چالش‌های درونی و بیرونی بازار سرمایه

در این نشست «چالشهای درونی و بیرونی بازار سرمایه» مورد بررسی قرار گرفت. این نشست با حضور علی صحرایی مدیرعامل شرکت بورس تهران، امیرهامونی مدیرعامل فرابورس ایران، حسین فهیمی مدیرعامل شرکت سپردهگذاری مرکزی، سعید اسلامی بیدگلی، دبیرکل این کانون و جمعی از فعالان بازار سرمایه برگزار شد.

در این جلسه، دبیرکل کانون نهادهای سرمایهگذاری با اشاره به ساختار بازار سرمایه و توسعه بازار در مدت اخیر، چالشهایی را متوجه اقتصاد کشور دانست؛ چالشهایی که به عقیده اسلامی بیدگلی سبب شده تا بازسازی ساختارهای بازار سرمایه افزایش یابد. بر این اساس برای بهبود شرایط اقتصادی کشور، لازم است بانکمحور بودن اقتصاد کمرنگتر شده و در مقابل تامین مالی و فرصتهای سرمایهگذاری از مسیر بازار سرمایه توسعه یابد. مدیرعامل شرکت بورس تهران نیز از سهم پایین تامین مالی از طریق پتانسیلهای موجود در بازار سرمایه تحت تاثیر دو دسته چالشهای بیرونی و درونی سخن به میان آورد. به گفته صحرایی، ساختار اقتصادی، ثبات سیاستهای اقتصادی، اقتصاد بانک محور و همچنین روابط بینالمللی و سرمایهگذاری خارجی از جمله چالشهای بیرونی بازار سرمایه است. در بخش چالشهای درونی نیز میتوان به مواردی از جمله اندازه بازار، میزان نقدشوندگی، شفافیت اطلاعاتی و دانش مالی فعالان اشاره کرد. مدیرعامل فرابورس نیز در این جلسه ضمن بیان نقاط قوت بازار سرمایه، چالشهای این بازار را شامل محرمانگی دادهها و اطلاعات، ابزارسازی نوین، توسعه تکنولوژی و پایداری بورسها دانست.

اهمیت تقویت بازار سرمایه

در ابتدای نشست روز گذشته سعید اسلامی بیدگلی، دبیرکل کانون نهادهای سرمایهگذاری ایران با اشاره به اینکه در حال حاضر بیش از یک دهه از تشکیل ساختارهای جدید بازار سرمایه کشور میگذرد، گفت: هر چند در این مدت اقتصاد کشور با تغییرات قابلتوجه و چالشهای زیادی مواجه شده، اما بازار سرمایه رشد قابلتوجهی را تجربه کرده است. به عبارت دقیقتر میتوان عنوان کرد که چالشهای مزبور در اقتصاد کشور، اهمیت توجه به جایگاه بازار سرمایه را افزایش داده است. اسلامی در ادامه با اظهار این مطلب که باید تامین مالی و فرصتهای سرمایهگذاری از مسیر بازار سرمایه تقویت شود، گفت: این امر میتواند بهبود شرایط اقتصادی کشور را به دنبال داشته باشد.

لزوم حرکت از بانکمحوری به سمت بورس

عضو شورای عالی بورس یکی دیگر از چالشهای موجود را بانکمحور بودن اقتصاد کشور دانست و گفت: بانکمحور بودن اقتصاد کشور سبب شده که تاکنون نتوانیم سهم بازار سرمایه را از اقتصاد کشور افزایش دهیم. این موضوع کاهش ورود ابزارهای جدید و مناسب جهت تامین مطلوب از بستر بازار سرمایه را به دنبال داشته است. به گفته اسلامی بیدگلی، چالشهای کنونی اقتصاد سبب شده تا توجه مدیران و سیاستگذاران اقتصادی کشور به اهمیت بازار سرمایه در حل این مشکلات بیشتر جلب شود. بهطوریکه صاحب نظران اقتصادی به این نتیجه رسیدهاند که بدون توسعه بازار سرمایه اقتصاد کلان کشور راه به جایی نخواهد برد. به همین جهت مدیران ارشد و سیاستگذاران کشور به ضرورت توسعه بازار سرمایه تاکید میکنند.

