شکست اتحاد آمریکایی- عربی علیه بازار نفت

عصر دیروز کاخ سفید اعلام کرد که معافیت خرید نفت از ایران را تمدید نمیکند. پیش از این اعلام رسمی، قیمت نفت در واکنش به زمزمههایی که در این رابطه وجود داشت، روند صعودی در پیش گرفت و قیمت نفت برنت از مرز ۷۴ دلار برای هر بشکه عبور کرد. ایالات متحده آمریکا گفته عربستان و امارات تولید نفت ایران را در بازارهای جهانی جبران خواهند کرد. سوال این است که آیا سعودیها و اماراتیها میتوانند وعده خود را عملیاتی کنند؟ تمدید نکردن معافیتهای خرید نفت چه تأثیری بر ایران و بازار جهانی نفت دارد؟

طبق تحلیل بلومبرگ، عربستان، روسیه، کویت و عربستان سعودی کشورهایی هستند که گفته میشود در صورت کاهش عرضه نفت ایران به بازار، میتوانند آن را جبران کنند.

طبق گفته متخصصان بازار نفت، سعودیها برای افزایش تولید نفت خود به میزان حتی یک میلیون بشکه دچار یک مشکل اساسی هستند؛ نخست اینکه در ماههای گرم سال مصرف نفت در عربستان به دلیل افزایش استفاده از دستگاههای خنک کننده، صعودی است و مصرف نفت بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار بشکه افزایش مییابد. این بدان معناست که اگر به آخرین رقم رسمی تولید ریاض (۹.۷۹ میلیون بشکه - در ماه مارس ۲۰۱۹ میلادی) ۵۰۰ هزار بشکه دیگر افزوده شود تنها میتواند نیازهای خود را پوشش دهد.

این در شرایطی است که مصرف انرژی در عربستان طی چند سال اخیر به طور میانگین ۷.۵ درصد در سال افزایش یافته است. بر اساس گزارش اندیشکده بروکینگز، این شرایط باعث شده تا زنگ خطر برای عربستان به صدا درآید و این کشور به اصلاح نظام قیمت گذاری انرژی در کشورش بپردازد.

پالایشگاهها دست ریاض را میبندند

محدودیت دیگری که عربستان برای افزایش صادرات نفت خام خود با آن روبرو است، این است که حاکمان شبه جزیره طی سالهای گذشته سرمایه گذاری بزرگی روی صنایع پالایشی خود و صادرات فرآوردههای نفتی انجام دادهاند که از سود بیشتری برخوردار است؛ و دور از ذهن است که عربستان با کاهش ظرفیت پالایشی خود در کشورهای خارجی، بخواهد با شرکای خود وارد یک چالش بزرگ شود زیرا این کشور در اغلب پالایشگاههایی که حضور دارد، به عنوان شریک به فعالیت مشغول است.

بر اساس آمار رسمی، عربستان قصد دارد تا سال ۲۰۲۵ میلادی ظرفیت پالایشگاهی خود را به ۲ برابر افزایش داده و به بیش از ۱۰ میلیون بشکه در روز برساند که این رقم معادل تولید کنونی نفت این کشور است. در همین راستا پالایشگاه ٤٠٠هزار بشکهای جدیدی در منطقه جازان در مرحله نهایی قرار دارد و به زودی به بهره برداری میرسد. این راهبرد ریاض برخلاف خواسته ترامپ برای افزایش صادرات نفت است زیرا این کشور نه ظرفیت مازادی فعلاً برای افزایش تولید دارد و نه میتواند به صورت پایدار، کمبود نفت ایران، ونزوئلا و لیبی را در بازار پوشش دهد.

نکته مهمی که باید به آن توجه ویژه داشت افت شدید تولید میدان نفتی «القوار» به عنوان بزرگترین میدان نفتی جهان است. به این ترتیب که میزان تولید نفت این میدان از ۵ میلیون بشکه در روز به زیر ۳.۸ میلیون بشکه در روز کاهش یافته است.

