کاتالیست‌ها به عنوان قلب واحد پتروشیمی نقش مهمی در تولید محصولات متنوع در این صنعت دارند. به طور کلی تصور دنیای صنعتی مدرن بدون کاتالیست غیرممکن است، چرا که بیش از 90 درصد مواد شیمیایی حداقل از یک مرحله کاتالیستی در فرآیند تولید عبور می‌کنند. در نتیجه با توجه به اهمیت این محصولات در فرآیند‌های شیمایی حجم تجارت آنها نیز در دنیا قابل ملاحظه است.
بزرگترین گلوگاه تولید کاتالیست، دستیابی به دانش فنی آنها است که طی سال‌های اخیر با شتاب مناسبی توسط شرکت‌های دانش‌بنیان در حال تولید و توسعه است. در سال‌های گذشته ایران مجبور بود کاتالیست‌های موردنیاز را از طریق واردات و با صرف هزینه‌های گزاف تامین کند اما شرکت ملی صنایع پتروشیمی با برنامه‌ریزی و حمایت از تولیدکنندگان داخلی موفق شده است برای تولید بخشی از کاتالیست‌ها اقدام کند.
با این کار علاوه بر یک اقدام دانش بنیان و حمایت از تولید داخل، از خروج میلیون‌ها دلار ارز از کشور جلوگیری می‌شود، هر چند که بومی‌سازی و تجاری‌سازی کاتالیست‌های ایرانی هنوز جای کار بسیار دارد و باید در چارچوب یک برنامه‌ریزی دقیق به حمایت از سازندگان داخلی پرداخت.
جزئیات دو طرح بومی‌سازی کاتالیست پلی‌اتیلن سنگین و پلی‌پروپیلن
در این بین هفته گذشته از دو طرح تولید کاتالیست‌های پلی‌اتیلن سنگین و پروپیلن رونمایی شد. با این اتفاق ایران در حوزه خودکفایی در صنعت پتروشیمی یک گام دیگر به جلو برداشت. در حال حاضر 40 گروه کاتالیست در صنعت پتروشیمی وجود دارد که تا کنون 19 گروه آن بومی‌سازی شده است و طبق برنامه‌ریزی‌ها 9 گروه دیگر آن نیز تا پایان سال 1400 به ساخت داخل می‌رسند. 12 گروه کاتالیست باقی‌مانده در مرحله تحقیق و توسعه قرار دارند که امید می‌رود در سال‌های آینده به سبد کاتالیست‌های بومی‌سازی شده اضافه شود.
طبق اطلاعات موجود درباره دو طرح جدید شرکت ملی صنایع پتروشیمی (تصویر 2 و 3)، طرح تولید کاتالیست پلی اتیلن سنگین برای نخستین بار در کشور با ظرفیت تولید 20 تن در سال 25 درصد نیاز کشور را تامین می‌کند و قابل توسعه تا 100 درصد است. این طرح با دانش فنی ایرانی شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی ساخته شده است و 4 شرکت پتروشیمی مصرف کننده آن هستند.
همچنین طرح تولید صنعتی کاتالیست پلی‌پروپیلن با دانش فنی ایرانی با سرمایه گذاری 7 میلیون دلار از سوی شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی برای نخستین بار در کشور اجرایی شده است. این طرح با ظرفیت تولید 12 تن در سال، 30 درصد نیاز کشور را تامین کرده و قابل توسعه تا 100 درصد است. گفتنی است که تعداد پتروشیمی‌های مصرف‌کننده این کاتالیست در کشور 6 شرکت هستند.
تاکنون 19 کاتالیست موردنیاز صنعت پتروشیمی ایرانی‌سازی شده است
در این راستا بیژن زنگنه وزیر نفت پنجشنبه، ۲۶ فروردین‌ماه در آیین افتتاح سه طرح پتروشیمی با اشاره به اهمیت بومی‌سازی کاتالیست‌ها می‌گوید: «اگرچه وزن و مقدار کاتالیست‌ها در صنعت پتروشیمی کم است اما در صورت عدم تامین کیفی آنها واحدها و مجتمع‌ها از مدار خارج می‌شوند. در صنعت پتروشیمی کشور ۴۰ نوع کاتالیست به ارزش ۲۷۰ میلیون دلار در سال مصرف می‌شود که تا امروز ۱۹ نوع از این کاتالیست‌ها داخلی‌سازی شده است و با اقدام‌های انجام شده تا پایان امسال ۹ کاتالیست دیگر داخلی‌سازی می‌شود و به ۲۸ کاتالیست می‌رسیم. شرکت دولتی پژوهش و فناوری نقش مهمی در این زمینه داشته است».
وزیر نفت میزان سرمایه‌گذاری در دو طرح کاتالیست شازند اراک را ۲۷۰ میلیارد تومان عنوان کرد و گفت: «امیدواریم بتوانیم با کارهایی که انجام داده‌ایم رضایت مردم را به دست بیاوریم و تعهدی که دولت در جهت سربلندی کشور داشته به خوبی به انجام رسانده باشیم. همچنین امیدواریم صنعت پتروشیمی با ریل‌گذاری که برای آینده شده است با همین قدرت پیش برود».
همچنین علی پژوهان مدیرعامل شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی در آیین بهره‌برداری از دو طرح تولید کاتالیست پلی‌پروپیلن و پلی‌اتیلن سنگین گفت: «وظیفه عمده شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی ایجاد دانش فنی احداث پلنت‌های پتروشیمی، کاتالیست‌های مصرفی و مواد راهبردی مجتمع‌های پتروشیمی است و این مجموعه به همت دانشمندان و پژوهشگران برجسته‌ای که در سطح بین‌المللی فعالیت دارند، در سال‌های اخیر دستاوردهای قابل توجهی کسب کرده است».
وی ادامه داد: «این شرکت در سال ۹۹ برای نخستین بار، دانش فنی پلی‌اتیلن سنگین برای پتروشیمی تبریز را با ظرفیت ۳۰۰ هزار تن، دانش فنی واحد پلی‌اتیلن برای پتروشیمی بوشهر را با ظرفیت ۴۰۰ هزار تن، واحد تولید پروپیلن فاتح را با ظرفیت ۱۲۰ هزار تن و از همه مهم‌تر دانش فنی طرح سه‌گانه تبدیل گاز طبیعی به پلی‌پروپیلن را با ظرفیت ۹۰۰ هزار تن شامل سه پلنت تولیدی متانول، پروپیلن و پلی‌پروپیلن برای طرح پتروشیمی اسلام‌آباد غرب تهیه و ارائه کرد. همچنین طرح افزایش تولید پلی‌پروپیلن در جنوب کشور نیز با دانش فنی این شرکت اجرا خواهد شد».
پژوهان گفت: «با داخلی‌سازی این فناوری‌ها، تحرکت قابل‌توجهی در ساخت قطعات و تجهیزات صنعت پتروشیمی خواهیم داشت. امروز دو طرح تولید کاتالیست پلی‌اتیلن سنگین با ظرفیت سالانه ۲۰ تن و کاتالیست پلی‌پروپیلن با ظرفیت سالانه ۱۲ تن در مجموع با حجم سرمایه‌گذاری نزدیک ۲۷۰ میلیارد تومان افتتاح می‌شوند. کاتالیست پلی‌اتیلن سنگین در طول یکسال و کاتالیست پلی‌پروپیلن طی دو سال ساخته شده‌اند».
فارس