اقدامات مهم توسعهای در بورس

در ادامه این نشست علی صحرایی، مدیرعامل شرکت بورس تهران به اقدامات مهم صورت گرفته در راستای توسعه بازار سهام اشاره کرد و راهاندازی ابزار آتی سبد سهام را یکی از این موارد برشمرد. وی در این خصوص توضیح داد: برای راهاندازی این ابزار تلاش بسیاری صورت گرفت. اکنون تنها با گذشت ۱۶ روز کاری از شروع فعالیت آن ارزش معاملات در این ابزار به ۱۷ میلیارد تومان رسیده که در مقایسه با راهاندازی دیگر ابزار مشابه، عملکرد درخشانی را نشان میدهد. وی در ادامه با اظهار این مطلب که انتظار داریم تمامی مجموعهها و فعالان بازار سرمایه به سمت استفاده از این ابزار حرکت کنند، گفت: استفاده از این ابزار نوین مالی، علاوه بر کاهش هزینهها پوشش ریسک بیشتری را به دنبال دارد. به این ترتیب در حال حاضر با ورود این ابزار جدید، ابزارهای کلاسیک در بازار سرمایه ما تقریبا کامل شده است. به گفته صحرایی، چنانچه ابزارهای مربوط به فروش استقراضی نیز وارد بازار سرمایه شود، تمامی ابزارهای کلاسیک در دسترس فعالان بازار خواهد بود. وی در ادامه خاطرنشان کرد: در بازار بدهی نیز عملکردی مثبت به ثبت رسیده است؛ بهطوریکه در این بازار تقریبا تمامی ابزارهای اسلامی از جمله انواع صکوک که قابلیت عرضه در بازارهای دنیا را دارا هستند، راهاندازی شده است.

لزوم فرهنگسازی در بازار سرمایه

مدیرعامل شرکت بورس در ادامه، اهمیت بالای فرهنگسازی را مدنظر قرار داد و گفت: بررسی وضعیت صندوقهای سرمایهگذاری و حضور سهامداران حقیقی در این صندوقها نشان دهنده آن است که عمده تلاش ما باید به فرهنگسازی بازار سرمایه مربوط باشد. بهطوریکه از تکنولوژیهای روز و ابزارهای نوین در این زمینه بیشتر استفاده کنیم. صحرایی با تاکید بر اینکه ما برای توسعه بازار به فرهنگسازی و ارتقای سواد مالی نیاز داریم، گفت: ما انتظار داریم افرادی که دانش لازم را دارند با افراد عادی عملکرد متفاوتی داشته باشند. البته اکنون از فضاهای هیجانی عبور کردهایم و این نشانهای از بلوغ بازار است.

نگاهی به اقدامات توسعهای بازار

صحرایی در ادامه به اقدامات توسعهای صورتگرفته طی سالهای اخیر اشاره کرد و گفت: تسهیل دسترسی مردم، سرمایهگذاران و ناشران به بازار از جمله مهمترین اقدامات در سالهای اخیر بوده است؛ درحالیکه دسترسی به بازار برای همه مردم تسهیل شده که باید ورود شرکتها به بازار نیز آسانتر شود. وی در ادامه با اشاره به اینکه در این حوزه تلاشهای زیادی انجام شده است، گفت: در این راستا مقررات پذیرش تغییرات مکرری یافته است. البته مطالعه در این زمینه ادامه دارد. همچنین طی سالهای اخیر تعداد شرکتهای پذیرفتهشده در بورس نیز رشد قابلتوجهی یافته که این موضوع بیانگر سهولت پذیرش، شرکتها در این بازار است. به گفته صحرایی، این در حالی است که معافیتهای مالیاتی کافی نیست و باید تلاش کنیم معافیت مالیاتی برای ناشران بورسی افزایش یابد. در واقع افزایش این معافیتها در جذب و انگیزه حضور شرکتها تاثیر بسزایی خواهد داشت.