امارات چه در مشت دارد؟

اما در ارتباط با امارات متحده عربی که به عنوان یکی از جایگزینهای نفت ایران در بازار مطرح شده است باید گفت این کشور ظرفیت تولید ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت در روز را دارد؛ رقم تولید این کشور در سال ۲۰۰۲ میلادی معادل ۲.۵۶ میلیون بشکه در روز و در سال ۲۰۱۸ میلادی معادل ۳ میلیون و ۳۴ هزار بشکه در روز بوده است. این در حالی است که بر اساس تازهترین اعلام اوپک تولید نفت امارات در ماه مارس ۲۰۱۹ میلادی رقمی حدود ۳ میلیون و ۵۹ هزار بشکه در روز را به خود اختصاص داده است که از ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت تولیدی ابوظبی، یک میلیون آن صرف تأمین نیاز پالایشی داخلی میشود و باقی آن نیز روانه بازار صادراتی.

راهکارهای صادرات در تحریم قبلی باید دوباره فعال شود

فریدون برکشلی، رئیس دفتر مطالعات انرژی وین در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه ترامپ هشت کشور را از تحریمهای نفتی علیه جمهوری اسلامی ایران تا اول ماه می ۲۰۱۹ میلادی (اردیبهشت ماه سال ۹۸) معاف کرده بود، گفت: در مورد ادامه این معافیتها و تمدید تمام یا بخشی از آنها گمانه زنیهایی در جریان بود و اکنون ترامپ تصمیم به قطع معافیتها گرفته است.

وی ادامه داد: البته طبق مقررات بینالمللی و بر اساس اصول روابط دو جانبه، آمریکا مجاز به چنین اقدامی نیست، اما از آنجا که اکثر کشورها با آمریکا روابط اقتصادی و بازرگانی دارند، نمیخواهند آمریکا را به نفع ایران از خود ناراضی کنند و هزینه بالایی متقبل شوند. بنابراین کشورها تصمیم آمریکا را خواهند پذیرفت. به این ترتیب جمهوری اسلامی ایران لازم است راهکارهای صادرات نفت دوران تحریمهای گذشته را احیا کند.

به گفته این مقام مسؤول، دوام و ادامه تحریمها یا توقف آنها تابعی از عوامل تکنیکی و شرایط ژئو پلیتیکی است. این مهم است که چه کشورهایی نفت ایران را مصرف میکنند و چه پالایشگاههایی تحت هر شرایطی نیازمند استفاده از نفت خام ایران هستند.

بازار به نفت ایران نیازمند است / ‏آمریکا‬ بازار را محک زد

برکشلی با بیان اینکه در حال حاضر بازار جهانی نفت با کمبود عرضه مواجه نیست، اظهار داشت: آنچه در بازار عرضه میشود عمدتاً نفت خامهای سبک و فوق سبک است؛ این در حالی است که بازار جهانی فارغ از میزان عرضه، به طیف گستردهای از نفت خام نیاز دارد. اساساً دخالتهای سیاسی در بازار نفت در دهههای اخیر که فقط هم از سوی آمریکا صورت گرفته، بازار نفت را مخدوش کرده است.

وی با تاکید بر اینکه ترامپ میداند که نفت ایران لازم است در بازار جهانی حضور داشته باشد، اما با روشهایی که مجاری پرداختهای قانونمند بین المللی به روی آن بسته باشد، افزود: ورود نفت شیل به بازار، معادلات را تحت الشعاع قرار داده است. این مسئله از وقتی شکل جدی به خود گرفت که کمپانیهای بزرگ نفتی به حوزه نفت و گاز شیل ورود کردند و عملاً آن را جدی گرفتند. البته تولید شیل را شرکتهای متوسط و کوچک شروع کردند.

