حذف نفت شیل آمریکا از بازار نفت در سایه تداوم جنگ قیمتی روسیه و عربستاننفت، گاز و پتروشیمی 

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به تحلیل راهبردی فروپاشی توافق کاهش عرضه اوپک‌پلاس پرداخته است.

بر اساس این گزارش سازمان اوپک در آخرین گزارش بازار نفت (مارس 2020) برآورد کرده که تقاضای جهانی در سال 2020 حدود 60 هزار بشکه در روز افزایش یابد که کمترین مقدار رشد تقاضا در طی چند سال اخیر خواهد بود و تقاضای جهانی از 67 / 99 میلیون بشکه در روز در سال 2019 به 73 / 99 میلیون بشکه در روز در سال 2020 خواهد رسید.

همچنین در مورد تقاضا برای نفت اوپک برآورد می‌شود که در سال 2020 حدود 73 / 1 میلیون بشکه در روز کمتر از سال 2019 باشد و از 90 / 29 میلیون بشکه در روز در سال 2019 به 18 / 28 میلیون بشکه در روز در سال 2020 برسد. البته بر اساس برآوردهای اوپک کاهش رشد تقاضا در سال 2020 مربوط به فصول اول و دوم سال خواهد بود و طی فصل سوم و چهارم مجدداً رشد تقاضا از سر گرفته خواهد شد.

در مورد عرضه غیراوپک نیز برآورد شده که 76 / 1 میلیون بشکه در روز افزایش یابد درحالی که قبلاً برآورد می‌شد که حدود 2 / 2 میلیون بشکه در روز رشد داشته باشد. بخش عمده افزایش غیر اوپک مربوط به سه کشور آمریکا، برزیل و نروژ خواهد بود که رشد تولید آنها در سال 2020 به ترتیب 900 ، 300 و300 هزار بشکه در روز خواهد بود.

حال در صورتی که که حتی تولیدکنندگان اوپک همان سطح تولید فصل چهارم 2019 خود را ادامه دهند در فصل اول و دوم 2020 بازار با بیش از دو میلیون بشکه مازاد عرضه مواجه خواهد بود اما درصورتیکه به سطح تولید قبل از اجلاس 177 برگردند بازار با مازاد عرضه بیشتری مواجه خواهد شد. متوسط تولید اوپک در فصل چهارم 2018 حدود 09 / 32 میلیون بشکه در روز بوده است که نسبت به متوسط تولید این کشورها در ماههای ژانویه و فوریه 2020 به مقدار 5 / 3 میلیون بشکه در روز بیشتر است.

البته از این 5 / 3 میلیون بشکه حدود 2 میلیون بشکه مربوط به کاهش تولید ایران، لیبی، ونزوئلا و آنگولا می‌باشد که برگشت آنها به بازار منوط به مهیا شدن شرایط فنی و سیاسی است اما حدود 5 /1 میلیون بشکه آن مربوط به کشورهای عربستان سعودی، امارات متحده عربی، کویت و عراق به ترتیب با 1045 ، 198 ، 110 و 118 هزار بشکه در روز است که امکان بازگشت آن بیشتر است.

به طور کلی اگر روسیه و عربستان وارد جنگ قیمتی شده و تولید خود را افزایش داده و این سیاست از سوی سایر کشورهایی که توان افزایش تولید را دارند همراهی شود در کوتاه مدت بازار با بیش از 3 میلیون بشکه در روز مازاد عرضه مواجه خواهد شد این در حالی است که در حال حاضر سطح ذخیره‌سازی‌های تجاری OECD بیش از متوسط پنج سال گذشته است و مازاد عرضه باعث افزایش بیشتر آن شده و فشار تضعیف‌کننده بیشتری را به سطح قیمت‌های نفت وارد خواهد کرد.

*روسیه به دنبال غیراقتصادی شدن بخش اعظم نفت شیل در بازار نفت

تحولات آتی بازار جهانی نفت را از منظر روسیه را می‌توان در قالب 2 سناریوی زیر در نظر گرفت:

الف) انتظار عقب‌نشینی عربستان به دلیل فشار اقتصادی و موج‌سواری رایگان: در این سناریو، اقتصاد عربستان و متحدان عربی آن (امارات متحده عربی و کویت) به رغم سیاست‌های موقتی این کشورها در اتخاذ سیاست‌های انرژی جنگ قیمتی علیه روسیه به عنوان متهم شکست توافق اوپک پلاس و تشدید کاهش قیمت، در سال 2020 نهایتاً این دولت‌ها را مجبور به چاره‌جویی برای کاهش عرضه و افزایش قیمت خواهد کرد. در این شرایط احتمالاً عربستان و متحدان به سیاست‌های کاهش عرضه بدون مشارکت روسیه و مستقلاً در اوپک اقدام خواهند کرد که همگی از جمله عراق به قیمت‌های پایین نفت بسیار آسیب‌پذیر خواهند بود. در این شرایط با کاهش مستقلانه از سوی اوپک، قیمت‌های جهانی رشد خواهد کرد و روسیه نیز از منافع آن به صورت سواری رایگان منتفع خواهد شد.

ب) غیراقتصادی شدن بخش اعظم نفت شیل در بازار و افزایش قیمت و تأمین منافع راهبردی بلندمدت روسیه: در این سناریو، در صورتی که عربستان به جنگ قیمتی از طریق افزایش عرضه ادامه داده و بتواند با استفاده از ذخایر ارزی خود، اثرات منفی کاهش قیمت جهانی نفت را در اقتصاد خود مدیریت نماید، عرضه نفت شیل ایالات متحده در قیمت‌های پایین به شدت ضربه خواهد خورد و با خروج بخشی از نفت‌های پرهزینه از بازار جهانی (که البته به جز نفت متعارف شامل بخش‌هایی از نفت پرهزینه متعارف نظیر نفت فوق سنگین نیز می‌شود) قیمت جهانی نفت بدون کاهش سهم بازاری روسیه رشد کند. در این شرایط، تهدید راهبردی بازار بلندمدت روسیه یعنی نفت شیل ایالات متحده آسیب جدی را متحمل خواهد شد.

