وزارت نفت در دولت سیزدهم در حالی آغاز به کار کرد که بحران‌های مختلفی گریبان‌گیر صنعت نفت کشور بوده است. یکی از بزرگترین چالش‌های پیش‌روی وزارت نفت، تامین سوخت زمستانی با توجه به وقوع «بحران گاز» در کشور بود که به نظر می‌رسد، در آستانه اتمام روزهای سرد سال این بحران در حال فروکش کردن است. البته حل ریشه‌ای بحران گاز نیازمند یک برنامه جامع و اقدامات مستمر است که ضرورت دارد، وزارت نفت و شرکت ملی گاز آن را پیگیری کنند.
اما هنوز در آستانه تعدیل «بحران گاز» و بهبود تراز گاز کشور حال چالش جدیدی پیش روی وزارت نفت دولت سیزدهم قرار گرفته است که آن چیزی نیست، جز «تراز منفی بنزین». به بیان دیگر بررسی روند تولید و مصرف بنزین در کشور نشان می‌دهد، تولید و مصرف بنزین کشور به زودی به نقطه سربه‌سر می‌رسد و به احتمال زیاد در سال آینده شاهد منفی شدن تراز بنزین در کشور در برخی از ماه‌های سال خواهیم بود. موضوعی که ایران را از صادرکننده به واردکننده بنزین تبدیل می‌کند.
جزئیات تغییرات تولید و مصرف بنزین در کشور در سال‌های مختلف
تصویر 1، روند تولید و مصرف بنزین در ایران را بر اساس آمارنامه مصرف فرآورده‌های نفتی انرژی‌زا نشان می‌دهد. همانطور که مشاهده می‌شود از سال 96 و با بهره‌برداری از فازهای پالایشگاه ستاره خلیج فارس تراز بنزین کشور مثبت شده و ایران برای نخستین بار تبدیل به صادرکننده بنزین شد.
همچنین اصلاح قیمت بنزین در آبان‌ماه سال 98 و شیوع کرونا در اسفندماه همان سال نیز مزید بر علت شد که اختلاف قابل‌توجهی بین تولید و مصرف بنزین در داخل کشور رخ دهد و صادرات بنزین و سایر فرآورده‌های نفتی ایران افزایش یابد. بدین ترتیب سال 98 و 99 سال‌های طلایی صادرات بنزین در ایران شد.
اما پس از گسترش واکسیناسیون در کشور و کاهش محدودیت‌های حمل و نقل ناشی از کرونا، مصرف بنزین در ایران مجددا از اواسط سال 1400 رشد خود را آغاز کرد.
در تصویر 1 آمار مصرف بنزین در سال 1400 مربوط به 6 ماهه نخست سال جاری بوده که حاکی از تراز مثبت 15 میلیون لیتر در روز می‌باشد، اما بنابر آمار شرکت ملی پالایش و پخش با عبور از پیک سویه دلتا در مهرماه، مصرف بنزین شیب بیشتری به خود گرفت و عدد مصرف تا روزانه 98 میلیون لیتر در دی‌ماه امسال افزایش یافت.
به نظر می‌رسد با عبور از فصل سرد امسال و افزایش سفرهای مردم با شروع فصل بهار سال جدید به زودی تراز بنزین در کشور به نقطه سربه‌سر می‌رسد.
تا سه سال آینده باید به اندازه نصف مصرف فعلی فرآورده، واردات داشته باشیم
اما نزدیک شدن به موعد سربه‌سر شدن تراز بنزین در کشور باعث واکنش مسئولان وزارت نفت نیز شده است و آنها با وجود حساسیت‌های اجتماعی درباره بنزین به صورت سربسته به این موضوع اشاره کرده‌اند. چندی پیش جواد اوجی وزیر نفت در نشست با سرمایه‌گذاران شرکت‌های پتروپالایش کشور گفت: تاکنون تلاش‌های زیادی برای احداث پالایشگاه و تولید بنزین انجام شده است، اما مصرف نیز به همان میزان افزایش یافته، اگر کرونا نبود شاید مصرف بنزین در کشور بیش از 120 میلیون لیتر در روز بود، در حالی که تولیدمان 106 میلیون لیتر در روز است.
وزیر نفت ادامه داد: در چند سال اخیر برای افزایش ظرفیت پالایش کشور سرمایه‌گذاری نشده و طرح‌ها به بهره‌برداری نرسیده است که اگر این طرح‌ها زمین بمانند دغدغه‌ای که امروز برای کسری گاز وجود دارد به مرور وارد حوزه فرآورده‌ها هم می‌شود و دو تا سه سال آینده باید به مقدار نصف مصرف فرآورده کشور، واردات داشته باشیم.
ممکن است مصرف بنزین تا یک ماه آینده عدد 120 میلیون لیتر در روز را لمس کند
شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی نیز اخیرا در گزارشی درباره وضعیت تراز بنزین در کشور عنوان کرد: باتوجه به پاندمی کرونا که از دو سال گذشته تاکنون دنیا را درگیر خود کرده است، شیوع آن منجر به تغییر رفتار در بازار مصرف شد و با نوسانات ایجاد شده بازار سوخت را نیز متحول کرد. براین اساس در ایران، فرصت صادرات فرآورده‌هایی مانند بنزین ایجاد و شرایط برای ارزآوری در این بخش مهیا شد.
در این گزارش آمده است: اما رفته رفته و با ایمنی ایجاد شده در کشور ناشی از واکسیناسیون، مجدد عقربه مصرف نه تنها به زمان پیش از کرونا بازگشت بلکه با تحقق یک پیشبینی قریب الوقوع، دامنه (و نه میانگین) سوزاندن بنزین در باک خودروها تا یک ماه دیگر به 120 میلیون لیتر نیز خواهد رسید. امری که می‌تواند گمانه‌زنی برای واردات بنزین را شدیدتر کند.
در ادامه اشاره شد: در ادامه با تغییر کنش بازار مصرف و همچنین عدم نوسازی و بازسازی تاسیسات پالایشگاهی در سال‌های گذشته، این امر محرز شد که ظرفیت فعلی پالایش نفت خام و میعانات گازی معادل 2.2 میلیون بشکه از عهده شیب تند مصرف برنخواهد آمد. شاهد این مدعا برآوردی از الگوی مصرف بنزین است که گویای یک جهش قابل توجه در مصرف بنزین است که طی سال ۱۴۰۵ به ۱۱۷ میلیون لیتر در روز، در سال ۱۴۱۰ به ۱۳۴ میلیون لیتر در روز و در افق سال ۱۴۲۰ به بیش از ۱۵۳ میلیون لیتر در روز خواهد رسید.
در مجموع با توجه به حساسیت بالای اجتماعی نسبت به بنزین در کشور، ضرورت دارد این بحران قریب‌الوقوع مورد بحث و بررسی کارشناسان قرار گرفته و راهکارهای برون رفت از آن مورد ارزیابی و تحلیل قرار بگیرد.
فارس