چالشهای دوگانه

مدیرعامل بورس تهران در ادامه عمده تامین مالی کشور را بانک محور دانست و سهم کمتری از آن را از طریق بازار سرمایه عنوان کرد و گفت: بازار سرمایه با دو دسته چالش بیرونی و درونی مواجه است؛ بخش چالشهای بیرونی شامل ساختار اقتصادی، ثبات سیاستهای اقتصادی، اقتصاد بانک محور، فرهنگ عمومی سرمایهگذاری، روابط بینالمللی و سرمایهگذاری خارجی است.صحرایی بخش چالشهای درونی بازار سرمایه را نیز در ۷ محور تقسیمبندی کرد و گفت: دسترسی به بازار، اندازه بازار، نقدشوندگی، شفافیت اطلاعاتی، زیرساختهای معاملاتی، دانش مالی فعالان بازار و واگذاری مدیریت شرکتهای خصوصی شده روبهرو است. وی در ادامه تصریح کرد: نقدشوندگی از چالشهای مهم بازار سرمایه است که نیازمند آن است که مقررات آن تغییر کند. همچنین در حالی سامانه معاملاتی ما توان کافی برای انجام عملیات بازارگردانی ندارد، که باید بهبود و توسعه آن در سریعترین زمان ممکن صورت گیرد. همچنین در زمینه فرهنگسازی نیز این امر باید بهطور پایهای و از سطح مدارس آغاز شود.

نیاز به بازتعریف در محرمانهبودن اطلاعات

امیر هامونی، مدیرعامل فرابورس نیز در این نشست ضمن معرفی نقاط قوت بازار سرمایه و تلاشهایی که در مسیر بهبود جایگاه بورسها در عرصه بینالمللی صورت گرفته است به چالشهای این بازار اشاره کرد و گفت: بحث محرمانگی دادهها، ابزارسازی، تکنولوژی، پایداری بورسها و مواردی از این دست از جمله چالشهای کنونی بازار سرمایه است. وی یکی از چالشهای مهم در حوزه بازار سرمایه را موضوعات پیرامون محرمانگی دادهها عنوان کرد و گفت: متاسفانه در زمینه انتشار دادهها و اطلاعات در بازار سرمایه مرز محرمانگی به درستی تعریف نشده و در این زمینه نیازمند بررسی مجدد و بازتعریف آن هستیم. به این مفهوم که دادههایی را منتشر میکنیم که نباید بهصورت عمومی منتشر شوند و مانع از انتشار برخی دیگر از اطلاعات و آمار میشویم که بهتر است در دسترس کسبوکارهای مختلف مانند استارتآپها و فینتکها برای رشد و توسعه فعالیتشان قرار گیرند. هامونی ادامه داد: روشهای متفاوتی برای حفظ محرمانگی دادههای بزرگ وجود دارد و قابل استفاده است. بهطوری که در این زمینه مجهولسازی دادهها یکی از روشهای موجود است.