رئیس دفتر مطالعات انرژی وین گفت: در واقع معافیتها یک سیاست بودند و تحریم یک استراتژی. این خط مشی حوزه عمل امریکا را تقویت کرد و فرصت داد تا بازار را مورد آزمایش قرار دهد. در هر صورت از نظر تکنیکی، بازار به نفت ایران نیازمند است و آن را به دست خواهد آورد.

گرای غلط مشاوران به ترامپ

به عقیده وی، از نظر ژئوپلیتیکی آمریکا دست به ریسک بزرگی زده است. ترامپ مشاوران خوبی را اطراف خود جمع نکرده است، چرا که برآیند اوضاع دشوار ونزوئلا، تحولات خاورمیانه از لیبی و الجزایر و سودان تا آینده پادشاهی در عربستان، جملگی ضرورت ارسال پیامها و علائم ثبات بخش را طلب میکنند.

این کارشناس بین المللی نفت در پاسخ به اینکه ارزیابی شما از آینده قیمت نفت چیست، توضیح داد: واکنش کوتاه مدت بازار، افزایش قیمت است ولی چنانچه در اجلاس وزارتی کمیته نظارت بر بازار اوپک که در ۱۹ ماه مه سال جاری میلادی در جده برگزار میشود، عربستان و روسیه تصمیم به رها سازی نظام سهمیه بندی گرفته و افزایش تولید اوپک و غیر اوپک را در دستور قرار دهند، از تنش بازار کاسته شده و قیمتها در طیف ۷۰-۶۵ دلار بقیه سال جاری را در پیش خواهد داشت.

برکشلی تصریح کرد: روسیه با قیمت ۴۵-۴۰ دلار در بشکه هم راضی است و عمدتاً به دنبال افزایش سهم خود در بازار است. در واقع در سازمان اوپک و بازار نفت، هر عضوی که به هر دلیلی از بازار کنار میرود، برای بقیه مانند یک هدیه است.

آمریکا توان رویارویی با چین، هند و ترکیه را ندارد

وی در پاسخ به اینکه آیا عربستان و امارات توان جبران نفت ایران را در بازار دارند، گفت: الان ظرفیت تولید مازاد نفت نزد عربستان، روسیه، امارات و آمریکا است. البته در مورد آمریکا باید گفت این کشور هنوز وارد کننده خالص است. اگر چه برای اولین بار پس از ۴۷ سال صادرات نفت خام شده، ولی هنوز واردات بر صادرات فزونی دارد.

این مقام مسؤول ادامه داد: عربستان ظرفیت مازاد تولید بالغ بر یک میلیون بشکه در روز را دارد، اما تولید مداوم ۱۱ میلیون بشکه در روز را به طور پایدار و طولانی مدت تاکنون به نمایش نگذاشته است. از سویی دیگر امارات هم تا سقف ۴۰۰ هزار بشکه در روز ظرفیت مازاد تولید دارد. اما در نهایت باید بدانیم که شکارچی اصلی بازار نفت خام ایران، روسیه خواهد بود.

رئیس دفتر مطالعات انرژی وین تاکید کرد: در حال حاضر در سازمان اوپک غیر از عربستان و امارات متحده عربی، عضوی ظرفیت مازاد تولید ندارد. ضمن اینکه الجزایر و لیبی هم شرایط مبهمی دارند. البته بحث تعهد و پایبندی به سهمیهها پیام مهمی برای بازار نفت دارد. از سوی دیگر بحث اوپک یا اتحادیه مصرف کنندگان هم جدی است. چنانچه مصرف کنندگان عمده مانند چین، هند یا ترکیه، سازمان مصرف کنندگان نفت را شکل دهند، آمریکا توان مقابله با آنان را نخواهد داشت.

به گفته برکشلی، اغلب خاورمیانهایهای اوپک تمرکز اصلی خود را معطوف بازارهای آسیا کردهاند. چرا که بازار اروپا افق رشد چندانی ندارد و آینده بازار نفت در آسیا شکل میگیرد. به عبارتی دیگر در قرن کنونی بزرگترین تولید کنندگان و مصرف کنندگان نفت آسیایی هستند.