*تداوم سیاست جنگ قیمتی عربستان تهدیدی برای آمریکا است

تاکنون، افزایش تولید نفت شیل ایالات متحده به میزان 9/3 میلیون بشکه در روز از سال 2016 تا 2020 ، جایگزین نفت کشورهایی نظیر ایران، ونزئلا، سوریه و بخشی از لیبی شده است اما دولت روسیه با روند فعلی احساس تهدید کرده است که گزینه بعدی جایگزین‌سازی روند روبه رشد نفت شیل آمریکا، بازارهای روسیه در اروپا و چین می‌باشد. اتفاقی که هم‌اکنون در بخش گاز طبیعی برای روسیه رخ داده و دولت ترامپ تلاش دارد که با LNG خود را جایگزین گاز روسیه نماید و به همین دلیل خط لوله نورداستریم- 2 برای عرضه گاز روسیه به اروپا را تحریم می‌کند. در این فرآیند روسیه تصمیم گرفته است که با خروج از توافق اوپک پلاس و نپذیرفتن کاهش عرضه، منجر به کاهش قیمت نفت گردد تا نفت پرهزینه شیل آمریکا به دلایل اقتصادی از بازار خارج گشته و بازارهای این کشور را تهدید ننماید.

به نظر میرسد که عربستان در کوتاه‌مدت تلاش خواهد کرد که با جنگ قیمتی روسیه را وادار سازد که به توافق کاهش عرضه با اوپک بازگردد. عرضه نفت ارزان به بازارهای مهم صادراتی روسیه نظیر اروپا با تأکید بر اروپای شرقی نیز از ابزارهای احتمالی اعمال فشار بر روسیه است. پشتوانه ارزی بالای این کشور ممکن است که این کشور را در تداوم جنگ قیمتی برای وادارسازی روسیه به بازگشت توافق کاهش با اوپک امیدوار سازد.

اما سیاست جنگ قیمتی با اوپک با تهدید بالایی نیز روبرو می‌باشد. علاوه بر اینکه بودجه روسیه در چند سال گذشته بر اساس قیمت‌های پایین‌تر از قیمت جهانی نفت بسته شده است و دارای ذخیره ارزی بالاتری از عربستان است، سیاست جنگ قیمتی عربستان ممکن است که به ضرر خود عربستان از حیث فشار بر ذخیره ارزی این کشور و همچنین کاهش اعتبار اقتصادی این کشور شود.

از این‌ گذشته، ممکن است که روسیه جنگ قیمتی عربستان را با توجه به آسیب‌پذیری کمتر اقتصاد خود، در راستای راهبرد خود برای کاهش بیشتر قیمت جهانی نفت با هدف فشار بیشتر بر نفت شیل و خروج این نفت‌های پرهزینه از بازار تلقی نموده و در برابر آن مقاومت کرده و آن را نیز ادامه دهد. در این شرایط، سیاست جنگ قیمتی عربستان بیشتر از آنکه تهدید روسیه باشد، تهدید صنعت اشتغال‌زای شیل دولت ترامپ باشد که آینده حیات سیاسی متحد راهبردی عربستان را در انتخابات 2020 را تهدید کند.

در مجموع، سناریوی محتمل عربستان در این شرایط فارغ از نتایج آن، پیگیری جنگ قیمتی به همراه متحدان عربی خود بویژه امارات متحده عربی برای بازگرداندن روسیه به توافق کاهش عرضه با اوپک در قالب توافقات اوپک پلاس می‌باشد.‌

* چشم‌انداز تولید نفت شیل آمریکا در سال 2020 منفی پیش‌بینی می‌شود

در ژانویه 2020 کل تولید نفت خام آمریکا 89 / 12 میلیون بشکه در روز بوده که 23 / 8 میلیون بشکه نفت شیل و 66/4 میلیون بشکه در روز نفت خام متعارف بوده است. در چند سال گذشته اگر چه تولید نفت خام متعارف در آمریکا روند تقریباً ثابتی داشته اما تولید نفت شیل روند صعودی داشته است.

روند تولید نفت شیل آمریکا وابستگی زیادی به سطح قیمت‌ها دارد و روند چند سال گذشته آن نشان می‌دهد زمانی که سطح قیمت‌ها بالاست از رشد تولید بالایی برخوردار بوده اما زمانیکه سطح قیمت نفت افت کرده، رشد تولید نفت شیل متوقف شده است به طوری که در دوره مارس 2015 تا سپتامبر 2016 به دلیل کاهش قیمت نفت روند نزولی داشته است.

پیش‌بینی می‌شد که تولید نفت شیل آمریکا در سال 2020 حدود یک میلیون بشکه در روز رشد داشته باشد اما در حال حاضر که قیمت‌ها تحت تاثیرکاهش تقاضای جهانی به دلیل شیوع و گسترش سریع ویروس کرونا در سطح جهانی و عدم توافق اوپک پلاس برای کاهش تولید و همینطور جنگ قیمتی روسیه و عربستان با کاهش شدیدی مواجه شده، پیش‌بینی می‌شود که چشم‌انداز تولید شیل در سال 2020 منفی باشد البته مقدار آن بستگی به دوره کاهش قیمت‌ها و سطح آن خواهد داشت.

فارس