فرآیند طولانی ابزارسازی

به گفته هامونی، فرآیند طولانی ابزارسازی یکی دیگر از چالشهای مزبور است که سبب شده مسیر توسعه بازار سرمایه با کندی مواجه شود. بهطوریکه در این راستا راهاندازی ابزاری مانند اسناد خزانه اسلامی حدود ۴ سال به طول انجامید. این در حالی است که در سایر ابزارهایی که در بازار سرمایه راهاندازی شده نیز زمان زیادی سپری شده است. وی راهحل این مساله را در به کارگیری فرآیندی با عنوان Sandbox یا آزمایشگاه جعبهشنی اعلام کرد که بر اساس آن برای بررسی ابزارهای جدید در بازار سرمایه در گام نخست، یک شورای فرعی یعنی کمیته فقهی در سند باکس شکل بگیرد تا در مدت یک هفته موارد فقهی آن را مورد بررسی قرار دهد و در ادامه آن ابزار وارد فاز فنی شود. هامونی ادامه داد: سپس در فاز فنی، یک بازار خصوصی و حرفهای با حضور هلدینگها، تامین سرمایهها و مشاوران سرمایهگذاری راهاندازی میشود تا برای مدت کوتاهی دادوستد روی این ابزار جدید مالی صورت گیرد؛ در صورتی که این ابزار در مرحله پایلوت معاملات موفقیتآمیزی داشت، آن گاه فرآیند راهاندازی آن دنبال میشود.

چالش در حوزه تکنولوژی

هامونی با اشاره به اینکه در حوزه تکنولوژی نیز بازار سرمایه با چالش روبهروست از اقدامات فرابورس برای رفع این مساله خبر داد و گفت: فرابورس ایران سامانهای را از خارج خریداری کرده و آن را توسعه داده است، در حالی که ابتدا این موضوع بهعنوان یک پروژه در فرابورس تعریف شده بود، اما هماکنون برای پیگیری آن یک معاونت با عنوان «توسعه تکنولوژی» راهاندازی کردهایم تا حوزههای فینتکی را که برای توسعه بازار سرمایه راهگشاست مانند موتور معاملاتی (Engine) در این معاونت دنبال کنیم. وی افزود: در حوزه بازار پایه نیز در حالی که با دستور ریاست سازمان بورس دستورالعملها و مقررات این بازار در حال اصلاح است در تلاشیم با متنوعسازی تکنولوژی بتوانیم دیگر وابسته به یک موتور معاملاتی در این بازار نباشیم.

ورود حلقه گمشده در عرضههای اولیه

مدیرعامل فرابورس با اشاره به تصویب اساسنامه صندوقهای سرمایهگذاری در صندوقها (Fund of Funds) و صندوقهای سرمایهگذاری خصوصی از ارائه درخواست راهاندازی چند صندوق خصوصی (Private Equity Fund) به فرابورس خبر داد و گفت: این صندوقها را باید حلقه گمشده عرضههای اولیه در بازار قلمداد کرد؛ چراکه این صندوقها از طریق تملک در شرکتهایی که به اصلاح ساختار نیاز دارند همانند شرکتهای موجود در تابلوهای ب و ج بازار پایه، شرکتهای اخراجی از بورس و خارج از بازار سرمایه به راهبری، هدایت و تزریق نقدینگی به این شرکتها میپردازد و بعد از اصلاح ساختار، این دسته از شرکتها میتوانند در بورسها پذیرش و در بازار سهام عرضه اولیه شوند.

پیگیری طرح «بورسهای پایدار»

مدیرعامل فرابورس ایران در ادامه به طرح سازمان ملل درخصوص «بورسهای پایدار» اشاره و تشریح کرد: یکی از اهداف همیشگی بورسها توجه و تاکید روی بحث شفافیت، نقدشوندگی و کارآیی و تلاش برای دستیابی به این اهداف بوده است. از سال ۲۰۱۸ سازمان ملل طرح بورسهای پایدار را مطرح و این موضوع را یکی از اهداف اصلی بورسها قلمداد کرده است. بهطوری که باید با اعمال سیاستها و برنامهریزی مباحثی همچون اشتغال پایدار، مدیریت منابع اعم از منابع آبی و مالی را دنبال کنند و برای آن بکوشند.وی در ادامه افزود: در حال حاضر دادههای زیادی بر اساس اطلاعیههایی که شرکتها بهطور دورهای و مرتب در این سامانه منتشر میکنند، قابل دسترس است که میتوان موارد دیگری را نیز به آن افزود تا به سیاستگذاران در زمینه برنامهریزی و سیاستگذاری در شرایط مختلف اقتصادی اعم از رکود و رونق کمک کند.