ ایران

ایران با سهم 71 درصدی در بازار جهانی، بزرگترین صادرکننده زعفران است و از صادرات این محصول در سال 2017 حدود 236 میلیون دلار درآمد کسب کرده است. آمارهای مقدماتی گمرک تا مهر ماه 1397 نیز نشاندهنده درآمد بیش از 178 میلیون دلاری در هفت ماه نخست سال جاری است.

با این حال، کشورهای واردکننده زعفران ایران، در نقش رقیب در بازار جهانی صادرات حاضر میشوند و بررسی رشد ارزش صادراتی آنها نشان از عزم جدی این کشورها برای ورود به بازاری دارد که بهصورت ستنی در اختیار ایران بوده است.

بهعنوان مثال امارات متحده عربی با اینکه سهم زیادی در بازار جهانی ندارد، بیشترین رشد در بین کشورهای صادرکننده زعفران را تجربه کرده و این موضوع میتواند در بلندمدت بر سهم ایران از بازار جهانی زعفران تأثیرگذار باشد. سؤال این است که ایران چگونه میتواند جایگاه خود را در این بازار حفظ کند و صادرکنندگان چگونه میتوانند از این فرصت برای کسب سود بیشتر استفاده کنند؟

**ارزش از دست رفته در غیاب بستهبندی

تلخیص دادههای صادرات زعفران در هفت ماه نخست سال جاری که توسط گمرک منتشر شده، نشان میدهد در این بازه زمانی، حجم صادرات زعفران بهصورت فلهای بیش از 56 تن بوده که میتوان گفت بهمعنای خامفروشی کالای واسطهای به رقبای صادرتی است. تبدیل زعفران فلهای به محصول نهایی آماده مصرف، یعنی بستههای حداکثر 10 گرمی پودر زعفران، علاوه بر افزایش ارزش محموله صادراتی و سود صادرکنندگان، به شناخته شدن برند زعفران ایرانی در بازار جهانی کمک میکند.

سید مصطفی ایرانمنش، پژوهشگر کاربردی بستهبندی در این رابطه از جای خالی نهادی که بهطور خاص بر پژوهشهای کاربردی زعفران متمرکز باشد و بتواند آموزش زعفرانکاران را دنبال کند گفت و در این رابطه اظهار کرد: در واقع بخش تحقیق و توسعه میتواند تأثیر قابل توجهی بر بستهبندی محصولات با ارزشی مانند زعفران داشته باشد.

**دانش فنی بستهبندیهای کارآمد را داریم

ایرانمنش با معرفی بستهبندیهای ضدفرابنفش ادامه داد: با توجه به حساسیت زعفران، توصیه میشود از چنین بستهبندیهایی استفاده شود که رنگ، طعم و عطر زعفران را با کیفیت بهتر و در زمان بیشتری حفظ میکنند.

وی افزود: دانش فنی و امکانات داخلی به گونهای است که میتوان دستگاههای مورد نیاز این نوع بستهبندی را در داخل کشور تولید کرد. ما نمونههایی از آن را تولید و آزمون کردیم و بررسیها نشان میدهد افت کیفیت زعفران در چنین بستهبندیهایی به حداقل رسیده است.

**برندسازی زعفران ایرانی

ایرانمنش از برخی صادرکنندگان این محصول انتقاد کرد و گفت: اگر عزم جدی برای معرفی برند زعفران ایرانی در بازار جهانی وجود داشته باشد، صادرکننده میتواند علاوه بر ایجاد اشتغال در داخل کشور، ارزش افزوده بالاتری برای این محصول ایجاد کند، ولی متأسفانه دیده میشود این عزم در بین صادرکنندگان وجود ندارد و آنها به دنبال روشهای آسانتری بوده و از سودی که در آینده بهواسطه بستهبندی مناسب به دست خواهند آورد، غافل هستند.

وی با اشاره به خرید زعفران ایران توسط کشورهای دیگر و ارائه در بستهبندیهای آماده مصرف گفت: مصرفکننده نهایی ترجیح میدهد از بستهبندیهای کوچک استفاده کند و ارائه محصول به این شکل، بازار هدف بزرگتری را پیش روی ایران قرار خواهد داد. اگر بخواهیم زعفران ایران برای مصرفکننده خارجی، نام آشنایی باشد، باید به صنعت بستهبندی توجه ویژه داشته باشیم.

**استارتآپها وارد میشوند

استارتآپها نیز از تجارت پرسود زعفران بیبهره نبودهاند. استارتآپ «کشمون» که در زمینه فروش بیواسطه زعفران و بهنوعی حمایت از زعفرانکاران و نیز مصرفکنندگانی که در روشهای معمول خرید، کالا را با قیمتهای بالا و بعضاً کیفیت پایینی دریافت میکنند فعال است، بهتازگی وارد عرصه صادرات شده است.

محمد مهدی قائمپناه، مدیر کشمون میگوید: برای ورود به بازار اروپا، قصد داریم مشابه فعالیتی که در داخل کشور داریم، کشاورز و مصرفکننده نهایی را بهطور مستقیم با هم مرتبط کنیم.

**هدف ما مصرفکننده نهایی است

قائمپناه با مقایسه قیمتهای خردهفروشی و فروش فله زعفران در بازار کشورهای اروپایی، میگوید: هدف ما مصرفکننده نهایی است، زیرا در فروش فلهای سود چندانی نصیب کشاورز نمیشود.

وی خدماتی را که توسط استارت آپ تحت مدیریتش به کشاورزان داده میشود تشریح کرد و گفت: ما خریدار یا تاجر زعفران نیستیم، بلکه فضایی را برای کشاورزان فراهم کردهایم که محصول خود را بدون واسطه ارائه کنند. ما علاوه بر ایجاد این فضا، کنترل کیفی محصولات را انجام میدهیم و نیز آموزشهایی برای ارتقای کیفیت محصولات به آنها ارائه میکنیم. در زمینه کنترل کیفیت، ما شاخص ترکیبی از استانداردهای داخلی، بینالمللی و موارد مورد توجه مصرفکنندگان را ساختهایم که بر اساس آن، محصولات را رتبهبندی کرده و در نهایت، بستهبندی شناسنامهداری را برای محصولات تهیه میکنیم.

**محدودیت در روابط مالی، مانع توسعه در حوزه خارجی

قائمپناه ادامه داد: ما استانداردها و مسائل بهداشتی را بهطور کامل رعایت میکنیم و هر کشاورز پروفایل خود را دارد و مصرفکننده میتواند بر اساس کیفیت و قیمت، محصول خود را انتخاب کند. همچنین بستهبندیهای کشمون نیز به سبک خاصی انجام میشوند. مسئله اصلی ما در فروش بهصورت خردهفروشی، همان مسائلی است که برای هر کسبوکار ایرانی دیگری در بازارهای بینالمللی وجود دارد. بهعنوان مثال تأسیس یک شرکت زیر مجموعه یا داشتن یک حساب بانکی یا درگاه پرداخت آنلاین که برای مشتری خارجی قابل استفاده باشد، از چالشهای پیش روی ما هستند.